گروه بین‌الملل: ساعت یک بامداد جمعه سوم بهمن‌ماه، درخت تناور انقلاب بهمن‌ماه بار دیگر پس از انقلاب 1357 ایران و بیداری اسلامی در کشورهای عربی شکوفه بهاری زد. خبر مرگ عبدالله، پادشاه عربستان سرانجام از یک حقیقت مکتوم توسط آل‌سعود تبدیل به خبری رسمی از سوی دربار سعودی شد؛ خبری که حدود 2 هفته پیش «وطن‌امروز» به‌خاطر نوید دادن آن براساس شواهد متقن موجود، به حکم هیأت نظارت بر مطبوعات دادگاهی شد، اگرچه امروز آشکار شد که در پیشگاه افکار عمومی روسفید هستیم. خبر مرگ او که از سال 2005 پس از مرگ شاه فهد، پادشاه عربستان شده بود، نخستین ساعات دیروز در حالی به طور رسمی از ریاض مخابره شد که طی روزهای پس از انتقال شاه محتضر به بیمارستان، بارها و بارها اخباری مبنی بر مرگ مغزی او و حیات نباتی‌اش با کمک دستگاه از دربار به بیرون نفوذ کرده بود اما ملاحظات جنگ قدرت در ریاض مانع از تایید رسمی آن می‌شد. در این مدت عدم موضع‌گیری رسمی سعودی‌ها نسبت به انقلاب رو به پیشرفت در یمن و حتی حمله فیزیکی و تبلیغاتی داعش به مرزهای عربستان، کاملا نشان از آن داشت که پادشاه مرده است و تصمیمات راس حاکمیت معطل مانده ‌است. طرفه آنکه متعب پسر عبدالله و مقرن، همه‌کاره سعودی‌ها سعی کردند با انتشار واکنش کذب پادشاه بی‌نفس درباره حوادث کم‌اهمیتی مثل شلاق زدن یک فعال اجتماعی، او را زنده جلوه دهند حال آنکه این دروغ بر ملا شد و واکنش دوم عبدالله به این مساله تنها چند ساعت پیش از تایید خبر مرگش از سوی دربار رسانه‌ای شد. آیا شلاق زدن یک نفر در کشور گردن‌زدن‌ها مهم‌ترین مساله دم مرگ پادشاهی سفاک بوده است؟ قطعا نه!
صبح روز گذشته سلمان بن عبدالعزیز برادر ارشد شاه مرده که حالا تاج و تخت را طبق وصیت تاریخی عبدالعزیز بن سعود به ارث برده است طی یک سخنرانی ضبط شده در شبکه‌های سراسری عربستان ظاهر شد تا به قدرت رسیدن خود را اعلان کند. او گفت از اقدامات پادشاه متوفی تقدیر می‌کند و تاکید کرد راه پادشاهان پیشین خود را ادامه می‌دهد و از مسائل مربوط به جهان اسلام و جهان عرب حمایت می‌کند. اما نمایش سلمان که با حالتی نامطمئن و صدای لرزان ناشی از بیماری‌اش متنی را از روی کاغذ قرائت می‌کرد گواهی بر این بود که طبق پیش‌بینی‌ها عصر شاهان ضعیف‌بنیه در حجاز آغاز شده است و پایه‌های سلطنت در عربستان کماکان لرزان است به طوری که سلمان هم در سن 79 سالگی مجال چندانی برای حکومت مطلقه نخواهد داشت و خیلی‌ها از حالا مقرن بن عبدالعزیز را پادشاه می‌دانند. این در حالی بود که عبدالله پنجمین فرزند ذکور عبدالعزیز بنیانگذار پادشاهی آل‌سعود، آخرین شاه مقتدر سعودی محسوب می‌شد که توسط ملک فیصل برادر ارشدش از دهه 1960 میلادی کشف شده و تحت حمایت قرار گرفته بود.
خاکسپاری عبدالله
به گزارش شبکه العربیه، مراسم تشییع عبدالله طبق اعلان دربار سعودی عصر جمعه در مسجد امام ترکی ریاض برگزار شد و پس از نماز «میت غایب» جسدش در قبرستان «العود» در ریاض به خاک سپرده شد. برخی سران عربی از جمله پادشاهان اردن، قطر، امارات، بحرین و کویت، رؤسای جمهور ترکیه، مصر و سودان و نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان خود را بلافاصله به ریاض رساندند و جو بایدن معاون رئیس‌جمهور آمریکا هم حضور یافت که این نشان می‌داد کاخ‌سفید بسیار زودتر از اعلان عمومی در جریان مرگ عبدالله بوده است. دیروز همچنین  از بحرین و برخی نقاط عراق خبر رسید که مردم خبر مرگش را با توزیع شیرینی به جشن نشسته‌اند. عبدالله از 23 روز پیش از مرگش (از 31 دسامبر 2014 به کما رفته بود) تا دیروز در بخش قرنطینه بیمارستان شهرک سلطنتی تحت حفاظت ارتش نگهداری می‌شد.
سلمان، شاه هیچ‌کاره کیست؟
سلمان پادشاه جدید عربستان خود نیز از زوال عقل (آلزایمر) رنج می‌برد و در دوران ولیعهدی بارها با حالت گیج و منگ یا روی صندلی چرخ‌دار رویت شده است. از سال 2012 وزیر دفاع هم بوده است اما امروز منابع نزدیک به خاندان سعودی از او به‌عنوان شاه هیچ‌کاره یاد می‌کنند به‌طوری که قدرت در راس حاکمیت سعودی میان پسران متعدد او، ولیعهدش امیر مقرن که نورچشمی شاه مرده بود و همچنین پسران عبدالله به سرکردگی متعب تقسیم می‌شود. دیروز المیادین خبر داد در نخستین انتصابات جدید «حمد العوهلی» به‌عنوان رئیس تیم حراست ملک سلمان منصوب شده است. این در حالی بود که در زمان عبدالله خود متعب مستقیما بر حراست پادشاهی نظارت می‌کرد و حتی در روزهای آخر اجازه ملاقات به ولیعهد نمی‌داد.
حتی وال‌استریت ژورنال نوشته است مقام‌های آمریکایی بر این باور نیستند که شاهزاده سلمان یک حاکم قوی یا سالم باشد و این مساله این احتمال را تقویت کرده است که سایر اعضای خاندان سعودی احتمالا جای وی را خواهند گرفت.
سلمان بن عبدالعزیر بیست و پنجمین فرزند بنیانگذار عربستان، برادر ناتنی ملک عبدالله و همچنین نایف و سلطان (دو ولیعهد سابق عبدالله) است. مزیت بزرگ حاکم سابق ریاض این است که در زمره «هفت سدیری»‌ها قرار می‌گرفت یعنی جزو فرزندان ذکور ملک عبدالعزیز از همسرش که «حصه بنت احمد السدیری» که تاکنون به ترتیب به قدرت رسیده‌اند. او تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه شاهزادگان در ریاض سپری کرد. در 16 مارس 1954 هنگامی که به نیابت برادر تنی خود «نایف بن عبد العزیز» به امیری ریاض، پایتخت عربستان رسید، وارد دنیای سیاست شد. سلمان بن عبد العزیز مالک 10 درصد سهام مجموعه سعودی بازاریابی و تحقیقات است که روزنامه فرامنطقه‌ای «الشرق الاوسط» جزو تملک این مجموعه به شمار می‌رود. با اینکه سهامی اندکی از این روزنامه را در اختیار دارد اما از طریق پسرش «فیصل» بر گرایش‌های فکری و سیاسی این روزنامه حاکم است. سلمان تاکنون 3 بار ازدواج کرده است. نخستین همسرش «سلطانه بنت ترکی بن احمد السدیری» بود که فوت کرده و از او دارای 6 فرزند به نام‌های امیر فهد، امیر سلطان، امیر احمد، امیر عبدالعزیز، امیر فیصل و شاهزاده حصه است. همسر دوم سلمان «فهده بنت فلاح بن سلطان» از خاندان «آل‌حثلین» است که از او نیز دارای 6 فرزند به نام‌های امیر محمد، امیر ترکی، امیر خالد، امیر نایف، امیر بندر و امیر راکان است اما همسر سومش «ساره بنت فیصل بن ضیدان ابواثنین السبیعی» را طلاق داده در حالی که امیر سعود تنها فرزند وی از این ازدواج است.
نزدیکی مقرن و متعب به تاج و تخت
اما با آغاز دوره سلطنت سلمان بن عبدالعزیز، نام شخص دیگری نیز در خاندان آل‌سعود برجسته شده است که همگان معتقدند به سرعت به سلطنت خواهد رسید. مقرن بن عبدالعزیزکه حالا به ولیعهدی عربستان رسیده است همین پارسال توسط ملک عبدالله تا مقام ولیعهدِ ولیعهد سمتی که تا آن زمان در عربستان سابقه نداشت، بالا کشیده شده بود. در مارس 2014 پادشاه عربستان با صدور دستوری مقرن را به عنوان ولیعهدِ سلمان بن عبدالعزیز، که در آن زمان خود ولیعهد عربستان بود، انتخاب کرد و در یک بند این دستور تاکید کرد که تغییر ولیعهدی مقرن بن عبدالعزیز برای هیچ‌کس مجاز نیست و با این کار به قدرت رسیدن مقرن را تضمین کرد.
مقرن بن عبدالعزیز در سال 1945 به دنیا آمد و سی‌وپنجمین پسر عبدالعزیز، موسس عربستان سعودی است و هیچ برادر تنی در میان خاندان آل‌سعود ندارد. او ارتباط خاصی با پادشاه مرده داشت، به‌عنوان مشاور ویژه ملک عبدالله و نماینده خاص او تعیین شد و در فوریه 2013 به عنوان معاون دوم رئیس کابینه عربستان که سومین مقام در عربستان بعد از پادشاه و ولیعهد محسوب می‌شود نیز تعیین شد. این اقدامات ملک عبدالله و ارتقای سریع مقرن در خاندان آل‌سعود حساسیت دیگر اعضای خاندان سعود را برانگیخت به گونه‌ای که گفته می‌شود ملک عبدالله قصد داشت از طریق مقرن راه پادشاهی را برای متعب، فرزند ارشدش هموار ساخته و در میان فرزندان خود موروثی کند. چنانکه همزمان با ترقی مقرن، متعب فرزند عبدالله نیز پله‌های ترقی را با کمک پدرش طی کرد و با تبدیل شدن گارد سلطنتی عربستان به وزارتخانه، به عنوان وزیر گارد سلطنتی به شورای وزیران عربستان راه یافت. همچنین گفته طبق وصیت عبدالله در صورت عود کردن بیماری سلمان، وی توسط شورای بیعت از قدرت کنار گذاشته شود و مقرن به تخت بنشیند. در این میان بازگرداندن «محمد بن نایف» پسر نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد متوفی عربستان به عنوان ولیعهد ولیعهد به این معناست که مقرن و متعب قصد دارند قدرت رقبای جدی‌تری مثل سعود الفیصل، وزیر خارجه فعلی یا نسل جدید شاهزادگان غربگرای تکنوکرات را مهار کنند.
عبدالله آرزوهایش را به گور برد
در این میان فاکس‌نیوز، شبکه آمریکایی نزدیک به جمهوریخواهان مرگ عبدالله شاه عربستان را سرآغاز دوران نامعلوم جدیدی برای سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه دانست. یک دیپلمات سابق آمریکایی که به خاندان سعودی نزدیک است، در این باره تاکید کرد مرگ شاه ۹۰ ساله به همراه سقوط دولت مورد حمایت آمریکا در یمن، بدترین سناریو بوده است، چراکه این تحولات، مانع دیگری برای گسترش نفوذ ایران در منطقه را از بین برده است: «نفوذ ایران را می‌توان اکنون در 4 پایتخت خاورمیانه از جمله صنعا، بغداد، دمشق و بیروت، مشاهده کرد». به گفته فاکس‌نیوز «اوج نزاع تهران و ریاض در منطقه، جنگ داخلی سوریه است» اما عبدالله شاه که یکی از مهم‌ترین اولویت‌های خود را مقابله با پیشرفت نفوذ ایران در منطقه قرار داده بود با آرزوهایش به گور رفت و پیروزی اسد در سوریه هم مثل ثبات حزب‌الله در معادلات لبنان و فلسطین و ظهور انصارالله در یمن، شیوخ را بیش از پیش محاصره کرده است. حال دنیس راس، دیپلمات سابق آمریکایی به وال‌استریت ژورنال می‌گوید که با مرگ عبدالله، تصمیم‌سازی در ریاض درباره دشمنی با ایران و سوریه، احتمالا محتاطانه‌تر خواهد بود و در کل خلأ قدرت در ریاض در دوران سلطنت سلمان ناگزیر خواهد بود.

دکتر سعدالله زارعی: بهمن‌ماه طبق مشیت الهی به ماه تحولات مهم در دنیای معاصر ما تبدیل شده و از بهمن‌ماه 1357 تاکنون بارها قدرت اسلام در جهان در این ماه تلألو یافته است. امسال هم لایه‌هایی از این تحولات با مرگ عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی در 91 سالگی بروز یافته است تا نشانه‌ای باشد برای اولی‌الالباب. شاید این هم نشانه‌‌ای باشد به مصداق آنچه
امام خمینی(ره) درباره ظهور نشانه‌های پیش از میلاد نبی اکرم حضرت محمد مصطفی(ص) فرمودند؛ همانند خاموش شدن آتش آتشکده فارس پس از هزاران سال یا فرو ریختن طاق کاخ کسری.
عبدالله، پادشاه عربستان در حالی دیروز پس از 10 سال سلطنت از دنیا رفت که آل‌سعود پس از او وارد وضعیت جدیدی شده است چرا که در زمان روی کار آمدن عبدالله به جای فهد، فرزندان ملک عبدالعزیز، بنیانگذار پادشاهی سعودی تا این حد فرتوت نبودند اما امروز سن کوچک‌ترین فرزند ذکور عبدالعزیز یعنی مقرن 70 سال است. بر این مبنا قاعده‌ای که نخستین شاه سعودی به مثابه یک وصیت تخلف‌ناپذیر به جای گذاشت، یعنی حکومت فرزندان ارشد ذکورش یکی پس از دیگری،‌ امروز آل‌سعود را دچار شکنندگی بی‌سابقه‌ای کرده است. همین دیروز در روزنامه واشنگتن پست در ارتباط با وضعیت شاه جدید عربستان، سلمان بن عبدالعزیز خواندم که با انواع بیماری‌ها دست و پنجه نرم می‌کند از جمله بیماری فراموشی و عدم توانایی در مسائل عمومی که حتی یک انسان عادی را فلج می‌کند چه رسد به پادشاه کشوری که داعیه برتری بر جهان عرب را دارد. چنین وضعی اداره عربستان را با دشواری مواجه می‌کند، ضمن اینکه مرگ زودهنگام سلمان که بسیاری آن را پیش‌بینی می‌کنند، بی‌ثباتی را به عربستان دیکته می‌کند.
با روی کار آمدن مقرن بن عبدالعزیز به‌عنوان ولیعهدی که به‌طور طبیعی پادشاهی واقعی عربستان سعودی را در اختیار دارد، اختلافات موجود میان بازماندگان ملک عبدالله و ملک فهد تشدید می‌شود و اطرافیان سلمان نیز وارد نزاع قدرت می‌شوند و به آن دامن می‌زنند. نمونه‌اش برکناری زودهنگام و باعجله رئیس گارد سلطنتی و فرزند ملک عبدالله یعنی متعب بود و همین‌طور وزیر دربار. هر دوی این اتفاقات دیروز و به دنبال خبر مرگ عبدالله به فاصله چند ساعت رخ داد که نشان می‌داد پادشاهی جدید ـ سلمان و پسرانش ـ در حال تغییر هر چه سریع‌تر ترکیب درونی حکومت ریاض به نفع سلطه خود بر امور هستند. این هم از عمق اختلافات و شکاف در میان خاندان حاکم سعودی حکایت دارد و هم از میزان بی‌تدبیری پادشاه جدید خبر می‌دهد که عملاً دست به کودتایی عجولانه زده که بعید نیست بزودی از طرف مقابل پاسخ داده شود.
پادشاه جدید زمانی قدرت را در ریاض به دست می‌گیرد که منطقه ما شاهد تحولاتی بسیار جدی است. وضعیت در اطراف عربستان، در یمن، بحرین، عراق و سوریه و همین‌طور در داخل این کشور بویژه در مناطق ناراضی شیعه‌نشین شرقی، به هیچ‌وجه آرام نیست و مدیریت این شرایط ویژه نیاز به انرژی فراتر از حد عادی دارد اما در عوض شاهدیم که قاعده سلطنت موروثی یک شاه فرتوت 80 ساله و ولیعهدی 70 ساله را برای مدیریت اموری غیرعادی به عربستان تحمیل کرده است. فراموش نکنیم که عبدالله در مقایسه با چنین جانشینانی، شخصیتی بسیار مقتدر بود و عملاً از نیمه دهه 1990 که ملک فهد سکته کرد برای مدتی قریب به دو دهه، حرف اول و آخر را در امور عربستان و کشورهای عربی همجوار می‌زد اما باز هم عاقبت عربستان تحت حاکمیت او وضعیت آشفته فعلی شد. حال تصورش را کنید در نظامی به شدت خودکامه که به طور سنتی خط‌مشی امور تا حد زیادی به شخصیت و آرا و نظرات پادشاه وابسته است، شخصیت بیمار و متزلزل سلمان می‌تواند چه تبعات سنگینی داشته باشد.
علاوه بر اینها در شورای همکاری خلیج‌فارس نیز دیگر مثل گذشته شاهد فرمانبری بی‌چون و چرای
 5 عضو دیگر از عربستان نیستیم و عمان، قطر و کویت نوعی تقابل 3 در برابر 3 را در ترکیب 6 عضوی این شورا پدید آورده‌اند. به همین گونه عربستان در تمام معادلات دیگر جهان اسلام، برندگی گذشته‌اش را از دست داده است. اختلافات با آمریکا نیز بر سر نحوه برخورد با گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره به قوت سابق وجود دارد اما در حالی که شرایط داخلی و خارجی به سرعت در حال تحول است، هیچ چشم‌اندازی از تحول در اداره مقدرات حجاز به چشم نمی‌خورد و از این پس بی‌ثباتی و شکنندگی جزو لاینفک حکومت پادشاهی سعودی در عربستان خواهد بود.
 

در پی خبر مرگ ملک عبدالله، پادشاه سعودی، هاشمی‌رفسنجانی در پیامی خطاب به ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود جانشین عبدالله، مرگ عبدالله‌ بن عبدالعزیز را تسلیت گفت. به گزارش فارس، در بخشی از پیام هاشمی‌رفسنجانی به مناسبت درگذشت پادشاه عربستان آمده است: درگذشت ملک عبدالله بن عبدالعزیز را به مردم و مسؤولان کشور دوست عربستان سعودی، تسلیت می‌گویم. از خداوند متعال برای آن فقید رحمت واسعه و برای خانواده و خاندان صبر و اجر مسألت می‌کنم. در ادامه این پیام خطاب به سلمان بن عبدالعزیز آمده است: توفیق حضرتعالی را در تحکیم وحدت جهان اسلام، سعادت، همزیستی و اخوت دو ملت ایران و عربستان در سایه تعالیم عالیه اسلام خواستارم.

گروه سیاسی: رهبر حکیم انقلاب در پی حوادث اخیر فرانسه، نامه‌ای خطاب به جوانان غرب و آمریکای شمالی مرقوم فرمودند.  به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، متن نامه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بدین شرح است:
بسم‌ الله الرحمن الرحیم
به عموم جوانان در اروپا و آمریکای شمالی
حوادث اخیر در فرانسه و وقایع مشابه در برخی دیگر از کشورهای غربی مرا متقاعد کرد که درباره آنها مستقیماً با شما سخن بگویم. من شما جوانان را مخاطب خود قرار می‌دهم، نه به این علت که پدران و مادران شما را ندیده می‌انگارم، بلکه به این سبب که آینده‌ ملت و سرزمین‌تان را در دستان شما می‌بینم و نیز حس حقیقت‌جویی را در قلب‌های شما زنده‌تر و هوشیارتر می‌یابم. همچنین در این نوشته به سیاستمداران و دولتمردان شما خطاب نمی‌کنم چون معتقدم که آنان آگاهانه راه سیاست را از مسیر صداقت و درستی جدا کرده‌اند.
سخن من با شما درباره اسلام است و به‌طور خاص، درباره تصویر و چهره‌ای که از اسلام به شما ارائه می‌گردد. از 2 دهه پیش به این سو- یعنی تقریباً پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی- تلاش‌های زیادی صورت گرفته است تا این دین بزرگ، در جایگاه دشمنی ترسناک نشانده شود. تحریک احساس رعب و نفرت و بهره‌گیری از آن، متأسفانه سابقه‌ای طولانی در تاریخ سیاسی غرب دارد. من در اینجا نمی‌خواهم به «هراس‌ها»ی گوناگونی که تاکنون به ملت‌های غربی القا شده است، بپردازم. شما خود با مروری کوتاه بر مطالعات انتقادی اخیر پیرامون تاریخ، می‌بینید که در تاریخ‌نگاری‌های جدید، رفتارهای غیرصادقانه و مزورانه دولت‌های غربی با دیگر ملت‌ها و فرهنگ‌های جهان نکوهش شده است. تاریخ اروپا و آمریکا از برده‌داری شرمسار است، از دوره استعمار سرافکنده است، از ستم بر رنگین‌پوستان و غیرمسیحیان خجل است، محققین و مورخین شما از خونریزی‌هایی که به نام مذهب بین کاتولیک و پروتستان یا به اسم ملیت و قومیت در جنگ‌های اول و دوم جهانی صورت گرفته، عمیقاً ابراز سرافکندگی می‌کنند. این به‌خودی‌خود جای تحسین دارد و هدف من نیز از بازگو کردن بخشی از این فهرست بلند، سرزنش تاریخ نیست بلکه از شما می‌خواهم از روشنفکران خود بپرسید چرا وجدان عمومی در غرب باید همیشه با تأخیری چند ده ساله و گاهی چند صدساله بیدار و آگاه شود؟ چرا بازنگری در وجدان جمعی، باید معطوف به گذشته‌های دور باشد نه مسائل روز؟ چرا در موضوع مهمی همچون شیوه برخورد با فرهنگ و اندیشه اسلامی، از شکل‌گیری آگاهی عمومی جلوگیری می‌شود؟
شما به‌خوبی می‌دانید که تحقیر و ایجاد نفرت و ترس موهوم از «دیگری»، زمینه‌ مشترک تمام آن سودجویی‌های ستمگرانه بوده است. اکنون من می‌خواهم از خود بپرسید که چرا سیاست قدیمی هراس‌افکنی و نفرت‌پراکنی، این‌بار با شدتی بی‌سابقه، اسلام و مسلمانان را هدف گرفته است؟ چرا ساختار قدرت در جهان امروز مایل است تفکر اسلامی در حاشیه و انفعال قرار گیرد؟ مگر چه معانی و ارزش‌هایی در اسلام، مزاحم برنامه قدرت‌های بزرگ است و چه منافعی در سایه‌ تصویرسازی غلط از اسلام، تأمین می‌گردد؟ پس خواسته اول من این است که درباره انگیزه‌های این سیاهنمایی گسترده علیه اسلام پرسش و کاوش کنید.
خواسته‌ دوم من این است که در واکنش به سیل پیشداوری‌ها و تبلیغات منفی، سعی کنید شناختی مستقیم و بی‌واسطه از این دین به دست آورید. منطق سلیم اقتضا می‌کند که لااقل بدانید آنچه شما را از آن می‌گریزانند و می‌ترسانند، چیست و چه ماهیتی دارد. من اصرار نمی‌کنم که برداشت من یا هر تلقی دیگری از اسلام را بپذیرید بلکه می‌گویم اجازه ندهید این واقعیت پویا و اثرگذار در دنیای امروز، با اغراض و اهداف آلوده به شما شناسانده شود. اجازه ندهید ریاکارانه، تروریست‌های تحت استخدام خود را به‌عنوان نمایندگان اسلام به شما معرفی کنند. اسلام را از طریق منابع اصیل و مآخذ دست اول آن بشناسید. با اسلام از طریق قرآن و زندگی پیامبر بزرگ آن صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آشنا شوید. من در اینجا مایلم بپرسم آیا تاکنون خود مستقیماً به قرآن مسلمانان مراجعه کرده‌اید؟ آیا تعالیم پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و آموزه‌های انسانی و اخلاقی او را مطالعه کرده‌اید؟ آیا تاکنون به جز رسانه‌ها، پیام اسلام را از منبع دیگری دریافت کرده‌اید؟ آیا هرگز از خود پرسیده‌اید که همین اسلام، چگونه و بر مبنای چه ارزش‌هایی طی قرون متمادی، بزرگ‌ترین تمدن علمی و فکری جهان را پرورش داد و برترین دانشمندان و متفکران را تربیت کرد؟
من از شما می‌خواهم اجازه ندهید با چهره‌پردازی‌های موهن و سخیف، بین شما و واقعیت، سد عاطفی و احساسی ایجاد کنند و امکان داوری بی‌طرفانه را از شما سلب کنند. امروز که ابزارهای ارتباطاتی، مرزهای جغرافیایی را شکسته است، اجازه ندهید شما را در مرزهای ساختگی و ذهنی محصور کنند. اگر چه هیچکس به‌صورت فردی نمی‌تواند شکاف‌های ایجاد شده را پر کند، اما هر یک از شما می‌تواند به قصد روشنگری خود و محیط پیرامونش، پلی از اندیشه و انصاف بر روی آن شکاف‌ها بسازد. این چالش از پیش طراحی شده بین اسلام و شما جوانان، اگر چه ناگوار است اما می‌تواند پرسش‌های جدیدی را در ذهن کنجکاو و جست‌وجوگر شما ایجاد کند. تلاش در جهت یافتن پاسخ این پرسش‌ها، فرصت مغتنمی را برای کشف حقیقت‌های نو پیش روی شما قرار می‌دهد. بنابراین، این فرصت را برای فهم صحیح و درک بدون پیشداوری از اسلام از دست ندهید تا شاید به یمن مسؤولیت‌پذیری شما در قبال حقیقت، آیندگان این برهه از تاریخ تعامل غرب با اسلام را با آزردگی کمتر و وجدانی آسوده‌تر به نگارش درآورند.
سیدعلی خامنه‌ای /  اول بهمن93

محمدصادق حاج‌صمدی:  پایان یافتن دوره اول حکومت آل‌سعود که در شماره‌های قبل به آن پرداخته شد و با سفک دم و تجاوز و غارت همراه بود همزمان است با شدت گرفتن تحرکات انگلستان در خلیج‌فارس و رقابت آن با امپراتوری عثمانی. در نتیجه تحرکات داخلی عربستان و نحوه تعامل ترکان با این قضیه مورد توجه دولت انگلیس قرار گرفت که به همین واسطه می‌توان آل‌سعود را مولود نامشروع انگلستان در عربستان نامید.
بعد از سقوط درعیه به دست ابراهیم‌پاشا و فرار جمع زیادی‏ از وهابیون، با مرگ ابراهیم پاشا، فراری‏ها به شهر بازگشتند. از جمله کسانی‏ که دوباره به شهر آمدند، عمر بن عبدالعزیز بن سعود بن محمد بن‌سعود، ترکی‏ برادرزاده عبدالعزیز و مشاری‏ بن‌سعود بودند.
این افراد دست به تعمیر خرابی‌های شهر زدند و بدین ترتیب بسیاری‏ از اهالی‏ آن دوباره بازگشتند. مصری‏ها از سلطه دوباره وهابی‏ها نگران شدند؛ از این رو لشکری‏ به فرماندهی‏ حسین بیگ ترتیب دادند و به درعیه هجوم آوردند و حاکم آن را که مشاری‏ بود، دستگیر کرده، او را تحت‌الحفظ به مصر فرستادند اما وی‏ در میان راه از دنیا رفت و بقیه افرادش گریختند و به قلعه ریاض پناه بردند. حسین بیگ 3 روز آنجا را محاصره کرد. از طرفی‏ چون آذوقه‏شان تمام شده بود، از حسین بیگ امان خواستند. حسین بیگ به آنها امان داد، در نتیجه همگی‏، غیر از ترکی‏ که شبانه از قلعه فرار کرد، خارج شدند و دست بسته به مصر رفتند.
ترکی مدتی‏ طولانی‏ در مناطق جنوب، مخفیانه زندگی‏ می‏کرد و هرازگاهی‏ به صحرای نجد می‏رفت و اعراب بادیه‏نشین را به آیین وهابیت فرا می‌خواند. وی‏ با زنی‏ از خاندان تدمر ازدواج کرد که ثمره این ازدواج فرزند‏ پسری به نام جلوی‏ شد.
ترکی30 تن از بزرگان اعراب بادیه را پیرامون خود گرد آورد و بدین وسیله سایر قبایل را نیز مطیع خود کرد. در جریان قیام مردم قصیم بر ضد مصری‌ها که مجبور شدند از حجاز به تدریج خارج شوند، ترکی‏ از این فرصت استفاده کرد. در منطقه ریاض بر لشکر مصری تاخت و آنجا را به تصرف خود درآورد. از همانجا بود که به توسعه حکومت خود پرداخت و به مناطق دیگر دست‏‌اندازی‏ کرد. بعد از آنکه مصری‌ها منطقه نجد را ترک کردند، بعضی‏ از مناطق قصیم هم به حکم ترکی، ضمیمه حکومت وی‏ شد. لذا می‏توان گفت که او اولین امیر وهابی‏ سعودی‏ در دوره دوم حکومت بود که به واسطه او، امارت از فرزندان عبدالعزیز بن‌سعود بن محمد بن‌سعود به فرزندان عبدالله ‏بن‌سعود رسید اما مشاری ‏بن عبدالرحمان‏ بن مشاری‏ بن‌سعود، به همراه یارانش که از قبیله قحطان بودند، دست به شورش و مخالفت با امیر ترکی‏ زدند و از اینکه حکومت از نسل عبدالعزیز خارج شود، ناراضی بودند. بنابراین مشاری‏ به حیله‌‏ای، ترکی‏ را به قتل رساند و خود، حکومت را به دست گرفت.
شامیه می‏نویسد: با کشته شدن ترکی‏ بن عبدالله، ‏ توسط پسر عمه‏‌اش، مشاری‏ بن عبدالرحمن، حکومت او نیز به آخر رسید و مشاری‏ با غلبه بر دیگران، حاکم ششم گردید. حکومت مشاری‏ 40 روز بیشتر طول نکشید، چرا که فیصل فرزند ترکی‏ با لشکری‏ مجهز و با کمک عبدالله و عبیدالله، که از آل‌رشید و از شیوخ حائل محسوب می‌شدند، با سرعت به طرف ریاض حرکت کرد. سپس بر مدینه مستولی‏ شد و مشاری‏ را دستگیر و اعدام نمود. بعد از این جریان، فیصل حاکم هفتم سعودی‏ها گردید. وی‏ بعد از پدرش حاکم گردید، لیکن محمدعلی‏ پاشا به وی‏ فرصت حکومت کردن نداد، چون پاشا لشکری‏ را به نجد فرستاد و در میان لشکر، خالدبن‌سعود که از جمله تبعیدشدگان به مصر بود، قرار داشت. لشکر بر پایتخت مسلط گردید و فیصل مجبور به فرار شد اما فرارش فایده نداشت و سرانجام دستگیر و به مصر تبعید گردید، مصری‌ها هم به جای‏ فیصل، خالد بن‌سعود را بر حکومت ریاض و مناطق اطراف منصوب کردند. وی‏ در قاهره محاکمه شد اما محمدعلی‏ پاشا او را تبرئه کرد و به جای‏ خود در جزیره..‌العرب منصوب نمود. خالد یارانی‏ داشت که می‏گفتند نباید حکومت از اولاد سعود کبیر به اولاد عبدالله ‏بن محمد برسد. در این عقیده بسیاری‏ از قبایل ریاض نظر موافق داشتند بدین ترتیب حکومت به فرزندان سعود کبیر رسید و خالدبن‌سعود، هشتمین حاکم آنان گردید که امارتش 2 سال دوام یافت اما عبدالله ‏بن ثنیان با سپاهی ‏که نجدی‏ بودند، به خالد بن‌سعود حمله کرد. خالد توان مقابله با سپاه او را نیافت و ناگزیر به مکه گریخت و در همان جا درگذشت. وقتی‏ خبر این جریان به فیصل- که در مصر محبوس بود ـ رسید و دانست که عبدالله قدرت را به دست گرفته و خالد نیز فرار کرده، از مصر گریخت و خود را به قصیم رساند و جمع بسیاری‏ هم او را یاری‏ کردند. با کمک‏های‏ اهالی‏ عنیزه توانست ابن ثنیان را در ریاض شکست دهد و وی‏ را دستگیر و حبس کند. سرانجام نیز او را در سال 1258هـ.‌ق به قتل رسانید. فیصل‏ بن ترکی حدود20 سال حکومت کرد. لیکن دولت عثمانی‏ تصمیم به جنگ با فیصل، امیر ریاض گرفت. دولت مرکزی‏ عثمانی‏ لشکری‏ را به فرماندهی شریف محمدبن عون، امیر مکه به قصیم فرستاد و اهالی‏ قصیم را به اطاعت دولت مرکزی‏ درآورد. سرانجام کار، این شد که صلحی‏ با اهالی‏ قصیم منعقد شد که در مقابل، قصیمی‏ها باید 10 هزار ریال پرداخت نمایند. بدین ترتیب شریف با لشکر خود به قرارگاه برگشت و فیصل هم به تعهد خود عمل کرد و هر سال 10 هزار ریال طبق عهدنامه پرداخت می‏کرد. این امر همچنان ادامه داشت تا اینکه فیصل فلج و کور گردید. او با همین مرض در سال 1282هـ .‌ق درگذشت و به جای‏ خود عبدالله را از میان 4 فرزندش به حکومت منصوب نمود که همین امر باعث درگیری‏ میان برادران گردید و درگیری بین عبدالله و برادرش سعود به ضعف آل‌سعود ختم شد تا اینکه ترک‏ها بر احسا و قطیف مسلط شدند.
عبدالله با پشتیبانی‏ ترک‏ها، مناطقی‏ را اشغال نمود و سعود را از ریاض راند و خود در سال 1282هـ. ق به ریاض بازگشت. این بازگشت زمانی‏ اتفاق افتاد که مردم در قحطی‏ شدید به سر می‏بردند و حتی‏ مردار الاغ را می‏خوردند و پوست‏های‏ بزغاله را آتش می‏زدند و برای‏ خوردن می‏ساییدند و نیز استخوان‏های‏ حیوانات را می‏شکستند و آرد کرده، می‏خوردند. اگر چه این مردمان با جنگ و خونریزی‏ نمردند ولی گرسنگی‏ آنها را از بین برد. (تاریخ نجدالحدیث، ص 99). در جدال بین دو برادر یعنی‏ عبدالله و سعود، افراد زیادی ‏کشته شدند. عبدالله از طرف ترک‌ها حمایت می‏شد و سعود هم از‏ انگلیسی‏ها مواد غذایی‏ می‌گرفت و این کمک‏ها حتی‏ بعد از پیروزی‏ سعود، از سوی‏ انگلیسی‏ها ادامه داشت و سرانجام او در سال 1290هـ.‌ق وارد ریاض شد و در سال 1291
هـ‌.‌ق درگذشت. اما عبدالله و برادرش محمد، ریاض را ترک کردند و در نزدیکی‏ کویت در صحرای‏ قحطان ساکن شدند و تا مدت‏ها در امور حکومت دخالت نکردند. با این حال شاید بتوان این را اولین دخالت مستقیم دولت انگلیس در امور شبه جزیره و حمایت از بخشی از آل‌سعود نامید.
بعد از سعود، امر حکومت به دست برادرش عبدالرحمان افتاد. او با برادرش سعود، میانه خوبی‏ داشت اما با برادر دیگرش یعنی محمد، درگیری‏ داشت و محمد نیز با عبدالله روابط حسنه‏‌ای برقرار کرده بود. این دو برادر توافق کردند حکومت را از دست عبدالرحمان بگیرند و هر کدام از محمد و عبدالله ـ که بزرگ‌ترند ـ امر حکومت را به دست گیرند و چون عبدالله بزرگ‌تر بود، طبیعی بود که حکومت را او در اختیار بگیرد. به همین منظور، عبدالله که در صحرای‏ قحطان ساکن بود، از سال 1293 تا 1305هـ.‌ق به تدریج بازگشت اما دیگر، فرزندان سعود رضایت نداشتند تا عموی‏ بزرگشان عبدالله، حکومت را در دست بگیرد. بنابراین به عنوان اعتراض از ریاض خارج و در منطقه‏ای‏ به نام خرج مستقر شدند و برادران- محمد، عبدالله و عبدالرحمان- جبهه‏‌ای واحد به رهبری‏ عبدالله ضد فرزندان سعود تشکیل دادند. فرزندان سعود چند هفته مقاومت کردند اما با حمله عبدالله، همگی‏ گریختند و بار دیگر عبدالله وارد ریاض شد و در آنجا ماند. او در سال 1305هـ.‌ق از دنیا رفت.
بعد از درگذشت عبدالله، نزاع میان عبدالرحمان و فرزندان سعود بار دیگر آغاز شد و از سویی‏ قبایل نجد به رهبری‏ محمدبن رشید- که وهابی‏ نبودند و با عثمانی‏های حنفی‏ پیمان داشتندـ به موفقیت‏هایی‏ دست یافتند. فرزندان سعود از ناحیه قبایل حمایت مالی‏ و نظامی‏ می‏شدند و بدین ترتیب عبدالرحمان مجبور به فرار از نجد شد و به احسا و سپس به کویت و از آنجا نزد قبایل‏ بنی‏ مره، در نزدیکی‏ منطقه ربع‏الخالی‏ رفت. بعد از درنگی‏ اندک، راهی‏ قطر شد و از آنجا به کویت رفت و در آنجا رحل اقامت گزید. امیر کویت، شیخ محمدبن صباح، برای‏ عبدالرحمان حقوق ماهانه قرار داد و بعد از آن دولت عثمانی، ماهانه60 لیره عثمانی به او اختصاص داد اما چندی‏ نگذشت که دولت کویت حقوق ماهانه را قطع کرد و از آن پس، عبدالرحمان در سختی‏ و فقر زیست تا اینکه دوران دوم حکومت وهابی‏ با مرگ وی‏ پایان یافت (العلاقات بین نجد و الکویت). پس از عبدالرحمن، فرزندش عبدالعزیز (پدر ملک عبدالله) در سن 20 سالگی از مبارک امیر کویت درخواست کمک کرد تا امارت پدر را باز پس بگیرد. پس مبارک به او 200 ریال و 30 تفنگ و 40 شتر داد و عبدالعزیز با 40 تن از برادران و پسرعموهای خود شبانه وارد ریاض شد و در عملیاتی شبیه به کودتا، عجلان حاکم ریاض و 80 نفران محافظان او را کشت و در 1319 هـ.ق برابر با دوازدهم ژانویه 1902 در ریاض اعلام امارت کرد. اهل ریاض وقتی خبر کودتا را شنیدند تسلیم شدند و همگی به امر عبدالعزیز درآمدند. عبدالعزیز از امیر کویت تقاضای کمک کرد و بادیه‌نشینان وهابی را نیز به سوی خود خواند.
در چنین شرایطی انگلستان که مترصد فرصت برای ضربه زدن به عثمانی بود سر ویلیام شکسپیر را به ریاض و سر توماس ادوارد لارنس را به مکه و اردوگاه شریف حسین فرستاد تا اعراب را  علیه عثمانی بشوراند و تا مشخص شدن اوضاع یکی از هاشمیان یا آل‌سعود را برای حکومت در شبه جزیره برتری دهد. در نتیجه پیمانی بین عبدالعزیز و شکسپیر به نمایندگی از انگلستان منعقد گردید به نام درین (نام جزیره‌ای در خلیج‌فارس) که به‌موجب آن انگلستان باید از دخالت در شئون داخلی‏ شبه جزیره عربستان بپرهیزد و عبدالعزیز هم متعهد گردید در صورتی‏که قصد حمله به شهرهای‏ دیگر را داشته باشد، قبل از آن، با ملکه انگلستان، مشورت نماید و هر چه آنان دستور دادند، عمل کند. همچنین سعود ملزم گردید که از هرگونه تماس یا اتحاد‏ یا معاهده‏ای‏ با هر حکومت یا دولتی‏ غیر از دولت انگستان، خودداری‏ کند و امیر نجد نباید در این امر کوتاهی‏ از خود نشان دهد و حق ندارد عقد اجاره یا رهنی‏ یا مثل آن با دولت‏های‏ دیگر ببندد. و نیز حق ندارد هیچگونه امتیازی‏ از طرف خود به دولتی‏ از دولت‌های اجنبی یا سران دولت اجنبی، بدون موافقت با حکومت بریتانیا بدهد. (کشف‏الارتیاب، ص48)
ابن‌سعود مثل پدرش متعهد شد از هرگونه تجاوز و حمله به اراضی‏ کویت و بحرین و اراضی‏ شیوخ قطر، عمان و سواحل آن خودداری‏ کند، چرا که تمام این شیوخ تحت حمایت دولت انگلستان می‏باشند و با دولت انگلستان معاهده دارند و جالب اینکه در هیچ جایی‏ از این معاهده مشخص نشده که حدود عربی‏ نجد کجاست. بالاخره با این معاهده، نجد و توابع آن تحت‌الحمایه انگلیس خوانده شد و این خود سیاستی‏ بود از سوی‏ دولت استعمارگر انگلستان تا بر بخش اعظم خاورمیانه تسلط پیدا کند و در این امر هم موفق گردید، به طوری ‏که بعد از جنگ جهانی‏ اول بر جزیره..‌العرب مستولی‏ شد. در قبال تعهد سعود، بریتانیا در سال 1332هـ. ق متعهد شد ماهانه مبلغ 5 هزار استرلینگ به همراه ادواتی‏ مانند مسلسل و تفنگ به سعود تحویل دهد.
وی‏ در سال 1362هـ‌.‌ق ضمن خطبه‏‌ای که در مکه خواند و گفت: نباید فراموش کرد که هرکس در قبال عملی که بندگان انجام می‏دهند، از آنها سپاسگزاری‏ ننماید، در حقیقت خداوند را شکر ننموده است.
سپس شروع کرد به تمجید از انگلستان به خاطر کمک‏هایی‏ که به او کرده است و نیز به خاطر ایجاد امنیت راه‏ها که سفر حجاج برای‏ انجام فریضه حج و نیز از اینکه اسباب معیشت را برای‏ مردمان فراهم نموده و مردم در رفاه قرار گرفته‌اند، قدردانی‏ نمود و در پایان گفت: به یقین برخورد بریتانیا با ما، از گذشته تا حال، برخوردی‏ پاک و شایسته بوده است.
با این حال زمانی که عبدالعزیز با انگلیسی‏ها روابط حسنه برقرار کرد، تغییر و تحولات اوضاع جهانی‏ به نفع وی‏ تمام شد، چرا که بعد از پایان جنگ جهانی‏ اول و تسلیم ترکان عثمانی‏ و تقسیم آلمان، نقش ترکان در جزیره..‌العرب پایان و از آن پس دولت انگلستان تمام امور شبه جزیره را در اختیار گرفت.
در1341 هـ. ق عمال آل‌سعود با گروهی‏ از حجاج یمنی‏ برخورد کردند. از آنجا که این حجاج همگی‏ مسلح بودند، وهابی‌ها به دروغ به آنها امان دادند و همه را خلع سلاح کرده، در راه حجاج را همراهی‏ نمودند. لیکن هنگامی که به دامنه کوه رسیدند، سپاه وهابی‏ به بالای‏ کوه رفت و در حالی که حجاج یمنی‏ در زیر کوه مستقر بودند، به ناگاه بر آنان تاختند و بر سرشان سنگ ریختند و با گلوله‌‌های‏ آتشین همگی‏ را- که 1000 نفر بودند- به قتل رساندند و در این میان فقط 2 نفر زنده ماندند که فرار کرده و ماجرا را گزارش دادند. (کشف الارتیاب، ص 54)
 آل‌سعود در سال 1342 مجددا به حجاز حمله کردند و شهر طائف را محاصره نموده، وارد شهر شدند و به قتل‌عام مردان و زنان و کودکان پرداختند. سفاکان وهابی‏ حدود 2000 نفر از اهالی‏ طائف را که در میان آنها علما و صلحا نیز بودند، به قتل رساندند و اموال این مردم مسلمان را به غارت بردند. شرح وقایع و جنایاتی‏ که آنها در این شهر مرتکب شده‏‌اند، آنقدر هولناک است که تن آدمی‏ را می‌لرزاند اما وقتی‏ این فجایع را برای‏ عبدالعزیز بن‌سعود بازگو کردند، او وقوع چنین حادثه‏ای‏ را تقبیح نکرد بلکه فقط این سخن پیامبر گرامی را
- که در مورد عمل زشت خالد بن ولید در روز فتح مکه فرموده بود- به عنوان عذر بیان کرد: «اللهم إنی أبرأ إلیک مما صنع خالد» (همان، ص52)
پس از آنکه عبدالعزیز، بر طائف چیره شد، دیگر در مناطق حجاز مشکلی‏ نمی‏دید اما در حمله نظامی‏ به مکه، از خود تعلل نشان داد و منتظر نظر انگلیسی‏ها بود که او را از ادامه حملات نظامی‏اش منع می‏کردند اما سیاست بریتانیا ناگهان تغییر کرد و درصدد برآمدند که ملک حسین و فرزندان او را کنار بگذارند. به همین خاطر حاکم نجد وسیله‏‌ای برای‏ اجرای‏ سیاست‏های‏ انگلستان گردید و انگلستان با ادامه عملیات او موافقت نمود.
سال بعد آل‌سعود به شرق اردن حمله کردند و در ام‏العمد و نواحی‏ آن بسیاری‏ را به قتل رسانده، اموالشان را تاراج کردند اما چندان نتوانستند دوام بیاورند و با تلفاتی‏ که داده بودند، برگشتند اما تجهیزات و هواپیما‏هایی که انگلیسی‏ها در اختیار عبدالعزیز قرار داده بودند و خودشان هم در جنگ، با نفراتشان او را یاری‏ می‏دادند، موجب شد به معرکه برگردند و در حالی‏که در حمله اول 300 تن از یاران خود را از دست داده بودند به قتل و کشتار پرداختند.
در همین سال مکه به‌دست آل‌سعود افتاد. اما گمان ملک حسین این بود که بزودی‏ انگلیسی‏ها برای‏ نجات مکه از دست وهابیون وارد این شهر می‏شوند. به همین دلیل نامه‏‌ای به کنسولگری‏ بریتانیا در جده نوشت و یادآوری‏ کرد که در مکه حالت هرج و مرج وجود دارد. کنسولگری‏ بریتانیا بعد از هماهنگی‏ با دولت مرکزی‏ خود، در جواب نوشت: حکومت بریتانیا سیاستی‏ مبنی‏ بر عدم دخالت در امور دینیه اتخاذ نموده است، لذا از ما نخواهید در هر نزاعی که مربوط به اماکن‏ مذهبی‏ اسلام است مداخله نماییم.
ناجی‏ الأصیل، نماینده ملک حسین در لندن نامه‏‌ای به وزارت خارجه بریتانیا نوشت و در آن نامه بیان کرد طبق معاهده، لازم است بریتانیا در وضعیت هرج و مرجی که وهابیون در اماکن مقدس به بار آورده‏‌اند، دخالت و آنها را از مناطقی‏ چون طائف اخراج کند. جوابی‏ که به این نماینده داده شد این بود که بریتانیا نمی‏خواهد خود را در زدوخوردهایی‏ که بین امیران مستقل عرب در املاک مقدس اسلامی‏ رخ می‏دهد، ورود کند.
بریتانیا همچنین کمک‌های مالی خود به ملک حسین و خاندان هاشمی را قطع کرد تا جایی که خاندان وی‏ از پرداخت ماهانه لشکریان نیز عاجز ماندند و وضعیت طوری‏ شد که ملک حسین نتوانست تحمل نماید؛ از این رو بزرگان حجاز از جمله اشراف مکه و علمای دین و نیز بزرگان تجار را در جده جمع کرد. آنها قرار بر این گذاشتند که برای خوشایند عبدالعزیز، ملک حسین از حکومت خلع گردد و بالاخره او راضی ‏شد به نفع فرزندش در سال 1343 قمری از سلطنت کناره‌گیری کند و حکومت را به فرزندش بسپارد. پس از 3 روز، وی با اموالش به جده فرستاده شده اما بریتانیا بر حضورش در جده سخت گرفت و به او نامه نوشت و در ضمن به او هشدار داد تا شهر را ترک کرده، از دستورهای عبدالعزیز سرپیچی‏ نکند. لذا با اجبار به مدینه منوره، مسافرت نمود و اندکی‏ بعد، آن شهر را ترک و به طرف قبرس حرکت کرد و در همان جا ماند تا اینکه در سال 1931م درگذشت. جنازه وی‏ به اردن منتقل و در مسجدی‏ که الأقصی‏ نام داشت، دفن شد. (آل‌سعود ماضیهم و مستقبلهم، ص135)
 بعد از آنکه ملک حسین و فرزندش از مکه خارج شدند و به جده رفتند، آل‌سعود بدون هیچ‌گونه جنگ و خونریزی، وارد مکه شدند و خانه ملک حسین را غارت کرده، بر تمام اموال و دارایی‏ وی‏ مسلط شدند.
بعد از به دست گرفتن امور مکه، جنگی‏ میان وهابیون و ملک علی‏- که در جده متحصن شده بود- درگرفت و به خاطر همین جنگ، آن سال مراسم حج تعطیل گردید. وهابیون خالد بن لوی‏ را به عنوان حاکم مکه برگزیدند و سپس اهالی‏ مکه را مجبور کردند که در هر روز نماز را در پنج وقت به جماعت برگزار کنند؛ مردم را از استعمال دخانیات منع کردند و نیز مردم را از برگزاری جشنی که در سالروز ولادت برپا می‏کردند، ممنوع کرده، از زیارت قبور، جلوگیری می‏کردند و هر کس برخلاف دستورات آنها عمل می‏کرد، به زندان افتاده و باید جریمه‏ می‌پرداخت.
عبدالعزیز پس از استقرار در مکه شروع به تخریب آثار اسلامی‏ در مکه و جده و مدینه نمود؛ به طوری‏ که در مکه، گنبد عبدالمطلب و ابوطالب و حضرت خدیجه و نیز محل تولد پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله و سلم) و حضرت فاطمه زهرا(س) را که در این سال‌ها بازسازی شده بود ویران نمود و وقتی‏ وارد شهر جده شد، گنبدی‏ که روی‏ قبر حوا قرار داشت، خراب کرد. او حتی‏ در تمام شهرهای‏ حجاز که روی‏ قبرها بناهای‏ گنبدی‏ شکل داشت، همین اعمال را انجام داد. و در زمانی‏ که مدینه را محاصره نمود، مسجد حمزه را با خاک یکسان کرد.
یک سال بعد انگلستان، اردن و حوالی آن را به هاشمیان داد و به اصرار سر جان فیلبی پیمانی در ۱۳۴۵ میان انگلستان و بن‌سعود به امضا رسید که طی آن انگلستان استقلال کامل و مطلق بن‌سعود را به رسمیت می‌شناخت و دست او را برای بیرون راندن علی، پسر شریف حسین از حجاز باز می‌گذاشت. بن‌سعود در برابر، به تشکیل امیرنشین اردن تن در داد و از دشتی که نجد و سوریه را به یکدیگر می‌پیوندد چشم پوشید و آن را به اردن شرقی واگذاشت. (خاورمیانه، نفت و قدرت‌های بزرگ، ج۱- عربستان سعودی، ج۱)
عبدالعزیز همچنین پس از اعلامیه بالفور و حکومت انگلیس بر فلسطین در تلگرامی به سر وینگت ورود انگلیسی‌ها به بیت‌المقدس را تبریک گفت. وی فرزندش فیصل را به لندن فرستاد تا پیروزی نیروهای انگلیسی در بیت‌المقدس را به پادشاه انگلیس تبریک بگوید و این اطمینان را به آنها بدهد که حکومت آل‌سعود هیچ‌گونه مخالفتی با تلاش‌های دولت انگلیس در راستای ایجاد یک وطن قومی برای یهودیان در فلسطین نشان نخواهد داد. خیانت آل‌سعود در مساله فلسطین نیازمند پرداختی جداگانه است که به آن پرداخته خواهد شد اما نامه عبدالعزیز به نماینده انگلیس در این باره نمود بارزی از آن است:
«من سلطان عبدالعزیز عبد الرحمن آل فیصل آل‌سعود نزد سر پرسی کوکس نماینده بریتانیای کبیر، هزار بار اقرار و اعتراف می‌کنم که از نظر من هیچ مانعی برای بخشیدن فلسطین به فقرای یهود یا غیر آنان بدان گونه که بریتانیا صلاح می‌داند وجود ندارد و من هرگز تا روز قیامت از رأی بریتانیا تخلف نخواهم کرد».
عبدالعزیز در 77 سالگی در حالی که بیش از 300 فرزند و نوه داشت مُرد و حکومت را به فرزندان خود سپرد با این شرط که مادامی که برادران زنده‌اند حکومت به فرزندان نرسد...

در پی خبر مرگ عبدالله سران غربی و عربی پیام‌های تسلیتی ارسال کردند که حاکی از اهمیت نقش بندگی او برای غرب یا پدرخواندگی‌اش برای شیوخ و دیکتاتورهای عربی بود.
باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله پس از مرگ عبدالله آن را رسما با این عبارت که «ملک عبدالله رهبری شجاع و صادق بود!!!» تسلیت گفت.
جان کری، وزیر خارجه او هم یکی از اولین کسانی بود که پیام تسلیتی به مناسبت مرگ پادشاه عربستان صادر کرد و گفت: «واشنگتن دوست خودش را از دست داد». جورج بوش پسر، رئیس‌جمهور سابق آمریکا هم که روابط صمیمانه‌اش با خاندان سعودی بویژه باده‌نوشی‌اش با پادشاه مرده شهره عام و خاص بود در پیامی اعلام کرد از شنیدن خبر «عمیقا ناراحت» شده است چرا که عبدالله «دوست و شریک عزیز» ایالات متحده بوده است. او همچنین یادآوری کرد حمایت عربستان سعودی در طول حمله عراق به کویت در دهه 90 را هرگز فراموش نمی‌کند. اما فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه در پیام تسلیتش، او را مردی مهم برای تاریخ کشور عربستان عنوان کرد. دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلیس هم در صفحه توئیتر خود مرگ پادشاه عربستان را تسلیت گفت.
بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل با تسلیت مرگ او به شکلی مضحک اعلام کرد که این حامی بزرگ تروریسم، نقش مهمی در صلح در خاورمیانه داشت! سران کانادا، ژاپن، پاکستان و هند هم مرگ پادشاه عربستان را به مقامات سعودی تسلیت گفتند.
دلتنگی اسرائیلی‌ها برای عبدالله
«روون ریولین»، رئیس رژیم جعلی اسرائیل دیروز در واکنش به خبر مرگ عبدالله، پادشاه سعودی آن را خسارت سنگینی برای روند صهیونیستی سازش در خاورمیانه دانست. به گزارش شبکه المیادین، ریولین گفت: «مرگ ملک عبدالله پادشاه عربستان خسارت سنگینی برای روند صلح در خاورمیانه به شمار می‌رود.
رقابت سرسپردگی دیکتاتور‌های عربی
 اما واکنش سران دیکتاتور عربی به «خبر مرگش» حاکی از آن بود که ایشان نقش حمایت و پدرخواندگی عبدالله را برای حفظ قدرت‌های غیردموکراتیک‌شان تا چه میزان مهم می‌دانند. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور نظامی مصر سفر برنامه‌ریزی‌شده‌اش به داووس سوییس را لغو کرد تا به عربستان برود و در مراسم تشییع پادشاه شرکت کند. دولت مصر برای مرگ کسی که تا یک سال و اندی پیش هدف شعار انقلابیون این کشور بود 7 روز عزای عمومی اعلام کرد. عبدالله دوم پادشاه اردن و آل‌خلیفه بحرین هم با نیمه‌کاره رها کردن سفرشان به داووس سوییس راهی عربستان شدند و با اعلام 40 روز عزای عمومی در کشورهایشان میزان سرسپردگی خود به دلارهای نفتی سعودی‌ها را نشان دادند. پادشاه کویت هم در رقابت سرسپردگی تصریح کرد که یکی از بزرگان تاریخ جهان در گذشته است! در این میان امارات عربی متحده تنها 3 روز عزای عمومی اعلام کرد و سلطان قابوس بن سعید پادشاه عمان و شیخ تمیم، امیر قطر در تسلیت به سران سیاسی ریاض زیاده‌روی نکردند. در عوض محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان ضمن تسلیت مرگ عبدالله 3 روز عزای عمومی اعلام کرد در حالی که محمد ششم پادشاه مغرب در پیام تسلیتش مدعی شد که ملک عبدالله زندگی خود را وقف مسائل جهان عرب کرد. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه دیروز با لغو سفرش به سومالی به عربستان شتافت تا بر خلاف ادعای خلافت اسلامی‌اش در مراسم تشییع خلیفه رقیب شرکت کند. تمام سلام، نخست‌وزیر لبنان و سعد الحریری، رئیس جریان المستقبل نیز تسلیت گفتند. نبیل العربی، رئیس اتحادیه عرب،حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق و ایاد علاوی، معاون رئیس‌جمهور این کشور و أحمد الطیب شیخ الأزهر دیگر کسانی بودند که پیام تسلیت فرستادند.
 

گروه بین‌الملل: تنها 24 ساعت پس از آنکه رئیس‌جمهور یمن اعلام کرد پیشنهادات چهارگانه رهبر انقلابیون برای اصلاح امور را پذیرفته است، استعفای او و دولتش تقریبا همزمان با خبر مرگ رسمی پادشاه عربستان جلوه‌ای جدید از عمق وابستگی خارجی حاکمیت دست‌نشانده یمن را به نمایش گذاشت.  استعفای غافلگیرانه رئیس‌جمهور «عبدربه منصور هادی»و دولت نخست‌وزیر «خالد بحاح» یک روز پس اعلام توافق بر سر توافقنامه صلح و مشارکت و تعدیل پیش‌نویس قانون اساسی با انصارالله از سوی ناظران بین‌المللی به عنوان اقدامی ضدملی و با هدف تضعیف موقعیت انقلابیون برآورد شد که در عین حال به عنوان پیامی برای تروریست‌های القاعده و داعش در مناطق مختلف کشور برای شدت بخشیدن به جنگ داخلی تلقی می‌شود. همزمان با این استعفا بود که یک سلسله اتفاقات به منظور هرج و مرج در کشور شکل گرفت، از انفجارهای مهیب در صنعا پایتخت و عدن در جنوب، تا حملات القاعده به نیروهای حوثی در استان‌های صعده و عمران، اعلام نافرمانی جدایی‌طلبان جنوبی، تحرکات تازه نیروهای تکفیری مورد حمایت عربستان در استان مارب و بالاخره اعلام آماده‌باش تفنگداران آمریکایی در سواحل یمن به دستور چاک هیگل، وزیر دفاع.  البته رئیس پارلمان یمن با استعفای رئیس‌جمهور این کشور مخالفت کرده و پارلمان دیروز (جمعه) برای بررسی این موضوع تشکیل جلسه داد. منابع خبری حامی دولت یمن مانند العربیه و رویترز دلایل استعفای منصور هادی و خالد بحاح را عدم پایبندی انصارالله به توافقنامه صلح و مشارکت جلوه می‌دهند و مدعی شده‌اند که انصارالله از استعفای رئیس‌جمهور یمن استقبال می‌کند و خواستار تشکیل شورای ریاستی است. در مقابل «عبدالوهاب قطران»، عضو مجمع قضایی یمن در مصاحبه با العالم گفته استعفای رئیس‌جمهور و دولت با تشدید هرج و مرج در کشور هدف سعودی‌ها و آمریکا برای تسریع تحویل استان نفتخیز «مأرب» به تشکیلات تروریستی القاعده صورت گرفته، همان‌طور که استان موصل عراق به داعش واگذار شد. به گفته قطران استان مأرب استانی سرشار از منابع انرژی، برق، گاز و نفت است و عناصر القاعده از استان‌های مختلف یمن در این استان جمع شده‌اند و در نتیجه حضور این عناصر، نیروهای ارتش و امنیتی یمن قادر به عمل به نقش خود در اجرای توافق صلح و همکاری نیستند و مسؤولان و فرمانده کل نیروهای مسلح یعنی رئیس‌جمهور هادی در انجام وظایف نیروهای امنیتی اختلال ایجاد می‌کنند.  طبق افشاگری این قاضی یمنی که پیش‌تر عبدالملک حوثی، رهبر انصارالله نیز بر آن صحه گذاشته بود، حدود 10 روز پیش، اسلحه و مهمات وابسته به تشکیلات القاعده از یکی از گردان‌های نظامی با نظارت هادی رئیس‌جمهوری تحویل گرفته شد و عربستان سعودی، 500 میلیون دلار برای حمایت از القاعده در استان مأرب در اختیار هادی قرار داد. در همین حال بو مالک یوسف الفیشی، از مسؤولان ارشد حوثی‌های یمن پیشنهاد داده به دلیل خلأ به وجود آمده در اداره کشور و احتمال سوء‌استفاده از شرایط، «شورای ریاست» متشکل از نیروهای امنیتی، احزاب سیاسی و چهره‌های سرشناس این کشور برای اداره امور تشکیل شود.  حوثی‌های یمن به شکل رسمی به استعفای منصور هادی و کابینه یمن واکنش نشان ندادند اما برخی مسؤولان ارشد این گروه از شرایط پیش آمده استقبال و اعلام کردند شورای ریاست جمهوری بهترین گزینه برای اداره یمن در شرایط کنونی است.  براساس قانون اساسی یمن در صورت برکناری یا استعفای رئیس‌جمهور، معاون وی قدرت را به دست خواهد گرفت و از آنجایی که منصور هادی پیش از استعفا معاونی برای خود تعیین نکرده بود اوضاع در این کشور پیچیده‌تر شده است.  با آنکه صنعا و اغلب بخش‌های شمالی در کنترل نیروهای مردمی و انصارالله هستند، استعفای رئیس‌جمهور و کابینه یمن اوضاع سیاسی در جنوب را آشفته‌تر کرده و برخی استان‌های جنوبی با تحریک آمریکا و عربستان اعلام کردند از صنعا دستور نمی‌گیرند. استان‌های جنوبی از جمله عدن، مارب، سباء و جوف که قطب‌های اقتصادی و بخش‌های حیاتی کشور مانند پالایشگاه‌های نفت، بنادر تجاری و نیروگاه‌های برق یمن را در خود جای داده‌اند، با سوءاستفاده از شرایط پیش آمده به دنبال تجزیه کشور هستند.  درگیری‌ها پس از آن شدت گرفت که انصارالله از در اختیار داشتن مدارک طرح کودتا توسط هادی خبر داد و به همین دلیل رئیس دفتر رئیس‌جمهور را بازداشت کرد. قرار بود پس از توافق‌های صورت‌گرفته، «احمد عوض بن مبارک» رئیس دفتر رئیس‌جمهوری نیز بزودی آزاد شود اما دولت و رئیس‌جمهور یمن با استعفای خود، توافقات اعلام شده را زیر پا گذاشتند و با ایجاد بحران دیگر آن را نقض کردند.
 

مجتبی اصغری: در شرایطی که دولت مهم‌ترین هدف خود را از ادامه مذاکرات «امید به رفع تحریم‌ها» می‌خواند، زوایای حرکات مغایر با عرف دیپلماتیک رخ داده در ایام اخیر همچون «پیاده‌روی وزرای خارجه ایران و آمریکا» در حاشیه مذاکرات رسمی با اتحادیه اروپا و چین و روسیه، در تناقض با برآورده ساختن این هدف قابل احترام محسوب می‌شود.
اولین پیام مانور دروغین دوستی ایران و آمریکا در آستانه برگزاری اجلاس داووس و در فضای دگرگونی ساختار سیاسی بزرگ‌ترین پایگاه مجری سیاست‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه
ـ عربستان‌سعودی ـ ممکن است پایبندی ایران به «اراده و خواست آمریکا» تلقی شود که می‌تواند در حکم یک بی‌اعتنایی به نقش سازنده سایر کشورهای حاضر بر سر میز مذاکرات باشد. موضوعی که تا اینجای کار منجر به از دست رفتن موقعیت‌های پیش از آغاز مذاکرات و بی‌انگیزگی سایر کشورها برای تقابل با آمریکا و دور زدن تحریم‌ها شده است و خود آمریکایی‌ها را نیز در تصمیم «تمدید فشار بر ایران» و اجرای «سیاست ادامه تحریم» با زیاده‌خواهی حداکثری مصمم کرده است. به نحوی که ظریف و همکاران تا اینجای کار حتی حمایت دوستان سیاسی نولیبرال خود را نیز در مسیر سخت لغو تحریم‌ها از دست داده‌اند اما پایه‌های این استدلال چیست؟
1- در صحبت‌های اخیر اوباما در کنگره، وی به صورت رسمی پرده‌برداری از تقابل مواضع استراتژیک اروپایی‌ها و آمریکا را علنی کرد. رئیس‌جمهور آمریکا مهم‌ترین علت ادامه مذاکرات و مسیر دیپلماسی با ایران را جلوگیری از «رویگردانی متحدان آمریکا» دانست. اروپایی‌ها از 2 سال پیش تاکنون با هدف فروپاشی ساختار تحریم و دسترسی آنها به بازار پرسود ایران در ایام سخت ریاضت اقتصادی، رأی‌دهی در دادگاه‌های اتحادیه برای لغو تک‌تک تحریم‌ها را آغاز کرده بودند. این موضوعی است که در گزارش 2 سال پیش «وطن‌امروز» و اغلب رسانه‌های اصولگرا مورد تاکید قرار گرفت، چراکه آمریکا را وادار می‌کرد به منظور جلوگیری از فروپاشی پیش از موعد وجهه هژمونیک خود، به‌صورت داوطلبانه پیشقدم لغو تحریم‌های ایران شود تا علاوه بر «حفظ متحدان اروپایی»، رشد 70 درصدی معاملات ایران و شرکت‌های آمریکایی بزرگ را در سال‌های اخیر تحریم توجیه کند. موضوعی که در گزارش رسانه‌های اقتصادی معتبر جهان فاش شد و پس از آن در آمار اعلامی گمرک ایران نیز مورد اشاره قرار گرفت.
در فروردین 1392، روزنامه آرمان نوشت: «در حالی هر روز حلقه تحریم‌های آمریکا علیه ایران تنگ‌تر می‌شود که تازه‌ترین آمار منتشر شده گمرک ایران نشان از افزایش 500‌درصدی حجم تجارت ایران و آمریکا در سال 1391 دارد». در ادامه گزارش روزنامه منتسب به خانواده هاشمی‌رفسنجانی آمده است: «حدود 10 سال پیش میزان مبادلات تجاری ایران و کشورهای اروپایی بالغ بر 25 میلیارد دلار بوده اما این میزان اکنون کاهش شدیدی یافته است». با احتساب همه این موارد، مشخص نیست به چه علت دولت یازدهم از شیفت مذاکرات به سمت تامین نظر آمریکا استقبال می‌کند و عملا مذاکره با 1+5 را تبدیل به «مصالحه با آمریکا» کرده است! قطعا ادامه روند پیش رو منجر به ناامیدی هر چه بیشتر کشورهای اروپایی از تلاش برای لغو تحریم‌ها و در پیش گرفتن دیپلماسی مستقل از آمریکا با ایران خواهد شد. در صورتی که دولت می‌توانست به جای «باج‌دهی به آمریکا»، با تمرکز بر قواعد نولیبرالیسم که ظریف مدعی عمل به آنهاست بر قوانین «تجارت آزاد» سرمایه‌گذاری کرده و با تحریک تقاضای اروپایی‌ها، آمریکا را به زانو درآورد نه با مانور پیاده‌روی مایوس‌کننده در ژنو!
2- دولت روحانی از ابتدای روی کار آمدن اعلام کرد برنامه‌های مهمی در حوزه اقتصاد نفت با تمرکز بر جذب شرکت‌های چندملیتی دارد. فارغ از درست یا غلط بودن این استراتژی، آنچه در عمل در دیپلماسی دولت یازدهم مشاهده می‌شود در تقابل با گفته‌های اقتصادی قبلی است! عربستان سعودی با بازی در زمین آمریکا به منظور تضعیف ایران در بازار جهانی نفت، علاوه بر متضرر کردن ملت خود، ضربه‌ای غیرقابل جبران به شرکت‌های چندملیتی مشهور نفت و گاز در جهان نیز وارد کرد. اینجا صحبت از شرکت‌هایی است که عملا با مدیریت بحث اکتشاف، استخراج و کنترل بازار نفت؛ سهم اصلی در تجارت این کالای استراتژیک را برعهده دارند. تضعیف قیمت «نفت» تقابل علنی با بازوان قدرتمند این شرکت‌ها در اداره جهان از جمله کشورهای نفتی حوزه آمریکای‌جنوبی و خاورمیانه محسوب می‌شود.  جالب اینجاست که سعودی‌ها در توجیه انتحار سیاسی- اقتصادی کاهش شدید قیمت نفت، تقابل با «شرکت نفت و گاز شل» و تلاش برای تضعیف قدرت آن را علت اصلی ادامه این بازی خطرناک اعلام کردند!
اکنون با توجه به «مرگ پادشاه عربستان» هیچ بعید نیست شرکت‌های چندملیتی نفت و گاز به پیشواز ناامنی سیاسی در این کشور رفته و گمانه‌های قدیمی را عملیاتی کنند.
اما نکته اصلی این داستان را باید در بی‌اعتنایی دولت روحانی به نقش شرکت‌های نفت و گاز در «موازنه لغو تحریم‌ها» جست‌وجو کرد. در حالی که سال گذشته در اجلاس اقتصادی داووس، روحانی مستقیما وارد مذاکره با شرکت‌های نفت و گاز مشهور شد، بی‌اعتنایی به خواسته‌های اقتصادی آنها در میز دیپلماسی، دلسردی آنها از بازی به نفع ایران را در پی داشته است. به نحوی که شرکت‌های نفت و گاز چندملیتی، پس از اعلام هیجان‌زدگی از پیشنهادات حسن روحانی، به واسطه ارج نهادن دولت به خواست وزارت خزانه‌داری آمریکا به عنوان مجری تحریم‌ها و کور کردن همه مسیرهای دور زدن تحریم‌ها، عملا اسیر ترس و اضطراب سیاسی دولت یازدهم در بازی بزرگ تقابل با آمریکا شدند. شاید همین دلسردی نفتی‌ها از دولت حسن روحانی است که تا اینجای کار موجب شده به‌رغم نارضایتی از بازی سیاسی ضداقتصادی آمریکا و عربستان و اسرائیل، از حرکت به سمت دستگاه دیپلماسی ایران برای یافتن راهکار مقتضی بحران نفتی اخیر خودداری کنند بویژه اینکه ظریف در بحران نفتی اخیر، به جای سفر به کشورهای ناراضی عضو اوپک در آمریکای‌جنوبی و خاورمیانه؛ پیاده‌روی در حاشیه رود رون با «جان کری» را برگزید!
اما طنز ماجرا اینجاست که یک هفته‌نامه حامی دولت، در هفته اخیر، با ارائه گزارشی غیرواقعی، به تحریک دولت به منظور حضور پرشور در اجلاس داووس پرداخت! در یادداشت مذکور، نویسنده بدون اشاره به شکست بزرگ تیم اقتصادی دولت در اجلاس داووس به علت کارشکنی آمریکا و ضعف دستگاه دیپلماسی ایران، از روحانی درخواست کرده تا همچون سال قبل به دهکده داووس سفر کند!
پایه و اساس پیشنهاد نشریه‌ای که توسط تیم اقتصادی دولت منتشر می‌شود مبتنی بر «تحریک تقاضای بازار جهانی» است و پیش‌نیاز ضروری آن شجاعت دولت در ارائه مسیرهای متنوع دور زدن تحریم‌ها و پرهیز از ادامه دیپلماسی شکست خورده «اعتمادسازی یکجانبه» به نفع آمریکاست. حال آنکه دولت یازدهم همچون تجربه مایوس‌کننده داووس سال گذشته، تا اینجای کار ثابت کرده از هیچ برنامه اقتصادی داخلی و حتی خارجی جدی برخوردار نیست و تنها فرض حیات اقتصادی خود را بر کسب «رضایت کدخدا» استوار کرده است. موضوعی که به علت بازی فاش دستگاه دیپلماسی کشورمان به سرعت تبدیل به باور عمومی آمریکایی‌ها شده و آنها را از ادامه مسیر تحریم‌ها به منظور تضعیف هر چه بیشتر دولت و کسب امتیازات حداکثری، مطمئن کرده است.
اکنون با توجه به انفعال دستگاه دیپلماسی در حوزه اقتصاد تحریمی و خودداری از مذاکره با اتحادیه اروپا، روسیه و چین، تنها باید در انتظار گشایش احتمالی پس از خبر مرگ پادشاه سعودی ایام گذراند و برای انتخابات 2 سال دیگر ریاست‌جمهوری، به گزینه‌های شجاع، جوان و با برنامه فکر کرد.