حسین قدیانی:  لحظه آزادی. مدخل ورودی شهر. چند شب بی‌خوابی. پوتین‌های داغان. پل شناور. هلهله کارون. هُرم گرمای جنوب. نفربرهای شلوغ. آسفالت داغ. جیپ آهوی آشنا. رد ترکش‌های وحشی روی دیوار خانه‌ها. رجز «خرمشهر ما برمی‌گردیم». حجم آخرین آتش بعثی‌ها. خمپاره‌های سرگردان. صفیر گلوله‌های بی‌هدف. ترافیک مکالمات بیسیم‌ها. بی‌ترمزها. موتوری‌ها. بچه‌های نترس خمینی بالای خاکریزها درست بالاترین نقطه خاکریز. در تیررس. به بازی گرفتن مرگ آن‌هم آنِ فتح. چندخیابان مانده به مسجد جامع. گلدسته‌های مجروح... یعنی که تمام!
چراغ روشن ماشین‌ها. بوق‌های ممتد. رقص برف‌پاک‌کن‌ها. روزنامه‌های بالای دست. تیترهای درشت. سمفونی شربت و شیرینی. خیابان‌های شلوغ. غوغای موتوری‌ها. همه بیرون از خانه‌ها. دود عود. بوی اسفند. پیرمرد رادیو به دست. پسرک سه‌چرخه‌سوار. بهترین روز جنگ. شادترین روز مردم... و تو درست باید در همین روز شهید می‌شدی ای شهید روز سوم خرداد! شهید علیرضا طغرایی! شهید ابوالفضل عسگری! شهید ابوالفضل خیرالدین! و دیگر شهدای روز فتح‌الفتوح! با شما هستم! آیا روز دیگری برای شهادت شما نبود؟! عدل باید خبر شهادت شما در شادترین روز این مردم به خانه می‌رسید؟! مادران فرزند از دست داده. پدران منتظر. همسران غریب. بچه‌های بی‌خواب. ‌بهانه‌های بی‌جواب. سؤال‌های بی‌پاسخ... آن هم همه در این روز؟! بوق ممتد ماشین‌ها را باور کنند یا ناله اهل خانه را؟! و این بار گلستان بر ابراهیم آتش شد!
آری! «خرمشهر را خدا آزاد کرد» اما به بهای شهادت در روز سوم خرداد! «جنگ» را از آن طرف بخوانی، می‌شود «گنج» اما «نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود».
شهدای روز سوم خرداد! گم کرده‌ایم شما را! جایتان در عکس‌های یادگاری جلوی مسجد جامع چه خالی است! همین جای خالی، خرمشهر را آزاد کرد! همین خون سرخ، همین بچه‌های یتیم، همین مادران فرزند از دست داده و پدران قد خمیده... همین بندگی خدا! خطابم در اینجا با بعضی‌هاست! با برج عاج‌نشینی و پا روی پا انداختن و تکبر با دوست و خضوع در برابر دشمن و دستمالی کردن دستاوردها، هیچ خرمشهری آزاد نمی‌شود البته به برکت خون شهدای سوم خرداد، فی‌الحال هیچ خرمشهری در هیچ عرصه‌ای دست دشمن نیست، شرط است که بعضی‌ها واگذارشان نکنند! از این مضحک‌تر آیا می‌توان تصور کرد خرمشهر هسته‌ای را تحویل بدهی، به خیال آنکه دشمن به تو چیزی بدهد؟! خرمشهر را خیانت رئیس‌جمهور وقت به باد داد اما خون شهدا آن را به آغوش میهن بازگرداند. ملی‌گرایی یعنی این! آیا در هیچ جای دنیا کشوری با دادن دستاوردهای راهبردی خود، به پیشرفت رسیده که شما دومی‌اش باشید؟! نخیر! کربلا درس مذاکره نیست. درس «گندم ری» است! آن هم در همین حوالی تهران! مذاکرات سعدآباد! «من جرب المجرب، حلت به الندامه». بزرگ‌ترین دروغی که در این مملکت گفته شد، این است: «دستاورد علمی را بدهید، پیشرفت اقتصادی حاصل کنید»! این را دیگر همه می‌دانند که عمر نفت کوتاه است و پیشرفت اقتصادی لاجرم از مسیر دستاوردهای علمی نظیر همین صنعت هسته‌ای می‌گذرد. بگذار صریح بگویم؛ شما در مذاکرات شکست خورده‌اید، بی‌تعارف! چرا که به حرف «عقل» گوش ندادید. وقتی مذاکرات به نقل از خودتان به بن‌بست رسیده و طرف دبه درآورده، بهتر است به خود آیید و الباقی عمر دولت را حرام مذاکره بی‌نتیجه با حرامیان نکنید! آنقدر دست فرمان‌تان در مذاکرات اشتباه بوده است که دشمن حتی به توافق بدی هم که با او بسته‌اید، اندک تعهدی ندارد! منتقد از کی به شما گفته بود که با شعار بی‌خردانه «هر توافقی از عدم توافق بهتر است» هیچ تحریمی لغو نمی‌شود؟! چرا گوش نکردید؟! شکست امروز شما محصول شعار بیخود دیروزتان است. حقا که نباید از جیب و جانب مردم شعار داد. شعار اگر به پشتوانه شعور، سر داده می‌شد، امروز، نتیجه مذاکرات، به فهرست بازجویی از دانشمندان وطن نمی‌رسید!
من مانده‌ام در این همه سال که شما دیپلمات بودید و با پول بیت‌المال از این هتل به آن هتل، از این کشور به آن کشور و از این سفارتخانه به آن سفارتخانه می‌رفتید دقیقا از آداب مذاکره چه یاد گرفته‌اید؟! فقط با کلاس‌تر شده‌اید؟! و اسم‌تان را لبه آستین پیراهن‌تان تکدوزی می‌کنند؟! آن هم با
حروف انگلیسی!
این همه مدت آیا به شما یاد ندادند که در هر مذاکره‌ای، آن طرفی که از خود استغنای بیشتر نشان دهد، پیروز است؟!
نوشتم «استغنا» یاد 175 غواص شهید کربلای 4 افتادم که حتی با دست بسته هم حاضر به تسلیم در برابر دشمن نشدند. مرگ با عزت، به از زندگی با ذلت! پیام این شهدا یعنی همه کارهای ما باید براساس عزت باشد. با عزت، ولو در غربت و با دستان بسته هم که بمیری، کربلای ۴ خیلی زود جای خود را به کربلای ۵ می‌دهد و پیروزی جایگزین شکست می‌شود. این مذاکرات هم به بن‌بست نمی‌رسید اگر که بر مبنای دیگری جلو می‌رفت. این دست باز امروز ما، مدیون ۱۷۵ غواصی است که با دست بسته جرعه شهادت نوشیدند، لیکن نشاندن اندیشمند نخبه وطن در میز بازجویی دشمن، یعنی بستن دست علم، یعنی بستن دست خرد. در شگفتم از عقل بعضی‌ها که به جای هموار کردن مسیر برای دوست، راه دستیابی دشمن را باز می‌کنند، آن هم به اندرونی! هان ای شهدا! گم کرده بودیم شما را! دقیقا باید در همین روزها پیدا می‌شدید! این دستان بسته شما چون دست در ۲ دست بریده دارد، معجزه‌ها می‌کند! در زندگی، گره‌هایی هست که جز با دستان بسته باز نمی‌شود! گم کرده بودیم شما را! زیر خاک یا روی خاک، فرقی نمی‌کند، بسیجی همواره بسیجی است! نیاز امروز ما به شما، از نیاز شب عملیات کربلای ۴ بیشتر است! که می‌گوید امشب، شبی از شب‌های کربلای ۴ نیست؟! لحظه آزادی. مدخل ورودی شهر. چند شب بی‌خوابی... خرمشهر آزاد شده را داده بودیم اگر که دستان بسته شما نبود! گم کرده بودیم شما را.

 

محمدرضا کردلو : عجیب نبود که امروز در تاکسی صداها بلند نشود. روزنامه‌ای روی داشبورد بود که تیتر زده بود: بنزین تاکسی‌ها هم آزاد شد. «سهمیه پَر». راننده را کارد می‌زدی خونش در نمی‌آمد. حق داشت بنده خدا. این وسط یکی هم (X)هی پارازیت می‌انداخت. از اینهایی که بدجور روی مخ هستند. هرچیزی را که از هرکجا شنیده بود؛ درست یا غلط می‌گفت و راننده هم به زور خودش را نگه داشته بود. روز اعصاب خرد کنی بود، روز اول آزادسازی بنزین. آن یکی که کنار راننده نشسته بود(X) هی پارازیت وسط درددل‌های راننده می‌آمد و با خنده اعصاب خردکن می‌گفت: غصه نخور آقای راننده قراره پول بنزینت رو بدن یمن! بغل دستی من گفت: چه ایرادی داره بدن یمن. به یمن نمی‌دن، مگه سربازی رو فروختن پولشو دادن یمن؟ مگه پول یارانه رو که قطع کردن دادن یمن؟
مسافرX که کنار راننده نشسته بود، دوباره گفت: از کجا می‌دونی ندادن؟
بحث بالا گرفت. راننده گفت: «آقا بی‌خیال شو». خطاب به مسافر بغل دستی‌اش ادامه داد: «مث اینکه اخبار گوش نمی‌کنی؟! ندیدی چند روز پیش فرمانده ارتش گفت داعش تو مرز ایران تفنگ‌خونه داره؟ به یمن کمک نکنن جری می‌شن فردا میان تهران، بنده خدا!»
بغل دستی من گفت: قربون آدم چیز فهم. مسافر جلویی(X) نخواست بی‌جواب بگذارد. شروع کرد پشت سرهم همه چیز را به هم بافتن. گفت: اگر بگذارند روحانی توافق رو امضا کنه درست می‌شه.  
بغل دستی من گفت: کی نمی‌گذاره؟ الان که اتفاقا اونا دارن دبه می‌کنن. مگه روحانی نگفت تحریم‌ها برداشته می‌شه، الان که آمریکایی‌ها می‌گن اصلا قرار نیست تحریم برداشته شه. دیشب بی‌بی‌سی رو ندیدی؟ اون دختر موزرده می‌گفت: ما نمی‌خوایم تحریم را برداریم. اینا نتونستن از اونور به نتیجه برسن از اینور به مردم فشار میارن. من یارانه‌ام حذف شده آقا. امروز رفتم تو ستاد هدفمندی می‌گه شما خودرو داری. می‌گم مرد حسابی وقتی پول بنزینش رو ندارم این ور و اونور برم این برا من درآمد داره که یارانه‌مو قطع می‌کنین؟! جواب درست و حسابی که نمی‌دن. راننده گفت: دست رو دل ما نذار. هرچی می‌کشیم از این توافقه. 2ساله هی می‌گن امروز می‌شه، فردا می‌شه، امروز تموم می‌شه، فردا تموم می‌شه.
آخرش هم هیچی به هیچی. الان اتحادیه 2 ساله لاستیک به ما نداده. اون از وضع کرایه‌ها که نمی‌صرفه اینم از بنزین.
آقای جلویی (X)، باز با اینکه سن و سالش قد نمی‌داد گفت: بابا زمان شاه که اینجوری نبود؟!
هیچ کی نمی‌تونست گرون کنه. مردم اعتراض می‌کردن درست می‌شد.
پیرزنی که صندلی عقب نشسته بود، یک آه کشید و با کنایه به سن و سال مسافر جلویی گفت: شماها یادتون نمی‌آد، شاید آقای راننده یادش بیاد، سر همین تخت‌طاووس باشگاه افسران بود. راننده گفت: بله یادمه! پیرزن ادامه داد: آمریکایی‌ها میومدن بیلیارد بازی می‌کردن و کافه و رقص و تشکیلات، بعدش مست راه می‌افتادن بیرون. یه بار من و شوهر خدا بیامرزم با دوتاشون درگیر شدیم. رفتیم پاسگاه. افسر حق رو به اونا داد. شوهر
خدا بیامرز من خون خونشو می‌خورد. چی می‌گی جوون برا خودت؟ دلت خوشه؟ بی‌ناموسی میکردن کسی جلوشونو نمی‌تونست بگیره، حالا مردم می‌تونستن برا گرونی اعتراض کنن؟!
بغل دستی من گفت: اصلا این بدبختی ماست. همه فکر می‌کنن قدیم بهتر بوده. الان هم من می‌بینم دور افتادن هاشمی رو تبلیغ می‌کنن. بابا هاشمی اگه هاشمی بود دوره خودش یه کاری می‌کرد، اصل استخدامی رو اون برداشت دیگه. همه رو قراردادی کرد.
راننده گفت: آره والا. من خودم کارگر شرکت نفت بودم. سال 75 با 40 سال سن بازخریدم کردن. نشستیم پشت فرمون تا حالا.
مسافر بغل دستی‌اش(X) باز روی اعصاب راننده راه رفت. برگشت گفت: من که می‌دونم آقای راننده الان ناراحتی که نمی‌تونی بنزینت رو آزاد بفروشی! پیرزن گفت: مرد حسابی این چه توهینیه که می‌کنی؟ بغل دستی من گفت: آخه مگه چقدر می‌شه که آقای راننده بخواد بفروشه؟! راننده هم تحملش تمام شد. پا روی ترمز گذاشت و گفت: پیاده شو!
کرایه‌ات هم مال خودت. فقط سریع پیاده شو.

گروه سیاسی: سیدعباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای دوشنبه‌شب در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما حضور یافت و به تشریح آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای پرداخت و به برخی سوالات مطرح پاسخ داد.  
به گزارش فارس، عراقچی در بخشی از این برنامه با بیان اینکه پروتکل الحاقی به عنوان یک رژیم متعارف بین‌المللی برای ما جزو خطوط قرمز نبود، خاطرنشان کرد: از همان ابتدا به ما اجازه پذیرفته شدن پروتکل الحاقی در طول مذاکرات داده شد. هنوز که پذیرفته نشده و هنوز توافقی نداریم ولی به عنوان یکی از مواردی که می‌تواند مورد پذیرش واقع شود، جزو دستورالعمل‌های تیم مذاکره‌کننده بوده است. البته ممکن است خطوط قرمز در طول زمان جا به جا شوند. ممکن است پروتکل الحاقی در مقطعی جزو خطوط قرمز نباشد که هنوز نشده و دستورالعمل‌های ما تغییر نکرده است. وی ادامه داد: در پروتکل الحاقی دسترسی به سایت‌های غیرهسته‌ای وجود دارد. وی خاطرنشان کرد: اگر توافقی صورت گیرد، طبق دستورالعمل‌های ما، آن موقع باید روندهای قانونی آن طی شود. اگر چیزی خلاف مصوبه مجلس است باید نظر مجلس گرفته شود. اصلا جای نگرانی وجود ندارد. ما داریم مذاکره می‌کنیم، در مذاکره پذیرش پروتکل الحاقی جزو مواردی بوده که به ما اختیار داده شده بود که پذیرش آن را در طول مذاکره مدنظر قرار دهیم. عراقچی با اشاره به برنامه اقدام مشترک ژنو و اینکه تصویب پروتکل الحاقی منوط به نظر مجلس است، خاطرنشان کرد: در توافق نهایی نیز همین خواهد بود. اگر توافق نهایی در کار باشد پروتکل الحاقی منوط به نظر مجلس و طی روال‌های قانونی است. ما نمی‌توانیم به عنوان مذاکره‌کننده دولت از طرف مجلس قول بدهیم.

ما می‌توانیم مذاکره کنیم و بگوییم این ممکن است شدنی شود، منوط به نظر مجلس. معاون وزیر امور خارجه همچنین در پاسخ به سوالی درباره
سوء استفاده از بازرسی‌ها خاطرنشان کرد:‌ اینکه در گذشته ممکن است اطلاعاتی از داخل مراکز ما به دست بازرسان رسیده باشد حتماً نقطه ضعفی است که باید برطرف شود و این نگرانی و دغدغه ماست. نباید اجازه دهیم از بازرسی‌ها سوءاستفاده شود.
پروتکل الحاقی شامل مراکز نظامی هم می‌شود
عراقچی در بخش دیگری از سخنان خود درباره نحوه دسترسی با پروتکل الحاقی به مراکز غیرهسته‌ای هم توضیحاتی ارائه کرد. معاون وزیر امور خارجه با بیان اینکه در پروتکل الحاقی دسترسی به سایت‌های غیرهسته‌ای پیش‌بینی شده، آن هم دسترسی مدیریت‌شده، گفت:‌ سایت غیرهسته‌ای ممکن است شامل مراکز نظامی هم باشد. وی در توضیح دسترسی مدیریت‌شده عنوان کرد: یعنی اگر به بازرسی از آژانس ماموریت داده می‌شود که مطمئن شود امر خلافی در مرکزی غیر از مراکز هسته‌ای ما صورت نمی‌گیرد، این فرد به ترتیبی وارد و خارج از این مرکز می‌شود که هیچ اطلاعاتی غیر از آنچه نیاز دارد به دستش نیاید. عراقچی گفت:‌ آژانس مامور کشف فعالیت‌های خلاف هسته‌ای است نه هیچ کار دیگری. فعالیت‌های هسته‌ای یک شاخصی دارد که مواد رادیواکتیو تولید می‌کند و در محیط به جا می‌ماند.
دستمال هسته‌ای!
عراقچی در ادامه به چگونگی نمونه‌برداری آژانس از مراکز هسته‌ای و غیرهسته‌ای نیز اشاره کرد. وی بر تفکیک بین عنوان بازرسی و دسترسی تاکید کرد. معاون وزیر امور خارجه گفت: برای اینکه بازرسان آژانس مطمئن شوند در مکانی فعالیت هسته‌ای غیرقانونی صورت گرفته یا نگرفته، فقط یک نمونه‌برداری محیطی برای آنها کفایت می‌کند. یک دستمالی دارند که می‌کشند به وسیله‌ای که مدنظرشان است و اگر مواد رادیواکتیو در محل وجود داشته باشد اثر آن روی دستمال می‌ماند و بعد در وین آن را تجزیه و تحلیل می‌کنند. وی گفت: آن چیزی که به عنوان بازرسی در ذهن ماست که وارد محلی شوند و عکس بگیرند و... اصلاً به این معنا نیست و به عنوان دسترسی مدیریت‌شده است. شما حتی می‌توانید چشمان بازرس را از بیرون مرکز ببندید و همه وسایلش را می‌گیرید و در همان نقطه‌ای که خواسته می‌برید و باید مختصات جغرافیایی محلی را که خواسته از قبل داده باشند. عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای عنوان کرد: آنها را به همان نقطه می‌برند و در همان نقطه چشمش را باز می‌کنند، جی‌پی‌اس به او می‌دهند که کنترل کند مختصات جغرافیایی درست است، نمونه‌برداری محیطی می‌کند، دوباره چشمانش را می‌بندند و بیرون می‌برند. اگر چیزی باشد که نخواهید ببیند می‌توان روی آن را پوشاند یا بیرون برد. اینها تکنیک‌هایی است که کشورها در حال اجرای آن هستند. وی پرسید: آیا این به معنی بازرسی از مراکز نظامی است؟ این باید قضاوت شود. اگر دسترسی مدیریت‌شده در چارچوب بازرسی ممنوعه توسط مقام معظم رهبری تعریف می‌شود، سمعا و طاعتا ما رد می‌کنیم. من فکر می‌کنم در آن چارچوب نیست، ولی اگر مقامات نظامی مربوط و مجلس و شورایی که مقام معظم رهبری مشخص کردند به این نتیجه برسند این دسترسی که در پروتکل الحاقی وجود دارد در زمره همان بازرسی‌های ممنوعه‌ای است که رهبری فرمودند، برای ما مطاع است و خواهیم گفت همین دسترسی مدیریت‌شده را هم نخواهیم داد.
امکان سوءاستفاده از دستمال نیست
عراقچی در پاسخ به این سوال که اگر آژانس از دستمال برای نمونه‌برداری سوءاستفاده کند چه پیش می‌آید؟ عنوان کرد: امکان سوءاستفاده از آن دستمال نیست. معمولاً 2 دستمال کشیده می‌شود یکی نزد کشور می‌ماند و یکی را بازرس آژانس می‌برد و هر ادعایی کرد آن دستمالی که نزد کشور پذیرنده است گواه و شاهد است. معاون وزیر امور خارجه گفت:‌ آژانس بدون مدرک و دلیل نمی‌تواند ادعا کند. ما ادعایی نداریم و نمی‌خواهیم به هر طریقی پروتکل الحاقی را قبول کنیم. 2 سال و نیم پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا کردیم و من به خاطر ندارم در آن مقطع گزارش یا شکایتی از دوستان ما در بخش نظامی رسیده باشد که آژانس از اختیارات خود سوء استفاده کرده است. عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای اضافه کرد: آنچه برای ما اصل و خط قرمز است این است که از این دسترسی‌ها هیچ سوءاستفاده‌ای نباید صورت گیرد، اگر به این جمع‌بندی برسیم که این دسترسی مدیریت‌شده همانی است که مقام معظم رهبری به آن اشاره داشتند و در تعریف بازرسی‌ها از مراکز نظامی و ممنوعه از دید مقام معظم رهبری می‌گنجد، ما حتماً پروتکل الحاقی را نمی‌پذیریم. ممکن است عدم پذیرش پروتکل باعث شود توافقی نداشته باشیم، خب! نداشته باشیم. وی گفت: اعتراضاتی که در داخل آمریکا شد کمتر در داخل کشور ما به آن توجه شد. ممکن است تقسیم وظیفه در آمریکا نیز صورت گیرد، البته نمی‌دانم جناح‌های سیاسی در کشور ما تقسیم وظیفه می‌کنند یا رقابت می‌کنند. عراقچی همچنین درباره لغو تحریم‌ها گفت: اختلاف نظرهای حقوقی هست که آیا یک قانون را لغو می‌کنند یا اجرای آن را لغو می‌کنند. ما معتقدیم باید خود قانون لغو شود، آنها معتقدند اجرای قانون را لغو می‌کنند. بحث‌های حقوقی ما ادامه دارد.

مهدی محمدی: تماشای مصاحبه دوشنبه‌شب آقای عباس عراقچی، عضو محترم تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای با شبکه 2 سیما، این موضوع را کاملا روشن کرد که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای به‌رغم همه روشنگری‌های انجام شده و تذکرات پی در پی‌ای که دریافت کرده است، نه راهبردها و نه حتی تاکتیک‌های مذاکراتی خود را تغییر نداده و همچنان در پی تحقق شعار «هر توافقی بهتر از توافق نکردن» است. مشخصا در موضوع دسترسی‌ها و بازرسی‌ها، سخنان ایشان نشان داد تیم مذاکره‌کننده بی‌توجه به منافع کشور سر خویش گرفته و به راه خود می‌رود و قصد ندارد به هیچ‌وجه پروژه نخ‌نمای توجیه‌تراشی برای اتفاقات ناگواری را که در مذاکرات رخ داده، متوقف کند.
این نوشته فقط به بحث درباره رژیم بازرسی‌های تفاهم‌شده از سوی تیم مذاکره‌کننده می‌پردازد. الباقی موارد را در فرصتی دیگر ارزیابی خواهیم کرد.
1 ـ آقای عراقچی گفته است ایران هیچ رژیم بازرسی نامتعارفی را نخواهد پذیرفت در حالی که ایشان مطلقا در موقعیتی نیست که چنین ادعایی بکند. براساس متن اسناد توافق شده، تیم مذاکره‌کننده یک رژیم بازرسی ویژه و کاملا نامتعارف را پذیرفته که به تصریح مقام‌های آمریکایی در هیچ کجای جهان سابقه ندارد و حتی فراتر از رژیم بازرسی‌هایی است که در فاصله سال‌های 1991 تا 2003 در عراق (تحت عنوان آنسکام) اجرا شد و با ایجاد دسترسی وسیع به اطلاعات محرمانه، زمینه حمله به آن کشور را فراهم کرد.  
2 ـ در توافق ژنو تاکید شده ایران در گام نهایی اقدام‌های‌ شفاف‌ساز و نظارت‌های افزایش‌یافته را اجرا می‌کند. در تفاهم لوزان هم تصریح شده ایران علاوه بر پروتکل الحاقی، دسترسی‌های بیشتری را برای رسیدگی به مسائل باقیمانده گذشته و حال (که در واقع معنایی جز PMD ندارد) به آژانس خواهد داد. معنی عباراتی مانند دسترسی‌های شفاف‌ساز، نظارت‌های افزایش‌یافته و دسترسی‌های بیشتر از پروتکل، هیچ چیز جز پذیرش یک رژیم بازرسی ویژه نیست و این چیزی نیست که آقای عراقچی بتواند آن را یک رژیم بازرسی متعارف بخواند. تیم مذاکره‌کننده هرگز برای تفاهم درباره یک رژیم بازرسی ویژه مجوز نداشته و در این باره کاملا بر خلاف دستورالعمل‌های موجود عمل کرده است.
3 ـ پروتکل الحاقی خود یک سند بسیار خطرناک است که تاکنون فقط آن دسته از کشورهای جهان آن را پذیرفته‌اند که یا برنامه هسته‌ای چندانی ندارند یا از ناحیه غرب نگرانی امنیتی ندارند یا اینکه (درباره 5 عضو شورای امنیت) پروتکل امضا شده از سوی آنها با بقیه کشورهای جهان تفاوت دارد. حتی اگر بنا باشد روزی پروتکل الحاقی اجرا شود ما به ازای آن غنی‌سازی صنعتی در ایران است نه شیر بی‌یال و دم و اشکمی که آقایان پذیرفته‌اند. اما باز هم یادآوری می‌کنم آنچه در تفاهم لوزان و پیش از آن در توافق ژنو، پذیرفته شده، بسیار فراتر از پروتکل الحاقی است. مهم‌تر از این، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای هیچ برنامه‌ای برای گرفتن تعهدات مشخص از 1+5 در متن برجام مبنی بر اینکه حین اجرای پروتکل به نگرانی‌های امنیتی و حفاظتی ایران احترام گذاشته خواهد شد، ندارد.
4ـ درباره همان پروتکل الحاقی هم توضیحی که تیم محترم مذاکره‌کننده ارائه می‌دهد ناقص و غیرصادقانه است. این درست است که طبق ماده 4 پروتکل الحاقی برخی از دسترسی‌هایی که به آژانس داده می‌شود می‌تواند مدیریت‌شده باشد ولی این امر به هیچ وجه به آن شکل مضحکی که تیم مذاکره‌کننده ادعا می‌کند نیست. حتی در یک دسترسی مدیریت‌شده آژانس می‌تواند از هر نقطه‌ای که بخواهد بازدید کند، می‌تواند خواستار مشاهده دقیقا همان چیزهایی شود که روی آنها پوشانده شده و می‌تواند فراتر از نمونه‌برداری، کارهای دیگری مانند عکسبرداری، صحبت با افراد و انجام تاییدات بصری، انجام بدهد. این امری است که آقای عراقچی اگر به سوابق بازرسی‌های پروتکلی و فراپروتکلی سال‌های 82 تا 84 – که خود زمانی منتقد آن بودند- مراجعه کنند، نمونه‌های زیادی برای آن خواهند یافت. در آن مدت کوتاه، بیش از 27 بار به افراد، اسناد و سایت‌های نظامی دسترسی داده شد و اگرچه این روند در دولت بعدی متوقف شد، اما ثمرات آن اقدامات غیرقابل توجیه همچنان گریبان کشور را گرفته است. بنابراین مفهوم مدیریت‌شدگی به هیچ وجه رافع نگرانی‌های جدی امنیتی کشور نخواهد بود.
5 ـ نکته بسیار مهم‌تر این است که ماده 5 پروتکل الحاقی می‌گوید اگر آژانس بر درخواست مشخصی اصرار کند، ایران باید آن را راضی کند. بنابراین به لحاظ پروتکلی، آنچه اصل است رضایت آژانس است که یک مفهوم کاملا باز و بی‌مبناست و می‌تواند سرمنشأ هر نوع باج‌خواهی از ایران باشد. این چیزی است که تیم مذاکره‌کننده حتی یک بار هم به آن اشاره نکرده است.
6 ـ یک مساله مهم دیگر این است که تیم مذاکره‌کننده در اقدامی بسیار عجیب، تعلیق تحریم‌ها را به اجرای همه تعهدات کلیدی ایران از جمله حل و فصل موضوع PMD مشروط کرده است. نه عراقچی و نه هیچ‌کس دیگری در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران تا امروز توضیح نداده است که معنی این کار چیست؟ و در حالی که PMD به وضوح یک موضوع ساختگی است و هدف غرب از طرح آن هم کسب اطلاعات جاسوسی از ایران و دست‌اندازی به بخش دفاعی متعارف ماست و رویه آژانس هم نشان می‌دهد قصد حل این موضوع را ندارد، آیا مشروط کردن تعلیق تحریم‌ها به تعیین تکلیف PMD، معنایی جز تعلیق به محال کردن هر گونه کاهش تحریم دارد؟ این مهم‌ترین خطای تیم مذاکره‌کننده است که به جای اصلاح، دائما توجیه می‌شود. تیم مذاکره‌کننده به جای اینکه از آمریکا بخواهد حال که یک توافق سیاسی در حال رخ دادن است موضوع ساختگی PMD را کنار بگذارد و به جای گذشته بر آینده متمرکز شود، پذیرفته است که در کنار انبوه امتیازهای هسته‌ای، PMD هم باز بماند! آیا این جز اینکه هم چوب را می‌خورد و هم پیاز را، یعنی هم برنامه هسته‌ای خود را تقریبا تعطیل می‌کند و هم باب بهانه‌جویی و زیاده‌خواهی همچنان باز خواهد ماند، معنای دیگری دارد؟! این چه مذاکره‌ای است که شما هر چه می‌خواهند واگذار می‌کنید و طرف مقابل حتی نمی‌پذیرد از تداوم دروغگویی علیه شما دست بردارد؟ آیا باز نگه داشتن PMD معنایی جز این دارد که پس از برنامه هسته‌ای، نوبت به برنامه دفاعی ایران خواهد رسید و پس از سازمان انرژی اتمی، وزارت دفاع و نهادهای نظامی قربانیان بعدی خواهند بود؟ و باز از همه اینها مهم‌تر، آیا باز نگه داشتن PMD، به معنای باز گذاشتن یک کانال بهانه‌جویی بسیار فراخ علیه ایران نیست که هر لحظه می‌تواند به بازگشت مجدد همه تحریم‌ها بینجامد؟
7 ـ هدف آژانس از درخواست دسترسی‌های فراپروتکلی، دقیقا دسترسی به افراد، تجهیزات، مکان‌ها و اسناد برنامه نظامی متعارف ایران به بهانه PMD است. آژانس هیچ نیت خیرخواهانه یا متعارفی ندارد. برای من بسیار جالب است که دوستان تیم محترم مذاکره‌کننده اکنون به مدافعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تبدیل شده و از قابل اعتماد بودن آن سخن می‌گویند. جالب است که این همکاری‌های بی‌سابقه هم هیچ چیز را در رویه آژانس تغییر نداده است. همین حالا که تیم مذاکره‌کننده بر خلاف ضوابط، با دسترسی‌های فراپروتکلی موافقت کرده، آژانس لیستی از افراد و مکان‌ها را در اختیار آنها قرار داده است که به طور کامل مربوط به افراد نظامی یا افراد شاغل در پروژه‌های حساس دفاعی و همچنین مکان‌های نظامی است. هیچ فرد یا مکان مشخصا هسته‌ای در این فهرست‌ها وجود ندارد. همین امر به‌خوبی نشان می‌دهد که آژانس پس از گرفتن مجوز دسترسی‌های فراپروتکلی از ایران، روی بخش دفاعی و نظامی ایران متمرکز خواهد شد و اساسا با برنامه هسته‌ای ایران کاری نخواهد داشت.
8 ـ نکته دیگر این است که نه در متن‌های تفاهم‌شده در لوزان و ژنو و نه مناسبات کاری سازمان انرژی اتمی و آژانس در یک سال و نیم گذشته، هیچ چارچوبی وجود ندارد که چگونگی حل و فصل PMD میان ایران و آژانس در آن معین شده باشد. در دولت گذشته، طی بیش از 12 جلسه برای رسیدن به یک سند رهیافت ساختاری میان ایران و آژانس مذاکره شد که هدف از آن این بود که ایران مطمئن شود در صورت ارائه برخی دسترسی‌های حداقلی به آژانس، مساله PMD به طور قطعی بسته خواهد شد. یکی از مهم‌ترین سوال‌هایی که تیم مذاکره‌کننده باید به آن پاسخ بدهد این است که چرا بیش از یک سال و نیم است بدون وجود هرگونه چارچوب تفاهم شده و بدون وجود هرگونه تعهد مشخص از جانب آژانس برای بستن PMD در ازای برداشته شدن گام‌های مشخص از سوی ایران، با آژانس در این باره همکاری شده است؟ به عنوان نمونه، تیم محترم مذاکره‌کننده که از حسن نیت و رفتار حرفه‌ای آژانس و از شکل‌گیری اراده سیاسی در غرب برای حل و فصل موضوع PMD سخن می‌گوید، خوب است برای افکار عمومی بگوید که پاسخ به سوال‌های آژانس درباره EBW به چه نتیجه‌ای انجامیده است. موضوع EBW یکی از مسائل کلیدی در PMD است که تیم ایرانی بدون هرگونه چارچوب تفاهم‌شده تصمیم گرفت به سوال‌های آژانس درباره آن پاسخ بدهد. نتیجه جالب است. آژانس پس از دریافت پاسخ ایران نه‌تنها قانع نشد و موضوع را نبست، بلکه 20 سوال جدید طراحی و به ایران ارائه کرد و خواستار پاسخگویی به آنها شد! همین یک تجربه کافی است که ثابت کند PMD یک مساله قابل حل نیست و اگر روند امتیازدهی به آژانس در این حوزه آغاز شود، تنها اتفاقی که خواهد افتاد این است که آژانس هر روز درخواست‌های بیشتر و نگران‌کننده‌تری روی میز ایران خواهد گذاشت و ایران هم به سبب تعهدی که سپرده – و این تعهد در یک قطعنامه فصل هفتمی به تصویب شورای امنیت هم رسیده- هیچ چاره‌ای جز پاسخ‌دهی به آن نخواهد داشت.
9 ـ نکته دیگر که مکررا از جانب تیم مذاکره‌کننده و همچنین آقای رئیس‌جمهور به آن پرداخته شده این است که بسیاری کشورهای دیگر هم در جهان پروتکل الحاقی را اجرا می‌کنند و بنابراین ایران نباید به پروتکل به‌عنوان امری هراسناک نگاه کند و از اجرای آن ترس داشته باشد.

پاسخ این است که:
اولا- آنچه دوستان پذیرفته‌اند ـ چنانکه بالاتر گفتم‌ـ یک رژیم دسترسی و بازرسی ویژه است که بسیار فراتر از پروتکل الحاقی است.
ثانیا- پروتکلی که کشورهایی چون آمریکا و روسیه اجرا می‌کنند یک پروتکل خاص و بسیار رقیق است و شباهتی به متن پروتکل مدل ندارد.
ثالثا- هیچ کدام از کشورهایی که اکنون پروتکل را اجرا می‌کنند دشمنانی خونی و قسم‌خورده همچون آمریکا، انگلیس و اسرائیل ندارند که اطلاعات به دست آمده بر اثر بازرسی‌های پروتکلی را مبنایی برای انجام انواع و اقسام عملیات‌های تروریستی، خرابکاری، سایبری و... در خاک آنها قرار بدهند.
رابعا- هیچ کدام از این کشور‌ها تجربه‌ای همچون ایران از همکاری نزدیک بازرسان و مقام‌های آژانس با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی ندارند. این تنها ایران است که می‌داند «اولی هاینونن»، معاون وقت آژانس در زندان سیا با بوهاری طاهر (واسطه‌ای که ادعا می‌شد قطعاتی به ایران فروخته است) ملاقات کرد و به بازجویی از او پرداخت! در واقع بر خلاف آنچه آقای عراقچی گفته است، برای ایران قطعی است که آژانس از اطلاعاتی که با استقرار رژیم بازرسی ویژه در ایران به دست می‌آورد سوءاستفاده خواهد کرد و اساسا این رژیم بازرسی جز برای سوء‌استفاده در ایران مستقر نخواهد شد.
خامسا- بسیاری از این کشورها اساسا برنامه هسته‌ای درخور توجهی ندارند که از آنها بازرسی شود.
سادسا- برنامه هسته‌ای محدودی که برخی از این کشورها دارند هم سرتا پا آمریکایی و اروپایی است و اساسا مفهومی به نام نگرانی امنیتی از افشای اسرار مرتبط با امنیت ملی درباره این کشورها مصداق پیدا نمی‌کند.
و سابعا- مهم‌تر از همه این است که حتی همین کشورهای عموما سرسپرده غرب که هیچ برنامه هسته‌ای درست و حسابی هم ندارند، حتی در یک مورد، به آژانس اجازه دسترسی به افراد، مکان‌ها، اسناد و تجهیزات نظامی خود را نداده‌اند و از این جهت تعهدی که تیم ایرانی سپرده بود و رهبر معظم انقلاب اسلامی جلوی آن را گرفتند، در جهان یگانه است.
10 ـ  و نکته آخر این است که با این وضعیت مذاکراتی، متاسفانه باید گفت هیچ دورنمایی برای رسیدن به یک توافق خوب ‌وجود ندارد و استراتژی مذاکراتی تیم ایرانی که عمدتا مبتنی بر پذیرش تقریبا بی‌چون و چرای آن چیزی است که آمریکایی‌ها می‌خواهند، مذاکرات را دچار اختلالات غیرقابل رفع خواهد کرد.
 

رامونا وادی:  در حالی که آمریکا تلاش‌های خود را برای حصول توافق نهایی با ایران افزایش می‌دهد، در همان حال دنبال این است که اسرائیل را با وعده‌های بیشتر کمک‌های نظامی به دولت نتانیاهو راضی نگه دارد تا در مسیر توافق نهایی خللی ایجاد نکند. به گزارش نشریه «تایمز» اسرائیل، تل‌آویو و واشنگتن هم‌اکنون سرگرم مذاکرات مقدماتی درباره بسته‌ای جبرانی هستند که از جمله شامل افزایش تعداد جت‌های جنگنده اف 35 است که آمریکا به اسرائیل می‌دهد. همچنین در چارچوب این بسته که به جبران توافق هسته‌ای با ایران به اسرائیل ارائه می‌شود، سکوهای بیشتر برای پرتاب موشک‌های سامانه گنبد آهنین، مساعدت برای سامانه موشکی آرو 3 و خرید فناوری جمع‌آوری اطلاعات، پیش‌بینی شده است.  یکشنبه گذشته، نتانیاهو اعلام کرد: «هم ضروری است و هم امکان دارد توافقی بهتر به دست آورد زیرا نمی‌توان اجازه داد تندروها چه در ایران و چه در یمن و چه در اورشلیم [بیت‌المقدس] به اهداف خود برسند.»  نق‌زدن‌های بی‌وقفه نتانیاهو در رابطه با ایران و ادعای توسعه تسلیحات هسته‌ای در ایران، تاکنون به معنای میل شدید اسرائیل برای گرفتن مساعدت‌های نظامی بیشتر از آمریکا بوده است. با چنین نگاهی می‌توان گفت توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند به عنوان تلاشی تلقی شود که هدف آن حفظ پروژه استعماری اسرائیل در فلسطین است. یکی از خواسته‌های مضحک نتانیاهو که قبلا داشت، این بود که می‌خواست در توافقنامه هسته‌ای، ایران حق موجودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسد، موضعی که ایران همیشه در سطح بین‌المللی رد کرده و در عمل نیز با حمایت مالی از جنبش‌های مقاومت فلسطینی مخالفت خود را با این خواسته نشان داده است. بنابراین اسرائیل دنبال این است با تحمیل خواسته‌های خود بر توافق پیش رو، موجودیت خود را به‌عنوان قدرتی استعماری حفظ کند. هر چند ثابت شده است تلاش اسرائیل برای کسب مشروعیت از جانب ایران صرفا مقدمه‌ای برای بحث‌هایی است که هم‌اکنون میان دولت استعماری اسرائیل و متحد امپریالیست آن یعنی آمریکا جریان دارد. بنابراین آمریکا باید حق‌السکوت سنگینی به نتانیاهو پرداخت کند که نتیجه آن تقویت استعمار اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی است. در حالی که مردم غزه به علت محاصره چند ساله و چندین جنگ ویرانگر اسرائیل بشدت تحت فشار و مضیقه هستند، نتانیاهو همچنان دنبال این است هر چه زودتر قتل‌عام دیگری را در این باریکه به راه اندازد که البته تا حدودی افزایش مساعدت‌های نظامی آمریکا نیز، نتانیاهو را به سمت این حملات بیشتر سوق می‌دهد. گزارش‌های مختلفی در رسانه‌های اسرائیلی درباره احتمال حمله مجدد اسرائیل به غزه پخش شده است. بنابراین در حالی که ایران قطار سیاسی خود را با مهارت پیش می‌راند یعنی هم با آمریکا درباره توافق هسته‌ای مذاکره می‌کند و هم تعهدات خود را به مبارزه ضداستعماری فلسطینیان حفظ می‌کند، اسرائیل از مساله دیپلماتیک دیگری برای گسترش دستاوردهای توسعه‌طلبانه خود بهره می‌برد که در نهایت در جهت مداخلات آمریکا در منطقه است.  آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم ایران یک بار دیگر شروط توافقنامه هسته‌ای را بیان کرد و گفت ما قبلا گفته‌ایم اجازه نخواهیم داد خارجی‌ها از سایت‌های نظامی ما بازرسی کنند. او آمریکا را دشمن گستاخ خواند و گفت آنها همچنین می‌گویند ما باید اجازه دهیم با دانشمندان هسته‌ای کشورمان مصاحبه کنند. این بازجویی است. من اجازه نخواهم داد خارجی‌ها بیایند و با دانشمندان‌مان که این علم را تا این حد پیشرفت داده‌اند، صحبت کنند. در هر حال هیاهویی که اسرائیل درباره ایران به راه انداخته است، بهترین استتار را برای اسرائیل و همدستی بین‌المللی در حفظ استثمار و قتل‌عام فلسطینیان در غزه فراهم کرده است.
 پایگاه اینترنتی میدل ایست مانیتور

سیدحسین موسویان: نشست «باراک اوباما» رئیس‌جمهور آمریکا با رهبران شورای همکاری در «کمپ‌دیوید» از هر نظر به تلاش واشنگتن برای حفظ آبرو شبیه بود. این نشست که تبلیغات فراوان درباره آن شد و در سطح مقامات عالیرتبه برگزار شد، شامل تضمین‌های دوباره، شاید وعده‌هایی برای حمایت سیاسی بیشتر و ارائه برخی جنگ‌افزارهای پیشرفته بود. از این نشست انتظار بیشتری نمی‌توان و نباید داشت؛ آنها نمی‌توانند مانع معامله هسته‌ای ایران و 5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به اضافه آلمان شوند. دعوت سران کشورهای عربی به واشنگتن، در بیانیه‌ای دقیقا پیش از آنکه توافق چارچوب هسته‌ای با ایران اعلام شود، ظاهرا با این هدف صورت گرفت که به کشورهای عربی خلیج‌فارس مجددا اطمینان داده شود معامله با تهران، به معنای ترک کردن آنها نیست. جنبه روانی- احساسی این پیشنهاد، کاملا مشخص بود. اظهارنظرهای اولیه عرب‌ها در ابراز نارضایی از معامله‌ای که انتظار آن می‌رود - و مهم‌تر از آن، تاثیر بلندمدت‌تری چون آشتی احتمالی ایران و آمریکا- واکنش‌های غیرمنطقی به این تحول بود که آثار بسیار جدی برای همه، یعنی آمریکا، ایران و همسایگان عربش در ساحل جنوبی خلیج راهبردی فارس و در مقیاس بزرگ‌تر در خاورمیانه خواهد داشت. اگرچه ماهیت دقیق تحولات آینده هنوز روشن نیست اما این قضیه قطعی است که محاسبات جدید قدرت در منطقه، به شکل اجتناب‌ناپذیری با آنچه از انقلاب 1979 ایران و شروع خصومت و تنش بین تهران و واشنگتن، ‌حاکم بوده، متفاوت است. در عین حال درک علل و منطق این نگرانی در منطقه با توجه به عینی‌تر شدن دورنمای معامله هسته‌ای نهایی و به‌رغم همه منفی‌بافی‌های تل‌آویو، کنگره و صداهایی در تهران، ابدا دشوار نیست. چنانکه به‌طور گسترده تحلیلگران در منطقه و در مطبوعات آمریکا، بحث کرده‌اند، کشورهای شورای همکاری ظاهرا نگران آن هستند که این معامله و به تبع آن برداشته شدن تحریم‌ها، مزایای اقتصادی عمده حتمی برای ایران به همراه خواهد داشت که کمک می‌کند این کشور با شور بیشتری «جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای» خود را - به زیان آنها- دنبال کند. این واقعیت وجود دارد که معامله هسته‌ای، ماورای عناصر خاص و مولفه‌های تکنیکی خود، زمانی که نهایی و مهر شود، فی‌نفسه موجب شکل‌گیری شرایط تازه‌ای در منطقه می‌شود. در یک جو نسبتا تغییریافته بین ایران و آمریکا و تصورات و انتظارات آنها از یکدیگر، رسیدگی و تمرکز بر ضروریات پس از معامله هسته‌ای می‌تواند زمینه خنثی شدن سهم عمده‌ای از تنش فیمابین را که سایه بلند آن سراسر منطقه را در بر گرفته است، فراهم کند. نیاز چندانی نیست که محوریت ایران در صلح و ثبات خلیج‌فارس و خاورمیانه بزرگ، به آمریکا و طرف‌های سنتی‌اش در منطقه، یادآوری شود.  اگرچه اقتصاد ایران پس از معامله از شرایط قوی‌تری برخوردار خواهد بود، استنباط کشورهای شورای همکاری از تهدیدهای -سیاسی و امنیتی- ایران موجه نیست. هر ناظر آگاهی می‌داند تهران نیازهای داخلی فراوانی دارد و بیشتر درآمدهای نفتی صرف بهبود اقتصاد ملی شدیدا آسیب‌دیده و رفع خسارات اجتماعی جمعی آن خواهد شد. تهران علاوه بر مسائل اقتصادی، همچنین ناگزیر خواهد بود برای تثبیت اوضاع در محیط پیرامون خود و از جمله آنها بهبود روابط با همسایگانش به منظور مهار تهدیدهای امنیتی احتمالی نظیر داعش اقدام کند. نگاهی نزدیک‌تر به وضعیت موجود همچنین فاش می‌کند موفقیت عملیات ضدداعش- که تاکنون تا حدی به علت تنش‌های ادامه‌دار بین تهران و ریاض از جمله درباره مناقشه یمن، محدود شده است- به ترمیم روابط بین ایران و عربستان نیاز دارد. «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه ایران اخیرا در دانشگاه نیویورک تاکید کرد: «ایران و عربستان سعودی و دیگر کشورهای منطقه نفع مشترکی در مبارزه با این مساله دارند». اظهارات او نشانه‌ای از خواست سیاسی تهران برای حرکت کردن در مسیر درست است. آتش‌بس موقت در یمن اگر سازمان ملل بر آن نظارت داشته باشد و در صورت لزوم تمدید شود، می‌تواند راه را برای گفت‌وگوهای مستقیم ایران و عربستان سعودی به‌عنوان گام نخست در باز کردن کلاف اختلافات دیرین ایفا کند. با درس گرفتن از گذشته و در نظر گرفتن شرایط ناخوشایند فعلی در خلیج‌فارس، منطقی است این استدلال را مطرح کنیم که مشارکت فعال و موثر ایران و عربستان در شکل‌گیری سازوکار امنیتی جمعی- چنانکه در بند 8 قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل آمده- ضروری است. با در نظر گرفتن مزایای بلندمدت چنین چارچوبی برای امنیت و همکاری منطقه، آیا می‌توان انتظار داشت نتایج نشست کمپ‌دیوید موجب رسیدگی به نیازهای واقعی منطقه خلیج‌فارس شود و گام‌های اولیه را در این راه بردارد؟
المانیتور

شریف سمیر: وقتی یک مشکل بحرانی می‌شود و از یافتن راه برون‌رفتی برای آن عاجز می‌شویم و راه پس و پیش نداریم، همواره بازی «دومینو» که معمولا در آن هیچ راه‌حلی وجود ندارد، تا پایان مسیر ادامه می‌یابد، آنچه بخواهد اتفاق می‌افتد و روند آن بدون هیچ تغییری به پایان می‌رسد، در ذهن ما تداعی می‌شود. به این ترتیب گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ نیز چنین روندی پیدا کرده و به مجموعه‌ای از دوره‌های تکراری دومینووارِ مذاکرات تبدیل شده است که اگرچه در ماه‌های اخیر صحنه آنها متفاوت بوده اما حوادث، جزئیات و قهرمانان آن همان رویکرد را دارند به‌گونه‌ای که به علت دست نیافتن به راه‌حل نهایی، این بحران پیچیده چندوجهی، یک انرژی منفی و حالتی از خستگی و سستی به وجود آورده است. پس از توافق لوزان که ایران و قدرت‌های بزرگ در ماه مارس گذشته به آن دست یافتند و به محض اعلام بندهای توافق که براساس آن، ایران ظاهرا مجبور شده است اجازه نظارت بازرسان بین‌المللی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود با استفاده از مدرن‌ترین تجهیزات را بدهد، سلاح هسته‌ای تولید نکند، به تولید اورانیوم غنی‌شده در سطح پایین که صرفا کاربرد صلح‌آمیز دارد، پایبند بماند، اورانیوم غنی‌شده 20 درصد خود را رقیق کند، تعداد سانتریفیوژهای فعال خود را به یک‌سوم کاهش دهد، غنی‌سازی در سایت زیرزمینی فردو را به مدت 15 سال متوقف کند به‌گونه‌ای که دوره لازم برای فرار هسته‌ای و تولید بمب از 3 ماه کنونی به یک سال کامل تبدیل شود، یک حالت شور و نشاط ناشی از پیروزی در محافل بین‌المللی به وجود آمد.  در وهله اول با خواندن این شروط، انسان یقین پیدا می‌کند که شبح دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای دست‌کم به مدت 10 سال دور شده است و این چیزی است که خود ایرانی‌ها هم با خوشحالی از آن استقبال کردند. این مساله آشکارا از جشن‌های خیابانی پیداست که در تهران و دیگر شهرهای ایران در پی امضای توافق به راه افتاد. این صحنه‌ها بیانگر آن بود که ایران تسلیم آمریکا شده و اراده اروپایی‌ها را نیز پذیرفته است. ولی با اندکی دقت و تامل در ابعاد مختلف این تصویر، روشن می‌شود که ایران به‌عنوان یک بازیگر، برگه‌های مخفی خود را برای به شکست کشاندن «بازی جدید دومینو» با ابرقدرت‌ها آماده می‌کند و این خوشحالی و سرخوشی خیرخواهانه، چیزی جز ترفندی گمراه‌کننده و وسیله‌ای برای منحرف کردن نگاه غرب از پروژه بزرگ، ضروری و غیرقابل چشم‌پوشی، نبوده است.  همواره این اتهام به ایران زده می‌شد که این کشور ممکن است به موازات برنامه اعلام شده بوشهر، یک برنامه مخفیانه هسته‌ای زیر نظر نهادهای نظامی خود داشته باشد و این چیزی بود که دولت آمریکا را نگران کرده بود و واشنگتن می‌ترسید این کشور از تاسیسات هسته‌ای بوشهر به‌عنوان سرپوشی برای فعالیت‌های مخفیانه هسته‌ای خود استفاده کند و در سال‌های آتی این کشور نیز همانند فعالیت‌های هسته‌ای سال 1991 عراق [احتمالا 1981 صحیح است]، شگفتی هسته‌ای بیافریند. نگرانی‌های غرب از برنامه‌های ایران در طول ماه‌های اخیر با انتشار چند روز پیش گزارش کمیته تحریم‌های سازمان ملل متحد که اقدامات و فریبکاری‌های ایران را برای به دست آوردن مخفیانه مواد شیمیایی به منظور تکمیل برنامه هسته‌ای خود برخلاف میل جهانیان افشا می‌کند، به اوج رسید. گزارش این کمیته، پرونده‌های قدیمی و وقایع و اطلاعاتی را که رویکرد ایران را اثبات می‌کند، فاش کرده است که بارزترین مصداق آن واردات 5/1 تن اورانیوم طبیعی در آغاز دهه 90 بدون اعلام به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و همچنین آغاز برنامه توسعه فناوری تولید آب سنگین در تاسیسات اراک است.  این اطلاعات همچنین نشان‌دهنده تلاش ایران برای ذخیره اورانیوم طبیعی موجود در معدنی در نزدیکی یزد به‌عنوان منبع داخلی مواد هسته‌ای، تلاش برای به دست آوردن مواد هسته‌ای خاص از طریق بازفرآوری سوخت هسته‌ای در سال 2000 و کمک گرفتن از کارشناسان و دانشمندانی از پاکستان، کره‌شمالی و برخی کشورهای غربی در برخی بخش‌های برنامه هسته‌ای خود است. این اطلاعات ما را به این حقیقت آشکار می‌رساند که ایران هر مقدار هم مانع و دام بر سر راهش باشد، دست از بلندپروازی‌های هسته‌ای خود برنخواهد داشت. براساس همین واقعیات است که روزنامه آمریکایی واشنگتن‌تایمز در گزارشی نوشت تاریخ این اقدامات خلاف مقررات در ایران، نشان می‌دهد تهران به «توافق هسته‌ای» امضا شده با غرب پایبند نخواهد ماند. این روزنامه در گزارش 10 آوریل گذشته خود می‌افزاید: طبق گزارش سال 2014 وزارت خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات، ایران به تعهدات خود براساس معاهده منع سلاح‌های هسته‌ای و پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و قطعنامه‌های مربوط شورای امنیت پایبند نیست. این روزنامه برای بسیج افکار عمومی جهان علیه تهران به استفاده از شیوه تشبیه روی آورده و ایران را در بی‌توجهی به تعهدات خود برای کنترل تسلیحات و توسل به «تقلب و باج‌خواهی‌های هسته‌ای و نپذیرفتن محدودیت‌های بین‌المللی»، به کره شمالی تشبیه کرده و هشدار داده است پایان یافتن تحریم‌های وضع شده علیه تهران، قطعا توان ایران را برای دستیابی مخفیانه به سلاح هسته‌ای افزایش خواهد داد.  دیپلمات‌ها و کارشناسان هسته‌ای معتقدند تفسیرهای مختلف پس از توافق لوزان نشان می‌دهد که مذاکرات آینده- براساس همان منطق دومینو- دشوار خواهد بود بویژه با توجه به آنکه آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر عالی ایران- که حرف آخر را در ایران می‌زند- اخیرا تاکید کرد هیچ‌گونه نظارت ویژه بر فعالیت‌های هسته‌ای را نمی‌پذیرد و بازرسی از مراکز نظامی را بشدت رد کرد. این موضع نشان‌دهنده آن است که جعبه جادویی ایران، حامل شگفتی‌های بسیاری است که موانع جدیدی را مقابل حریفان بزرگ این کشور ایجاد می‌کند.
الاهرام

استیو شوانیچ : ائتلاف تحت امر آمریکا که اکنون تلاش می‌کند اینگونه نشان داده شود که آنها در حال نبرد با داعش هستند، عمدا به ظهور داعش کمک کرد چون هدف‌شان منزوی کردن «بشار اسد» و مقابله با نفوذ فزاینده ایران بود.  دست‌کم می‌توان گفت از آگوست2012 میلادی، همین ائتلاف ضدداعش به طور کامل می‌دانست پیش‌درآمد داعش یعنی گروه‌هایی مثل القاعده عراق، به همراه سایر گروه‌های وابسته به القاعده بر مخالفان سوری سلطه دارند. آمریکا و همپیمانانش می‌دانستند القاعده عراق در فاصله سال‌های 2009 تا 2010 افول کرده بود اما به علت شبه‌نظامی‌گری در سوریه دوباره احیا شد.  با وجود همه این تحولات، آمریکا و همپیمانانش همچنان به کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی خود به همین گروه‌های تندرو ادامه دادند، آنها به طور خاص این کار را کردند چون از دیدگاه آنها ظهور این گروه‌ها دارایی مهمی برای رسیدن آمریکا به اهداف ژئوپلیتیکش محسوب می‌شد، هرچند در همین زمان این گروه‌ها مرتکب جنایات شنیعی می‌شدند.  ظهور داعش نه تنها پیش‌بینی شده بود بلکه هدف اعلام‌شده قدرت‌‌هایی بود که از مخالفان فرقه‌گرای دولت سوریه، با هدف مخالفت با بشار اسد و مهارکردن ایران، حمایت می‌کردند.  با وجود آنکه پیش‌بینی می‌شد ظهور داعش در عراق پیامدهای وخیمی برای این کشور داشته باشد از جمله اینکه ممکن است شهرهای موصل و رمادی سقوط کنند، اما حمایت آمریکا و همپیمانانش از مخالفان سوری همچنان ادامه یافت.  این امر منجر به این نتیجه‌گیری می‌شود که شکل‌گیری داعش، یا هدف اعلام‌شده آنها بود یا اینکه به‌عنوان یک نتیجه ثانویه این سیاست‌ها، مورد پذیرش قرار گرفته بود. گزارش
7 صفحه‌ای آژانس اطلاعات دفاعی (DIA) آمریکا که تاریخ آن به آگوست 2012 مربوط می‌شود و اخیرا نیز با توجه به قانون آزادی اطلاعات در آمریکا منتشر شده است، به طور خاص بیان می‌کند که مخالفان سوری در آن زمان یک مسیر روشن فرقه‌ای را در پیش گرفته بودند و اینکه سلفی‌ها، اخوان‌المسلمین و القاعده عراق نیروهای اصلی محرک شورش در سوریه بودند. القاعده عراق که پیش‌درآمدی بر داعش بود و از همان آغاز از مخالفان سوری حمایت کرده بود، طی سال‌های 2009 و 2010 پسرفت داشت، اما پس از شبه‌نظامی‌گری در سوریه، قدرت‌های دینی و قبایلی در منطقه با خیزش‌های فرقه‌ای همراهی کردند. با وجود این حقایق، این غرب و کشورهای خلیج‌فارس و ترکیه بودند که از مخالفان سوری حمایت کردند درحالی که کشورهای روسیه، چین و ایران از بشار اسد حمایت کردند.  همچنین، آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا پیش‌بینی کرد داعش می‌تواند یک دولت را از طریق اتحاد با دیگر سازمان‌های تروریستی در عراق و سوریه اعلام کند. این آژانس همچنین پیش‌بینی کرده بود این احتمال وجود دارد یک حکومت سلفی در شرق سوریه تشکیل شود. این دقیقا همان چیزی بود که در سال‌های بعد از سال 2012، با اعلام داعش رخ داد.  قدرت‌های حامی مخالفان سوری دقیقا همین را می‌خواستند تا سوریه را منزوی کنند چون از دید آنها رژیم سوریه عمق راهبردی گسترش شیعه بود درحالی که ایران و عراق نیز بخش لاینفک این گسترش بودند. قدرت‌های حامی مخالفان سوری شامل غرب، کشورهای خلیج‌فارس و ترکیه می‌شوند. در ادامه گزارش آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا بیان می‌شود فرضیه‌های آتی مربوط به بحران سوریه این است که رژیم سوریه بقا خواهد داشت و اینکه رویدادهای جاری باعث می‌شود این نبرد به یک جنگ نیابتی بین ایران - روسیه - چین از یک طرف و کشورهای غربی، خلیج‌فارس و ترکیه از سوی دیگر تبدیل شود.  این گزارش به درستی سقوط شهرهای موصل و رمادی را پیش‌بینی کرده بود از جمله اینکه وخامت اوضاع، پیامدهای وخیمی بر وضع عراق خواهد داشت اما باعث ایجاد فضایی ایده‌آل برای القاعده عراق خواهد شد تا به موصل و رمادی بازگردد و باعث شتاب جدید در حرکت میان آن خواهد شد چون می‌خواهد جهاد را در میان سنی‌های عراق و سوریه و بقیه سنی‌های جهان عرب علیه یک دشمن، یعنی مخالفان، متحد کند. این امر می‌تواند خطر زیادی را برای اتحاد عراق و محافظت از قلمرو این کشور ایجاد کند.  این سند در طبقه‌بندی محرمانه قرار گرفت و در اختیار وزارت امنیت داخلی، وزارت خارجه آمریکا، آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، اف‌بی‌آی، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، وزیر دفاع، وزیر خارجه، فرماندهی مرکزی آمریکا و دیگر نهادها قرار گرفت.  این یک گزارش اطلاعاتی است و ارزیابی اطلاعاتی نهایی محسوب نمی‌شود اما با این وجود، اطلاعات موجود در آن قبل از توزیع، مورد تایید قرار گرفت.  از این رو می‌توان گفت ائتلاف تحت امر آمریکا که اکنون با داعش نبرد می‌کند، به صورت مداوم اقدام به حمایت از مخالفانی کرد که می‌دانست تحت سلطه تندروهای فرقه‌گرا هستند.  ائتلاف تحت امر آمریکا دروغ گفت و این تندروها را به‌عنوان افراد میانه‌رو توصیف کرد.  ائتلاف تحت امر آمریکا می‌دانست این حمایت منجر به ایجاد داعش خواهد شد اما با این وجود به حمایت از چنین افرادی ادامه داد تا بشار اسد را تضعیف و با گسترش نفوذ ایران مقابله کند.  براساس قانون، فردی که مرتکب یک اقدام می‌شود باید اینگونه تلقی کرد که چنین فردی باید درباره پیامدهای طبیعی و قابل پیش‌بینی اقدام خود، قصد و نیت داشته باشد.
از این رو می‌توان نتیجه گرفت:
1- حتی با در نظر نگرفتن اذعان این مدارک به مشارکت در جرم، با توجه به اینکه ظهور داعش پیامدی طبیعی و قابل پیش‌بینی، پس از ادامه حمایت آمریکا و همپیمانانش از مخالفان فرقه‌ای سوریه بود پس باید گفت چنین اقدامی نتیجه مورد نظر این کشورها (آمریکا و حامیان منطقه‌ای‌اش) بود. همچنین در این سند به طور خاص به عراق به‌عنوان مرکز ناخواسته برای توسعه‌طلبی شیعی اشاره می‌شود در حالی که در همین سند سقوط شهرهای موصل و رمادی و قرار گرفتن آنها در کنترل سنی‌ها، پیش‌بینی شده بود و هدف این بود که جلوی این توسعه‌طلبی گرفته شود.  همه این تلاش‌ها منجر به این نتیجه‌گیری می‌شود که دستاوردهای اخیر داعش در این 2 شهر چیزی نبود که آمریکا مخالف آن باشد بلکه برعکس، چیزی بود که مطلوب آمریکا هم بود.  با توجه به اینکه سقوط موصل و رمادی جزو پیامدهای طبیعی و قابل پیش‌بینی بود، با توجه به مطرح بودن پرسش‌های بسیار درباره سقوط این 2 شهر و این واقعیت که این نتایج با توجه به ادامه سیاست‌های آمریکا، قابل پیش‌بینی بود، آمریکا و همپیمانانش باید به صورت مستقیم و غیرمستقیم این نتیجه را مدنظر قرار داده باشند.  همانطور که پروفسور «نوآم چامسکی» توصیف کرده است، سقوط موصل در ژوئن 2014، بسیار تعجب‌برانگیز بود.  در واقع تحلیلگران نظامی غرب متعجب شدند. دقیقا به یاد بیاورید که چه اتفاقی رخ داد. عراق ارتش دارد و این ارتش می‌داند چگونه نبرد کند. در جریان جنگ ایران و عراق این ارتش نبرد سخت و بی‌رحمانه‌ای داشت و در واقع این ارتش(عراق) بود که با حمایت آمریکا با ایران در جنگ بود. ارتش عراق (هنگام سقوط موصل) 350 هزار عضو داشت که تا دندان مسلح بودند و همه نوع سلاح‌های پیشرفته را در اختیار داشتند. این نیروها به مدت بیش از یک دهه به وسیله آمریکا آموزش دیدند.  ارتش عراق با چند هزار تکفیری روبه‌رو شد که خیلی هم مسلح نبودند. نخستین اتفاقی که افتاد این بود که همه ژنرال‌ها گریختند. سپس همه نیروهای نظامی فرار کردند و تسلیحات را هم جا گذاشتند. سپس نیروهای داعش وارد موصل و بعد وارد بخش‌های زیادی از عراق شدند. این یک پدیده عجیب بود. اگر به این مساله فکر کنید حرف‌های زیادی برای شما خواهد داشت. همچنین باید گفت نیروهای امنیتی عراق از هم پاشیدند و فرار کردند. عامل تار و مار شدن این نیروها، فرماندهان آنان بودند. این مطلب را یک نظامی عراقی توصیف کرد و گفت در صبح روز دهم ژوئن فرمانده وی به نظامیان تحت امرش گفته بود دیگر تیراندازی نکنند، تفنگ‌های خود را به شورشیان تحویل دهند، لباس‌های یونیفرم خود را از تن دربیاورند و از شهر خارج شوند.
2- موصل در حالی تحویل 1300 داعشی شد که این کار را ارتش 350 هزار نفری و میدان‌دیده عراق انجام داد. ماموران فرماندهی ارتش عراق به نیروهای تحت امرشان دستور دادند سلاح‌های خود را تحویل نیروهای داعش دهند و فرار کنند.  آیا این سقوط شگفت‌انگیز موردنظر ائتلاف آمریکایی بود تا عمق راهبردی گسترش شیعه در عراق را منزوی کند؟ یا مشاوران نظامی غربی به فرماندهان ارشد نظامی عراق توصیه کرده بودند شهر را به تروریست‌های داعش تحویل دهند؟ آیا این نیروها همکاری کردند؟  زمانی که موصل سقوط کرد، پروفسور «مایکل شوسدوفسکی» این پرسش‌ها را مطرح کرده بود. سقوط شهر رمادی هم که اخیرا صورت گرفت، همانند سقوط موصل مشکوک است. ائتلاف تحت امر آمریکا که وعده داد از عراق در برابر داعش محافظت کند، اساسا اجازه داد رمادی سقوط کند چون این ائتلاف در زمان نبرد رمادی فقط 7 حمله انجام داد. این تعداد حمله بسیار اندک است.  بهانه ضعیفی که برای این تعداد کم حملات بیان شد این است که توفان شن مانع از آن شد که حملات انجام شود. این رویدادها درحالی است که داعش در حالی که آسمان کاملا صاف و روشن بود اقدام به رژه پیروزی کرد و شبه‌نظامیان آن در خیابان‌ها به صف ایستادند. حملات هوایی می‌توانست کل تندرو‌هایی را از بین ببرد که آمریکا مدعی نبرد با آنهاست در حالی که هیچ یک از این اتفاقات رخ نداد. اما چرا؟ آیا این کار هم مطلوب ائتلاف آمریکایی بود تا عمق راهبردی گسترش شیعی در عراق منزوی شود؟  «وحده الجمیلی» مشاور رئیس پارلمان عراق در واکنش به سقوط شهر رمادی گفته بود: «این سقوط اگر ناشی از خیانت، غفلت یا توطئه منطقه‌ای و بین‌المللی بوده باشد اما ائتلاف بین‌المللی در آن نقش بدی داشت. مردم دیدند ائتلاف بین‌المللی برای داعش سلاح می‌ریخت.  آنها تسلیحات سنگین را برای نیروهای تروریست در رمادی ریختند. این اقدام نیروهای ائتلاف بین‌المللی یک خیانت است».  این نخستین بار نیست که یک سیاستمدار عراقی، ائتلاف آمریکایی را به ریختن تسلیحات و کمک به داعش متهم کرده بلکه این پدیده‌ای است که مدتی است در جریان است. در یک مورد 2 هواپیمای انگلیسی به وسیله عراقی‌ها سرنگون شدند. عراقی‌ها مطرح کرده بودند این هواپیما مشغول ریختن تسلیحات برای داعش بود.  عکس‌‌هایی به‌عنوان مدرک از این هواپیماهای ساقط شده گرفته شد. «جمعه‌دیوان» عضو پارلمان عراق گفت: «ائتلاف بین‌المللی تنها بهانه‌ای برای محافظت از داعش و کمک به گروه‌های تروریستی با تجهیزات و تسلیحات است. ائتلاف تحت امر آمریکا مواضع اصلی داعش را در عراق هدف قرار نداده است». در هر صورت سقوط موصل و رمادی بر اثر سرایت بحران از سوریه به عراق و در نتیجه سیاست‌های غرب در سوریه، قابل پیش‌بینی بود. در برخی موارد چنین به نظر رسید که غرب به سقوط این شهرها کمک کرد و دست‌کم می‌توان گفت این یک پیامد پذیرفته‌شده در راهبرد مقابله با سوریه و ایران بود و در بد‌ترین حالت می‌توان گفت اینها بخشی از هدف تجزیه عراق بود. با توجه به اینکه ائتلاف آمریکایی به حمایت از مخالفان سوری فرقه‌گرا ادامه داد و به‌طور کامل می‌دانست این حمایت به تشکیل داعش ختم خواهد شد، با توجه به اینکه سقوط شهرهای موصل و رمادی قابل پیش‌بینی بود، با توجه به نحوه سقوط این 2 شهر، معقول خواهد بود شمار زیادی از سیاستمداران عراقی به صورت جدی بپرسند آیا سقوط این شهرها باورکردنی است؟
مرکز تحقیقاتی گلوبال ریسرچ