حجت‌الاسلام و المسلمین سید سعید لواسانی*: دیدیم که حقیقت غرور، فریب‌خوردگی است که دو عامل دارد: نخست حیات پست دنیوی که همان نفسانیت است و دوم شیطان. اولی ما را به زندگی پست دنیا می‌فریبد و مغرور می‌کند و دومی ما را به رحمت خدا. آیه 5 سوره مبارکه فاطر را ملاحظه فرمایید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاه الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللهِ الْغَرُور» خطاب باز به بشریت است، همه انسان‌ها! وعده خدا حق است. همه مردم را به معاد و بازگشت آنان به سوی خدا تذکر می‌دهد، [المیزان: 17/17] «وعده خدا حق است.» لحن آیه نشان می‌دهد فریب‌دهنده‌ها بسیار به ما نزدیک هستند. حیات دنیا شما را مغرور نکند، و فریب‌دهنده یعنی شیطان شما را نفریبد. دو نهی در آیه است: نخست زندگی دنیا شما را فریب ندهد، وقتی وعده خدا حق است، و شما ابد در پیش دارید، نفس شما را فریب ندهد و شما را به زینت‌های دنیوی مشغول و از روز قیامت غافل‌تان نکند. پس در حقیقت فریب‌دهنده، دنیا و زندگی دنیوی نیست بلکه نفس است که بازیگری می‌کند، ما را بازی می‌دهد و به حیات پست دنیوی مشغول می‌کند. این معنای «فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاه الدُّنْیا»، بعد می‌فرماید: «وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِالله الْغَرُورُ» «الغرَوُر» به فتح غین صیغه مبالغه از «غُرُور» به معنای مبالغه در فریب است و منظور کسی است که دائماً عادتش فریب ‌دادن دیگران است و آن کسی جز شیطان نیست که دشمن آشکار آدمی است: «إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِیناً» [اسراء: 53] این دشمن خطرناک شما را به حلم و عفو خدا مغرور نکند و فریب ندهد. خلاصه پیام آیه آن است که مراقب باشید دو عامل درون و بیرون- نفس و شیطان- شما را به زندگی پست دنیوی مشغول نکنند، و از حیات ابدی و جاودان آخرت غافل نکنند و باعث نشوند شما از خدا غافل شوید و حق را فراموش کنید و سرمایه عمر خود را به بهای ناچیز و بی‌قدر دنیوی خرج کنید. این ستم به خود است.
آیه 14 سوره مبارکه حدید هم به لحن دیگری موضوع را می‌شکافد: «وَ غَرَّتْکُمُ الْأَمانِی حَتَّى جاءَ أَمْرُ اللهِ وَ غَرَّکُمْ بِاللهِ الْغَرُور» «و آرزوها شما را فریب داد تا فرمان خدا آمد و شیطانِ‏ فریب‌دهنده شما را درباره خدا بفریفت». آیه شریفه خطاب مومنان به منافقان در روز قیامت است. نفس برای شما جلوه‌گری می‌کرد و با آرزوهای گوناگون، شما را فریب می‌داد و شما تحت سیطره ظهورات نفس بودید تا اینکه مرگ شما فرارسید. این فریبگری نفس. بعد شیطان هم شما را به حلم، عفو و رحمت خدا مغرور کرد. از آیاتی که خواندیم، این مطلب روشن می‌شود که اصل فریب برعهده نفس است و شیطان کمک‌کار او است یعنی نفس با ظهورات و جلوه‌گری‌های گوناگون ما را به حیات پست دنیوی می‌چسباند و آرزوهای متعدد را در نظر ما جلوه‌گر و آراسته می‌کند. به این طریق ما را غافل و از مراتب متعالی حیات خود یعنی حیات ابدی و جاودان اخروی غافل می‌کند، شیطان هم آن را کمک می‌کند و با مکر و حیله خود ما را به عفو و حلم و گذشت خدا مغرور می‌کند و می‌فریبد و توان بازگشت به خدا را از ما می‌گیرد.
در ادامه همین آیه در آیه 20 سوره مبارکه حدید می‌خوانیم: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاه الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَه وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد»، «بدانید که زندگى دنیا، در حقیقت، بازى و سرگرمى و آرایش و فخرفروشى شما به یکدیگر و فزون‏جویى در اموال و فرزندان است.» این آیه حقیقت زندگی دنیوی را تشریح می‌فرماید؛ «اعْلَمُوا» «بدانید، آگاه باشید» هشدار می‌دهد توجه کنید که مطلب بسیار مهم است. «أَنَّمَا الْحَیاه الدُّنْیا» حقیقت زندگی دنیوی فقط همین است که ما می‌گوییم. اول: «لَعِبٌ» بازی است، از نوع بازی‌هایی که بچه‌ها با هم انجام می‌دهند، حیات دنیا همه چیزهایش وهم و خیال است. دوم «وَ لَهْوٌ» سرگرمی است، که شما را از حیات ابدی و وظایف الهی بازمی‌دارد. سوم «وَ زِینَه» آراستگی و آرایش است تا در نظر شما جلوه کند و شما را مشغول خود کند. چهارم «وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ» فخرفروشی به خاندان و قدرت و مکنت و امکانات زودگذر است که همگی وهمی هستند. پنجم و ششم «وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد» فزون‌جویی در ثروت و فرزندان و فخرفروشی است. در آیه شریفه اندیشه کنیم، چه از آن می‌فهمیم؟ حیات دنیا سرابی بیش نیست. ظاهرش زیباست اما در باطن آن هیچ چیزی نهفته نیست، جز فریب؛ زیرا امور وهمی و خیالی هستند که هیچ دست آدمی نمی‌دهد و اگر عمر خود را که سرمایه خدادادی است، در راه آن تلف کنیم، به این معناست که همه سرمایه خود را نابود کرده‌ایم و این فریب نفس است که ما را به این حیات پست مشغول و از یاد خدا غافل می‌کند، به‌گونه‌ای که خدا و حیات حقیقی و جاودان اخروی را فراموش می‌کنیم و همین سرآغاز همه انحطاط‌های بشریت است.
* امام جمعه شمیرانات