زهرا قزیلی: مدتی است سریال «برابر اصل» به نویسندگی و کارگردانی سید جلال‌الدین دری از شبکه اول سیما پخش می‌شود. در این سریال زندگی سردفتری به تصویرکشیده شده که جاعلی حرفه‌ای به قصد انتقام از او به جعل اسناد می‌پردازد. این مجموعه به موضوعات مختلف حقوقی از جمله جعل اسناد، مشکلات سردفتران و... می‌پردازد. برای اولین بار است که سریالی با محوریت آگاهی‌بخشی به مخاطب درباره مسائل حقوقی و سردفترداران از رسانه ملی پخش می‌شود که بسیار با اهمیت است. در این سریال سعی شده هشدارهای لازم درباره دقت و رعایت مسائل حقوقی در بحث‌های مختلف از جمله معامله، چک سفید امضا، ازدواج، وکالت و... به مخاطبان ارائه شود که در این موارد بسیار موفق عمل کرده است اما در بحث درام، روابط شخصیت‌ها به دلیل تلاش برای آگاهی‌بخشی به مخاطب مورد غفلت قرار گرفته است. به نظر می‌رسد اگر این سریال از داستان محکم‌تری برخوردار بود و در ارائه داستان به درستی عمل می‌شد می‌توانست به اثری موفق و اثرگذار بدل شود. البته این سریال به خوبی از عهده ماموریت خود که آگاهی‌بخشی به مخاطب درباره موارد حقوقی است برآمده و موفق عمل کرده است. با سیدجلال‌الدین دری فارغ‌التحصیل رشته حقوق قضایی که در کارنامه خود کارگردانی و نویسندگی تئاترهای «والس خداحافظی»، «انگشتر هزار نگین»، «سلطان باحرمسرا و سلطان بی‌حرمسرا» و«افسانه دریا، آوای مهر» را داراست به گفت‌وگو نشستیم که از نظرتان می‌گذرد.
***
از دلایلی که سریال «برابر اصل» را پذیرفتید تحصیلات آکادمیک شما در حوزه حقوق قضایی بود؟
یکی از دلایلش این بود. در میان کارگردان‌های مختلف جست‌وجو می‌شد که اشراف به مسائل حقوقی داشته باشند، زیرا این شغل، شغل خاصی است و باید مدت زمان زیادی در این شغل فعالیت کنید تا بتوانید تمام جوانب آن را در نظر گرفته و به آن توجه کنید. به این دلیل که آشنایی با این شغل داشتم راحت‌تر می‌توانستم فیلمنامه را به تصویر تبدیل کنم و نیازی به شخص دیگری به عنوان مشاور در کنار کارگردان وجود نداشت و به اطلاعات این حوزه اشراف داشتم.
پیش از این سریال،کانون سردفتران و دفتریاران، فیلم یا سریال دیگری را نیز تولید کرده بودند؟
بله. فیلم تلویزیونی «قباله» بود که تجربه جالبی برای سفارش‌دهندگان نبود، زیرا پر از ایرادات و اشکالات بیانی بود و جابه‌جایی حقوقی و فقر اطلاع بازیگران و کارگردان باعث شد کار به فیلمی بی‌تاثیر و نامناسب بدل شود که گله‌مندی سفارش‌دهندگان را به همراه داشت.
خودتان نویسنده فیلم «قباله» بودید؛ توضیحات لازم را به کارگردان ارائه ندادید؟
این توضیحات را به عنوان نویسنده «قباله» دادم اما متاسفانه بخشی جابه‌جا بود و مفهوم اصلی را دچار مشکل کرده بود و مخاطب را دچار اعوجاج می‌کرد. از سوی دیگر سفارش‌دهندگان کار (کانون سردفتران و دفتریاران) هم آشنایی با چگونگی ساخت فیلم و سریال در حوزه سینما و تلویزیون ندارند و همین امر باعث شد گله‌مندی‌هایی به وجود آید.
در این سریال به نظر می‌رسد اشکالات حقوقی وجود ندارد.
در 500 دقیقه ایراد حقوقی نداشتیم.
ذات سینما تجمیع کاراکترهاست
چرا بازپرس دادسراهای مختلف را یک نفر (حسام نواب‌صفوی) بازی می‌کند در حالی که هرکدام از دادسراها بازپرس جداگانه برای رسیدگی به پرونده‌ها دارند؟
ما هم می‌دانیم که همه جرائم را یک بازپرس رسیدگی نمی‌کند و بازپرس دادسرای حقوقی، انقلاب و کیفری مجزاست اما در اشل تولید سریال یا فیلم نمی‌توانیم برای هریک از دادسراها بازپرس قرار دهیم. سینما ذاتش بر این است که کاراکترها را تجمیع کنیم. نمی‌توانیم برای 5 جرم مختلف 5 قاضی در نظر بگیریم، زیرا محدودیت زمان داریم و نمی‌توانیم همه قاضی‌ها را به درستی معرفی کنیم. ما می‌خواهیم بگوییم سمبل قوه‌قضائیه و دادسراهای کشور یک بازپرس است که در این سریال شخصیت محمودی است که نقش آن را «حسام نواب‌صفوی» بازی کرده است. اطلاع دارم جرائم مختلف را بازپرس‌های مختلف رسیدگی می‌کنند اما امکان معرفی و نمایش 5 بازپرس مختلف را نداشتیم. همه دنیا اینگونه عمل می‌کنند؛ برای ترجمه فیلمنامه به زبان تصویر شخصیت‌ها تجمیع می‌شوند.
از بازی نواب‌صفوی راضی‌ام
بازیگران حرفه‌ای پر تعدادی برای سریال انتخاب کردید اما به نظر می‌رسد حسام نواب‌صفوی برای نقش بازپرس مناسب نبوده است و آنگونه که شایسته است نمی‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند.
بازیگر هر آنچه را از او خواسته می‌شود اجرا می‌کند. بازیگر نسبت به اشل و استایل خودش بازی می‌کند. اگر این نقش را رضا کیانیان یا هر بازیگر دیگری بازی می‌کرد قطعا نوع دیگری این نقش ارائه می‌شد. آنچه ما می‌خواستیم نمایش اقتدار نماینده قوه‌قضائیه و دادستانی بود. حسام نواب‌صفوی اولین سریالی است که در نقش معاصر بازی می‌کند. سریال تاریخی، بازی خاص خود و نوع گویش خودش را می‌طلبد. نواب صفوی در این سریال نقش شخصیتی را بازی می‌کند که نماینده طیف گسترده‌ای است. او زحمت زیادی کشید. بازپرس‌ها شغلی سخت و جدی دارند. این جدیت را در بازی حسام نواب‌صفوی می‌توان دید. بازپرس با متهم و مجرم سر و کار دارد و باید با تحکم صحبت کند. به نظرم این تحکم و جدیت در بازی حسام نواب‌صفوی درآمده است و من راضی هستم.
سردفترداران اشتباه معرفی شدند
انتخاب جوهرچی برای بازی در نقش «گوهری» کاملا مناسب بود.
با آقای جوهرچی سر سریال «طلاق» کار کرده بودم. به قدرت حافظه او و بیان دیالوگ طولانی که نوشته بودم اعتقاد داشتم. ما با متن حقوقی سر و کار داریم و این نوع متن‌ها به دلیل تشریح برخی قوانین، طولانی خواهد بود و توان حافظه بازیگر را می‌طلبد. اگر بازیگری به جز جوهرچی این نقش را ایفا می‌کرد من مجبور می‌شدم کاملا موارد را شرح بدهم تا نقش خوب ایفا شود. سردفترداری از آن طیف کارهای خاصی است که سال‌ها در حوزه تصویر مغفول مانده است. نزدیک به 80 سال است که حرفه سردفتری فعال است و اولین نهاد دولتی و نیمه خصوصی است که هیچ‌گاه در سریال‌ها و فیلم‌ها به این شغل پرداخته نشده. همیشه در فیلم‌ها به گونه‌ای سردفترها معرفی شده‌اند که یا یک دفتر بزرگ را به دست می‌گیرند یا برای ازدواج به پای سفره عقد می‌روند یا برای سند خانه به محلی رفته و امضا می‌گیرند در حالی که این معرفی کاملا اشتباه است. سردفترداران افراد تحصیلکرده و مورد وثوق و امین مردم هستند. گاهی میلیاردها تومان نزد سردفتر به امانت گذاشته می‌شود تا معامله انجام شود و عینا پول توسط سردفتر عودت داده می‌شود. حجم پرونده‌هایی که در دادگستری وجود دارد، شاید کمتر از یک درصد آن مربوط به سردفتران اسناد رسمی باشد که بسیار موارد نادری است. متاسفانه این شغل به درستی معرفی نشده است.
هدف از سریال، آگاهی‌بخشی به مخاطب بود
سریال به گونه‌ای طراحی و آماده شده است که به مخاطب درباره فعالیت‌های سردفترداران آگاهی‌بخشی می‌کند.
دقیقا با این نگاه سریال ساخته شده است، البته آگاهی‌بخشی ممکن است به مذاق یکسری از دوستان خوش نیاید که دیده می‌شود اما واکنش مردم خوب بوده است. به هر حال آگاهی‌بخشی برای بسیاری خوشایند و خوشحال‌کننده نیست و بعضی انتقاداتی دارند که بیشتر منافع آنها در این آگاهی‌بخشی به خطر می‌افتد و متضرر می‌شوند. مردم با دیدن این سریال متوجه می‌شوند دفتر اسناد رسمی چه مزایایی دارد و نباید سفید امضاکنند، زیرا اکثر موارد حقوقی به امضاهای سفید باز می‌گردد.
طولانی بودن دیالوگ‌ها یکی از مواردی است که گاهی مخاطب را آزار می‌دهد.
مباحث حقوقی پیچیده و سخت است؛ حتی مرحوم دکتر کاتوزیان، پدرعلم حقوق نظراتی می‌دادند اما چند سال بعد برایش حاشیه می‌نوشتند و بخشی از نظرات را تصحیح می‌کردند. علم حقوق پیچیده است و من تلاش داشتم تمام موضوعات را بیان کنم. قابل فهم کردن و در سطح دانش مردم قرار دادن این موضوع کار بسیار سختی است و ناچار باید از دیالوگ‌های طولانی‌تر استفاده شود. ممکن است با فردی که آگاهی به مسائل حقوقی دارد بسیار راحت‌تر بتوان صحبت کرد و تعداد دیالوگ کمتری استفاده کرد اما برای فردی که آگاهی از مسائل حقوقی ندارد باید به گونه‌ای تشریح کنیم که متوجه مسائل شود. هدف از ساخت سریال مطلع کردن مخاطب است و به همین دلیل مجبور به استفاده از دیالوگ‌هایی بودیم که بتواند به درستی مفهوم را انتقال دهد.
قاعده درام‌نویسی برای من و الکساندر دوما یکی است
برای درام سریال شاهد قصه تکراری یک مرد خلافکار و یک فرد متعهد هستیم. یک شخصیت مثبت و یک شخصیت منفی.
باید این نکته را متذکر شوم که ذات داستان‌نویسی همین است، در هر ژانر پلیسی یک دزد وجود دارد و یک پلیس که باید به دنبال خلافکار باشد. ما یک شخصیت مثبت و منفی در داستان داریم. قصه‌نویسی همین است. نه تنها من بلکه الکساندردوما هم همینطور است. سردفتر متعهد (گوهری) را خیلی باهوش تصویر نکردیم. این شخصیت خاکستری است، زیرا در عین دقت و مهارت جاهایی است که اشتباه می‌کند. جمیز باند هم همین طور است؛ روی بوئینگ راه می‌رود اما دستگیر هم می‌شود. ذات قصه‌نویسی اینگونه است. طهمورث در این کار شخصیت منفی نیست. با دخترش مهربان است، در ادامه قصه‌های فرعی دیگری می‌بینیم که او عاشق هم شده و خلاف هم می‌کند. کارهای روزمره هم انجام می‌دهد و در عین حال با محبت هم هست. متوقع است که دختر، طرف پدرخوانده‌اش را بگیرد اما او از سردفتردار جانبداری می‌کند. یک فراز و فرودهایی در شخصیت او دیده می‌شود که مجبور بودیم بخش‌های منفی را پررنگ‌تر کنیم.
چقدر زمان برای نگارش فیلمنامه صرف کردید با توجه به اینکه خودتان به مباحث حقوقی اشراف داشتید؟
فیلمنامه ظرف 3 ماه نوشته شد. یکی دو بار هم بازنویسی شد، در طول کار هم بازنویسی می‌شد. تصویربرداری آن 62 جلسه به طول انجامید و با همت و لطف دوستان هنرمند ساخته شد. این مجموعه در حالت عادی نیازمند یک میلیارد و نیم بودجه بود که ما با همکاری دوستان هنرمند با نصف این بودجه کار را به اتمام رساندیم. همه نصف دستمزد یا شاید کمتر گرفتند و تعدادی از هنرمندان نیز افتخاری در این سریال حاضر شدند. برخی تصور کردند پول زیادی هزینه شده است اما این اتفاق نیفتاد و دقیقه‌ای زیر یک میلیون تومان است.
از نظر شما زمان پخش سریال مناسب است؟
ساعت و زمان پخش سریال بهترین تایم شبکه به شمار می‌آید 3 بار تکرار دارد و ظرف هفته جاری ازشبکه جام‌جم هم پخش خواهد شد.