حجت‌الاسلام و المسلمین سید سعید لواسانی*: وقاحت و بی‌شرمی یکی از زشتی‌های اخلاقی است که هم در امور مادی جاری است، مثل پوشش و لباس و هم در امور معنوی؛ در طرف دیگر هم در مسائل فردی جاری است و هم در امور اجتماعی. دلیل اصلی ارتکاب وقاحت هم آن است که ما باورمان این نیست که خداوند ما را می‌بیند و بر نیات و اندیشه‌ها و اعمال ما ناظر است. و این کفر به خداست که خدا را بر خود حاکم نمی‌پنداریم. اگر هم بگوییم ما به خدا اعتقاد داریم و می‌دانیم بر ما و اعمال ما آگاه است، چه بی‌شرمی بزرگی که در محضر او گناه می‌کنیم. امام صادق(ع) یکی از یاران خود را چنین نصیحت می‌کنند: «یَا إِسْحَاقُ خَفِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ إِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ‏  فَإِنْ کُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لَا یَرَاکَ فَقَدْ کَفَرْتَ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ یَرَاکَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِیَهِ فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِینَ عَلَیْکَ» [الکافی: 2/68] «اسحاق از خدا چنان برحذر باش، مانند آنکه او را می‌بینی و اگر تو او را نبینی، او تو را می‌بیند. اگر توهم کنی که او تو را نمی‌بیند، کافر شده‌ای و اگر بدانی که تو را می‌بیند و با گناه با او مواجه شوی، او را به‌منزله بی‌اهمیت‌ترین نگاه‌کنندگان به خود قرار داده‌ای.»‏  چگونه است که حاضر نیستیم در نزد کودکی خلاف کنیم اما در محضر حق چنان گستاخ هستیم؟ و این دشمنی با خداست که نفاق و سنگدلی است. وای بر ما که چنین گستاخ هستیم و خود را با وقاحت به نفاق و سنگدلی و کفر دچار می‌کنیم. آیا هلاکی بیش از این هم قابل تصور است که خود و جامعه خود را به آن می‌اندازیم؟ تا چه حد سخت‌رو و ستیزه‌رو و بی‌شرم! و تا چه حد گستاخی که به خدا اندیشه نکنیم و از خویش و بیگانه حیا نورزیم.
آری! وقاحت مقدمه هرگونه مخالفت و عصیانی است، زیرا پرده‌ها را دریده و عقل را به کناری نهاده است. اما صفت مقابل «وقاحت»، حیا است. مرحوم نراقی می‌فرمایند: «حیا» در تنگنا افتادن نفس و شرم‌ داشتن از ارتکاب محرمات شرعى و عقلى و عادى است از ترس نکوهش و سرزنش و آن اعم از تقواست [جامع السعادات: 3/46]. بلکه باید گفت یکی از مظاهر تقوا؛ حیا است و حیا آن است که ما خود را در منظر و نگاه خداوند متعال بدانیم. چنانچه از امام صادق علیه‌السلام وارد شده است: «الْحَیَاءُ نُورٌ جَوْهَرُهُ صَدْرُ الْإِیمَانِ» [مصباح الشریعه: 189] «حیا، نوری است که گوهر آن سینه ایمان است.» یعنی مرکز و سینه ایمان؛ حیا است. «وَ تَفْسِیرُهُ التَّثَبُّتُ عِنْدَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ یُنْکِرُهُ التَّوْحِیدُ وَ الْمَعْرِفَهُ» [همان] «و تفسیر [و حقیقت] آن پابرجایی نزد هر چیزی است که توحید و معرفت را انکار می‌کند.» یعنی حیا به ما ثبات قدمی می‌دهد که در مخالفت با توحید و معرفت گرفتار نمی‌آییم. زیرا خدا را ناظر بر خود و نیات و اعمال می‌دانیم. به این دلیل است که خواجه عبدالله انصاری  در وصف حیا گوید: «حیا از  نخستین درجات خاصان است و از بزرگداشت زاید که به دوستی و مهر وابسته است.» [منازل السائرین: 73] مستند آن هم آیه 14 سوره مبارکه علق است: «أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرى»‏. پس حیا از ایمان زاید و نوعی مراقبت از خود است که در آن حالت خود را در محضر خدا می‌بینیم، خدای مهربانی که مراقب و ناظر بر ماست.
راه تحصیل حیا و خودداری از بی‌شرمی را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بیان فرموده‌اند: «اسْتَحْیُوا مِنَ‏ اللَّهِ‏ حَقَ‏ الْحَیَاءِ» از خداوند متعال حیا کنید، چنانچه شایسته حیا است. اصحاب پرسیدند: «وَ مَا نَفْعَلُ یَا رَسُولَ‌اللَّهِ» «ما چه کارهایی انجام بدهیم تا حق حیا را بجا آورده‌ باشیم؟» فرمودند: «فَإِنْ کُنْتُمْ فَاعِلِینَ فَلَا یَبِیتَنَّ أَحَدُکُمْ إِلَّا وَ أَجَلُهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ لْیَحْفَظِ الرَّأْسَ وَ مَا حَوَى وَ الْبَطْنَ وَ مَا وَعَى وَ لْیَذْکُرِ الْقَبْرَ وَ الْبِلَى وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَهَ فَلْیَدَعْ زِینَهَ الْحَیَاه.. الدُّنْیَا» [بحارالانوار: 68/271] «هرکاری که انجام می‌دهید. هیچ‌کدام نخوابید مگر آنکه مرگ خود را پیش چشم خود می‌بیند و باید سر خود و آنچه در آن است [یعنی همه اندیشه‌ها و نیت‌های درونی خود را] و شکم خود و آنچه در آن دارد [از حرام و خلاف دستورات خدا] نگه دارد، یاد قبر و پوسیدن بدنش در آن باشد. و هرکس آخرت را خواهد، زینت‌های پست زندگانی دنیوی را وامی‌نهد.» پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله برای معالجه وقاحت و تحصیل حیا سه دستور جامع دادند: اول همواره مرگ را پیش چشم خود ببینیم و یاد قبر و آخرت باشیم و زینت‌های پست دنیوی را رها کنیم. دوم افکار و نیات و اندیشه‌های خود را مراقبت کنیم که از جاده دین و عقل خارج نشویم. سوم شکم خود را از حرام نگه ‌داریم.
* امام جمعه شمیرانات