عبدالباری عطوان*: با گذشت 5 روز از حمله انتحاری در شهر سوروچ ترکیه که گفته شد توسط یکی از اعضای داعشی آموزش‌دیده در عراق صورت گرفت و بر اثر آن 32 نفر کشته و بیش از 100 نفر زخمی شدند، ترکیه همچنان در شوک این حمله به‌سر می‌برد، این حمله، ترکیه و دولت آنکارا را به لرزه درآورد تا آنجا که پس از آن جنگنده‌های ترکیه‌ای برای نخستین‌بار از زمان آغاز بحران سوریه، مواضع داعش را در سوریه هدف قرار دادند و اینگونه ستاره بخت برخی گروه‌های تندرو در سوریه شروع به درخشش کرد اما سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که آیا سیاست ترکیه درباره سوریه تغییر کرده است؟ برای یافتن پاسخ این سوال باید به تماس تلفنی چند روز پیش باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا با رجب طیب اردوغان، همتای ترکش و مذاکرات جان آلن، نماینده اوباما در سوریه و عراق با رهبران ترک توجه کرد که براساس آن طرفین به توافق رسیدند ترکیه نیز به ائتلاف ضدداعش به سرکردگی آمریکا بپیوندد. براساس این توافقنامه، ترکیه به هواپیماهای جنگی آمریکایی اجازه استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک واقع در نزدیکی مرزهای شمال عراق و سوریه را می‌دهد و در مقابل آمریکا با برقراری منطقه پرواز ممنوع به طول 90کیلومتر بین شهرهای مارع و جرابلس سوریه و به عمق 50 کیلومتر که در نزدیکی مرزهای ترکیه قرار دارد، موافقت می‌کند و این یعنی اینکه در
4 هزار و 500کیلومتر از خاک سوریه یعنی تقریبا به اندازه نیمی از مساحت لبنان منطقه پرواز ممنوع اعمال می‌شود. این توافقنامه و پایبندی ترکیه به برخی شرایط شاید مهم‌ترین حادثه در تاریخ ترکیه و از زمان برچیده شدن امپراتوری عثمانی از طرف کمال آتاتورک در سال 1923 باشد اما اهمیت این موضوع بیشتر به خاطر بعد زمانی این توافقنامه و نتایج سیاسی و امنیتی مترتب بر آن است، چرا که این توافق در شرایطی صورت می‌گیرد که ترکیه در لبه پرتگاه فتنه‌های قومی و نژادی قرار گرفته و به تدریج زمام امور از دست حزب عدالت و توسعه خارج می‌شود، زیرا این حزب برای نخستین بار از 13سال پیش تاکنون نتوانست در انتخابات اخیر مجلس این کشور اکثریت کرسی‌ها را از آن خود کند. دولت رجب طیب اردوغان طی 4 سال گذشته با داعش آتش‌بس داشت یا بهتر بگوییم موضع بی‌طرفی اتخاذ کرد و به صورت غیرمستقیم از آن حمایت کرد، ورود سلاح و جنگجویان را برای این گروهک از طریق خاک خود تسهیل و صادرات نفتی داعش را خریداری کرد و دست به هیچ جنگی علیه آن نزد؛ شخص احمد داووداوغلو، وزیر خارجه سابق و نخست‌وزیر کنونی ترکیه در مصاحبه‌ای در هفتم آگوست 2014 میلادی گفت: «داعش گروهی از اهل سنت ستمدیده و خشمگین هستند.» و پس از آنکه به کار بردن صفت تروریست برای آنها را رد کرد، نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق عراق را مسؤول به وجود آمدن آنها دانست و ادعا کرد: «انگیزه واقعی گروه‌های مختلف در آن، احساس ستمدیده بودن و به حاشیه رانده شدن و توهین‌هایی است که توسط نوری المالکی و دولتش در حق آنان روا داشته شده است». پیوستن ترکیه به ائتلاف ضدداعش که البته به معنای دشمنی با دیگر گروه‌های تندرو در سوریه مانند جبهه النصره و احرار الشام در سوریه نیست، تحولی راهبردی و بسیار مهم در این جنگ به شمار می‌آید، زیرا ترکیه با سوریه حدود 900 کیلومتر مرز زمینی دارد. این مرزها در نزدیکی شهر الرقه سوریه مرکز حکومت داعش در سوریه و شهر موصل عراق پایتخت عملیاتی داعش است و از سوی دیگر ارتش ترکیه تجربیات زیادی در جنگ‌های نامنظم دارد و بیش از 30 سال است که با حزب کارگران کردستان می‌جنگد و شاید به همین دلیل باشد که آمریکا خواستار پیوستن ترکیه به این ائتلاف باشد. این درست است که ترکیه با داعش از قبل چنین رفتاری داشت و داووداوغلو نیز چنین سخنانی بر زبان آورد و پس از آن شروع به سختگیری درباره داعش کرد و اجازه داد شماری از نیروهای پیشمرگ کردستان عراق برای کمک به کوبانی بروند و همچنین این نیز درست است که مقام‌های ترک پیوسته از خطرهای داعش برای امنیت و ثبات کشور خود ترس داشته‌اند؛ براساس آمارهای دستگاه‌های اطلاعاتی ترکیه، بیش از ۳ هزار ترکیه‌ای از داعش حمایت می‌کنند یا از نظر ایدئولوژیک با آن در ارتباط هستند و همانند بمب‌های ساعتی در این کشور هستند که هر لحظه ممکن است منفجر شوند. اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه نیز تفکرات سنی دارد و گفته شده پس از حمله به شهر ریحانی ترکیه واقع در نزدیکی مرزهای ترکیه به وسیله یک خودروی بمب‌گذاری شده و کشته شدن 52 نفر در ماه مه 2013، گفت: آنها از ما و اهل سنت هستند. برخی اعتقاد دارند دخالت او در امور سوریه به همین دلیل است. شاید پیوستن ترکیه به ائتلاف ضدداعش باعث آرام کردن کردها شود اما در عین حال ممکن است باعث خشمگین کردن برخی اهل سنت ترکیه و باعث شود حملات طرفداران داعش به ترکیه برای بر هم زدن ثبات آن افزایش یابد و صنعت گردشگری این کشور را که سالانه 30میلیارد دلار به خزانه ترکیه می‌ریزد، تحت‌الشعاع خود قرار دهد و حتی برخی می‌گویند حمله به منطقه گردشگری سوسه در تونس در حقیقت پیامی از سوی داعش برای اردوغان بود.
مساله بسیار مهم دیگر در این میان، موضع‌گیری مقام‌های سوری درباره ایجاد منطقه پرواز ممنوع در عمق اراضی این کشور است. سوریه بارها مخالفت خود را با آن اعلام کرده است، زیرا می‌داند این امر می‌تواند مقدمه‌ای برای سرنگون کردن نظام حاکم بر این کشور دقیقا مانند عراق شود اما سکوت مقام‌های سوری در این میان شاید به خاطر این باشد که آمریکایی‌ها و کشورهای غربی به این کشور اطمینان داده باشند از هدف سرنگونی نظام سوریه و بشار اسد دست برداشته‌اند و حتی فیلیپ هاموند، وزیر خارجه ایتالیا اخیرا تاکید کرده مهم‌ترین اولویت در این روزها شکست دادن داعش است. جدا از این، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه خواستار تشکیل ائتلاف چهارگانه ضدداعش متشکل از سوریه، ترکیه، عربستان و اردن شده بود. این روزها هر اتفاقی ممکن است روی دهد، زیرا معادلات سیاسی و نظامی زیادی در منطقه با سرعت بسیار زیاد تغییر کرده است و اصول بازی و نقش بازیگران نیز در نتیجه تغییر می‌کند و ترک‌ها نیز از این قاعده استثنا نیستند؛ عربستان غرق در یمن است و سوریه غرق در جنگ و عراق با مشکلات زیادی مواجه است، مصر نیز وارد جنگ‌های خونینی در شبه‌جزیره سینا شده و لیبی نیز تبدیل به کشور شکست خورده شده است و با این شرایط ترکیه چگونه می‌تواند همچنان باثبات و شکوفا بماند؟ دولت ترکیه دست به ماجراجویی بسیار خطرناکی زده است، در حالی‌که قبلا بسیار تلاش می‌کرد وارد چنین ماجراجویی نشود؛ در این میان دولت و رئیس دولت ترکیه به‌عنوان عالی‌ترین مرجع‌های تصمیم‌گیری، مسؤول هرگونه نتایج فاجعه‌بار یا ناخوشایند هستند، زیرا از ابتدا طرح‌های آمریکا را در منطقه خوب درک نکرده و تصور می‌کردند می‌توانند از تبعات حوادث منطقه‌ای و طرح‌های آمریکایی در منطقه در امان باشند، بار دیگر می‌گوییم ترکیه در حال سوق داده شدن به سوی یک چاه عمیق است و این غرب است که می‌خواهد آن را وارد جهنم کند؛ چگونه ورود ترکیه به اتحادیه اروپایی ممنوع اعلام می‌شود در حالی که کشوری باثبات و جزو یکی از 20 اقتصاد بزرگ جهان است و از سوی دیگر یونان، همسایه ترکیه که کاملا ورشکسته است، جزو این اتحادیه است؟
*تحلیلگر برجسته مسائل منطقه‌ای
داعش در سواحل ترکیه
انتشار تصاویری از حضور داعش در کنار یکی از مناطق ساحلی ترکیه، نگرانی‌های بسیاری را درباره امنیت گردشگران خارجی به وجود آورد. یکی از عناصر داعش این تصاویر را در کنار یکی از مناطق ساحلی ترکیه در دریای سیاه گرفته است. انتشار این تصاویر این نگرانی را درباره تکرار فاجعه کشتار گردشگران خارجی در تونس، به وجود آورده است. براساس گزارش‌های بین‌المللی، ترکیه گذرگاه اصلی عبور جنگجویان خارجی و بویژه اروپایی برای پیوستن به گروه‌های تروریستی در سوریه است.