گروه سیاسی: همزمان با سالگرد امضای برجام خبرهای خوبی درباره توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 به گوش نمی‌رسد. در آمریکا و همزمان با ماه‌های پایانی دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، مجلس نمایندگان این کشور تحریم‌های جدیدی علیه ایران تصویب کرد. تحریم‌هایی که هم شامل برنامه موشکی ایران می‌شود؛ هم تحریم گذشته دسترسی ایران به سیستم مالی آمریکا را محکم‌تر می‌کند و هم ماجرای خرید آب سنگین از ایران را منتفی می‌کند. همزمان، باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا به مناسبت یک‌سالگی برجام  باز هم همان ادعاهای سابق درباره برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کرد. او گفت برجام تهدید ایران را از بین برد و دنیا را امن‌تر کرد! به گزارش «وطن‌امروز»، اما در ایران ماجرای بدعهدی آمریکایی‌ها در برجام و سنگ‌اندازی آنها در مسیر اجرای تعهدات 1+5 در برجام باعث شده حامیان و بانیان این توافق بشدت نسبت به این موضوع دلخور باشند. محمدجواد ظریف در سالگرد برجام، اجرای تعهدات طرف مقابل در این توافق را «بی‌رمق» دانست. او در صفحه توئیتر خود نوشت: «تا زمانی که رجزخوانی‌های کوته‌بینانه، اجرای کم‌رمق تعهدات و شعارهای نخ‌نما ارجح باشد، امکان پیشرفت در ابهام خواهد بود. احترام متقابل و اجرای تعهدات برجامی برای اطمینان از رسیدن به مزایای معهود، افق‌های جدید خواهد گشود.» این البته مروری بر همان داستان تکراری طی ماه‌های اخیر است. داستانی که می‌گوید ایران پس از اجرای همه تعهدات خود در برجام، حالا با بدعهدی طرف مقابل در اجرای تعهداتش روبه‌رو است و مهم‌تر از همه اینکه، بانیان برجام در ایران برنامه مشخصی برای متقاعد کردن طرف مقابل به اجرای تعهدات خود ندارند. این وضعیت در یک سالگی برجام اما با انتشار یک خبر عجیب، نگران‌کننده‌تر شده است. مقامات روس می‌گویند در نشست این هفته کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک در وین، یکی از دستور کارها، تشریح روند تبدیل رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور آب سبک است. «ولادیمیر ورونکوف» نماینده دائم روسیه در نهادهای بین‌المللی مستقر در وین، روز پنجشنبه از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک، در شهر وین اتریش خبر داد. وی در مصاحبه با خبرگزاری تاس گفته است این نشست روز 29 تیر (19 جولای) با مشارکت نمایندگان ایران و گروه موسوم به 1+5 متشکل از آمریکا، روسیه، چین، انگلستان، فرانسه و آلمان، برگزار می‌شود. به گفته ورونکوف این نشست بر 2 مساله افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و تصمیم‌گیری درباره نحوه فروش آب سنگین ایران، متمرکز خواهد بود. به گزارش فارس، وی گفت: «2 مساله باید حل شود. دشواری‌هایی درباره اورانیوم غنی‌شده‌ای که در طول غنی‌سازی در لوله‌ها و دیگر تجهیزات انباشت شده، وجود دارد. مقدار به دست آمده، از سقف مجاز 300 کیلوگرمی فراتر می‌رود. مساله دوم هم آب سنگین است.» مقام ارشد روس گفت مسکو در حال بررسی خرید آب سنگین از ایران است، تا اطمینان یابد ذخایر تهران از سقف مجاز تعیین‌شده در توافق هسته‌ای فراتر نمی‌رود. ورونکوف گفت: «خواستی اساسی برای مذاکره در این رابطه وجود دارد و فعلا هم بحث تنها یک بار خرید مطرح است.» وی افزود: «تصور می‌کنم طرف‌های چینی و آمریکایی شرکت‌کنندگان را در جریان روند تبدیل برنامه‌ریزی‌شده تأسیسات هسته‌ای اراک به یک رآکتور آب سبک، قرار دهند. ما هم به نوبه خود، روند پیشرفت پروژه فردو را توضیح خواهیم داد.» اظهارنظر این مقام روس درباره تشریح روند تبدیل رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور آب سبک موضوعی است که پیش از این در جریان مذاکرات هسته‌ای بارها از سوی منتقدان مورد اشاره قرار گرفت. پس از برجام نیز نگرانی‌های ویژه‌ای درباره تبدیل رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور آب سبک مطرح شد. در متن تعهدات ایران در برجام نیز 3 موضوع مورد اشاره قرار گرفته بود. برنامه‌ریزی برای خارج کردن آب سنگین ایران، از کار انداختن قلب رآکتور آب سنگین اراک با سیمان و همچنین بازطراحی رآکتور موارد مربوط به رآکتور اراک بودند. اما در کنار موضوع خرید و فروش آب سنگین اراک و نیز پس از بتن‌ریزی قلب رآکتور، ماجرای بازطراحی رآکتور اراک از همان ابتدای طرح آن، جنجالی شد. اگرچه ابتدا گفته شد این پیشنهاد توسط مسؤولان ایرانی در سازمان انرژی اتمی به ریاست علی‌اکبر صالحی مطرح شد اما بعدها رسانه‌های آمریکایی گزارشاتی منتشر کردند که می‌گفت این پیشنهاد ابتدا از سوی مقامات آمریکایی مطرح شده است.
به هر حال در متن برجام درباره رآکتور اراک آمده است:
- ایران به بازطراحی و بازساخت یک رآکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک براساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب یک همکاری بین‌‌المللی که طراحی نهایی آن را نیز تصدیق خواهد کرد، مبادرت خواهد کرد.
- این رآکتور با استفاده از سوخت غنی‌شده تا 67/3 درصد فعالیت خواهد کرد.
- این رآکتور تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و تولید رادیوایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی را پشتیبانی خواهد کرد.
- رآکتور بازطراحی شده و بازسازی شده اراک، پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی تولید نخواهد کرد.
- همه فعالیت‌ها برای بازطراحی و ساخت مجتمع‌های سوخت برای رآکتور بازطراحی شده به جز برای نخستین بارگذاری سوخت در ایران انجام خواهد گرفت.
- همه سوخت مصرف شده در اراک برای دوره عمر رآکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد.
در ادامه متن برجام چند نکته درباره این تعهدات قید شده است:
1- طرح فعلی رآکتور متوقف و هسته یا قلب آن برداشته خواهد شد، حتی منافذ این هسته با بتن پر می‌شود. ضمناً آژانس باید تایید کند این هسته هیچ گونه کاربرد هسته‌ای نخواهد داشت.
2- رآکتور جدید نباید بیش از 20 مگاوات قدرت داشته باشد.
3- سوخت اولیه رآکتور جدید در ایران تولید نخواهد شد.
4- ایران قرص‌های اورانیوم طبیعی در میله‌های سوختی رآکتور را تولید یا تست نخواهد کرد.
همزمان با افزایش نگرانی‌ها درباره تغییر ماهیت رآکتور اراک علی‌اکبر صالحی و عباس عراقچی صراحتا تاکید کردند در فرآیند بازطراحی، رآکتور اراک به هیچ عنوان به یک رآکتور آب سبک تبدیل نخواهد شد.
البته این موضوع یعنی حفظ ماهیت رآکتور آب سنگین اراک یکی از قیدهای رهبر انقلاب در ابلاغ برجام بوده است: «اقدام درباره نوسازی کارخانه‌ اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن درباره‌ طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقد شده باشد.»
به هر حال وضعیت درباره تعهدات طرفین در برجام پیرامون رآکتور اراک مشخص است. با این حال اما اظهارات نماینده دائم روسیه در نهادهای بین‌المللی مستقر در وین مبنی بر تشریح روند تبدیل رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور اب سبک در نشست آتی کمیسیون مشترک، در شرایط فعلی که بدعهدی آمریکایی‌ها در اجرای برجام اشکار شده، می‌تواند محل تامل باشد!
اوباما: ایران عقب‌نشینی کرد!
باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا طی پیامی به‌مناسبت اولین سالگرد برجام اعلام کرد این توافق در به عقب بازگرداندن برنامه هسته‌ای ایران موفق بوده است. به گزارش تسنیم به نقل از واشنگتن‌پست، باراک اوباما روز پنجشنبه در نخستین سالگرد توافق هسته‌ای ایران ضمن تقدیر از اعضای دولت خود، این توافق را پیروزی «دیپلماسی اصولی» توصیف کرد. اوباما در این بیانیه اعلام کرد: «توافق ایران در یک سال گذشته در به عقب بازگرداندن برنامه هسته‌ای این کشور و جلوگیری از مناقشات بیشتر موفق بوده و شرایط را برای ما ایمن‌تر کرده است». او در این بیانیه آورده است: «همانطور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی‌آزمایی کرده، در یک سال گذشته، ایران به تعهدات هسته‌ای خود عمل کرده است. ایران 98 درصد از اورانیوم غنی شده خود را به خارج منتقل کرده، دو سوم از سانتریفیوژهای خود را برچیده است، رآکتور تولید پلوتونیوم را با سیمان پر کرده و شدیدترین برنامه بازرسی و راستی‌آزمایی را که تاکنون برای برنامه‌ای هسته‌ای درباره آن مذاکره شده، پذیرفته است. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرده ایران به تعهدات خود پایبند است. در نتیجه همه مسیرهای ایران برای رسیدن به سلاح اتمی همچنان بسته و مدت زمان گریز هسته‌ای برای ایران از 2 تا 3 ماه به حدود یک سال افزایش یافته است. ما و شرکای‌مان در مذاکرات همچنین به طور کامل به تعهدات خود برای برداشتن تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای عمل کرده‌ایم و همچنان به تعهدات‌مان مادام که ایران به توافقنامه عمل کند، پایبند خواهیم بود. برجام نشان می‌دهد از طریق دیپلماسی اصولی و تعهد پایدار به توقف انتشار تسلیحات اتمی، به چه چیزهایی می‌توان دست یافت. تمایل آمریکا به گفت‌وگوی مستقیم با ایران باب گفت‌وگوها را باز کرد که به وحدت بین‌المللی و مشارکت و گفت‌وگوهای پایداری منجر شد که اوج آن در برجام تجلی پیدا کرد. ما همچنان اختلافات جدی با ایران داریم اما آمریکا و شرکای‌مان و جهان در نتیجه برجام در امنیت بیشتری هستند».
تحریم‌های جدید چیست؟
مجلس نمایندگان آمریکا هم براساس برنامه‌ای که از قبل درباره آن اطلاع‌رسانی کرده بود اواخر هفته گذشته تحریم‌های جدید علیه ایران را تصویب کرد. یک سال پس از اعلام توافقنامه هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی، مجلس نمایندگان آمریکا 2 بخش از قانون مربوط به اعمال تحریم‌های جدید علیه تهران را به تصویب رساند. مجلس نمایندگان آمریکا با 246 رای موافق در برابر 179 رای مخالف تحریم‌های جدیدی را علیه ایران تصویب کرد. نمایندگان آمریکایی همچنین با 246 رای موافق در برابر 181 رای مخالف قانونی را تصویب کردند که دسترسی ایران به سیستم مالی آمریکا از جمله استفاده از دلار را ممنوع خواهد کرد. مجلس نمایندگان آمریکا روز چهارشنبه نیز طرحی را تصویب کرد که براساس آن خرید آب سنگین از ایران توسط آمریکا را منع کرده است. این طرح نیز با حمایت اندک دموکرات‌ها روبه‌رو شده است. در ماه آوریل وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد به توافق 6/8 میلیون دلاری برای خرید 30 تن آب سنگین از سازمان انرژی اتمی ایران دست یافته است. اد رویس، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: خریدهایی مثل این تنها ایران را ترغیب می‌کند تا تولید این مواد حساس را که نقش مهمی در تولید پلوتونیوم در سطح ساخت تسلیحات دارد، ادامه دهد. این طرح وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی آمریکا را برای استفاده از منابع مالی فدرال با هدف خرید آب سنگین از ایران منع خواهد کرد.