دکتر موسی نجفی: 
اهمیت شناخت عصر مشروطیت در دوران کنونی (پس از انقلاب اسلامی)

با گذشت نزدیک به 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار یک دولت شیعی به رهبری علمای دینی، شناخت این انقلاب و این دولت مذهبی و ارزیابی تفکر روحانیت و بررسی ماهیت هر یک از

3 محور گفته شده، اذهان بسیاری را به خود مشغول داشته است. شناخت ذات و ماهیت این مجموعه و نظام 

فکری- عقیدتی- سیاسی که امروز به مثابه یک کل هماهنگ جلوه‌گری می‌کند، به نوعی کالبدشناسی تاریخی، اجتماعی و عقیدتی نیازمند است. بی‌دقتی در ظرایف هر یک از زوایای متشکله این کل منسجم و به هم پیوسته، تاریکی‌ها و پیچیدگی‌هایی را در تحقیق وارد می‌سازد که شناخت حقیقت را دشوار و پیچیده می‌کند. 

بنابراین برای شناخت ذات تحولات انقلاب و ماهیت دولت اسلامی شیعه در ایران، می‌باید در 3 محور و زاویه به ریشه‌یابی، تحقیق تاریخی و دقت فکری و فلسفی بپردازیم:

الف- ریشه‌یابی نهضت‌ها و قیام‌های تاریخی شیعه برای شناخت انقلاب اسلامی 

وقوع تحولات دهه‌های اخیر ایران، نه در نتیجه کودتا، تغییر یک سلسله یا تغییرات و تحولات حزبی و طبقاتی، بلکه در پی یک نهضت فراگیر اسلامی در قالب یک انقلاب بزرگ مردمی صورت گرفته است. در یک نگرش کلی به تاریخ 2 قرن اخیر ایران، 

در می‌یابیم که در زمینه انقلاب‌ها و نهضت‌ها و جنبش‌های اسلامی و مردمی، شاهد تحولاتی بوده‌ایم. زنجیره به هم پیوسته انقلاب‌ها و تحرکات سیاسی و اجتماعی، توجه ما را به اهمیت و ذات انقلاب و حرکت و علل وقوع تحولات انقلاب‌گونه در این سرزمین جلب می‌کند. 

در این راستا می‌توان به نهضت 15 خرداد، قیام ملی شدن صنعت نفت، قیام علمای اصفهان، آذربایجان و خراسان در دوران رضاخان، نهضت مشروطیت، قیام تنباکو و نهضت‌های کوچک و بزرگ علیه ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی استعمار و قیام و هیجان ملی علیه قرارداد تحمیلی ترکمنچای در حمله به سفارتخانه روس و قتل «گریبادوف» اشاره داشت. هرچند می‌توان برای ریشه‌یابی تاریخی از 2 قرن قبل هم به عقب‌تر بازگشت کرد، ولی به نظر می‌رسد که حرکت‌ها و جنبش‌های دوران قاجاریه به نحوی با دوران‌های قبلی از لحاظ ابعاد، ماهیت و اهداف و عناصر متشکله متفاوت باشد. در دوران قاجاریه نیز به دنبال سلطه روس‌ها بعد از ترکمنچای و حقوق نامشروع کاپیتولاسیون و اخذ امتیازهای استعماری و طمع سایر دولت‌های غربی، به هر حال ماهیت تحولات و فراز و نشیب‌های آنها و عناصر سازنده در هر یک به نوعی قدرمشترک‌هایی را به ذهن متبادر می‌سازد. در بین همه این قیام‌ها و نهضت‌ها، قیام و نهضت مشروطیت ارزش و اعتبار خاصی دارد، چرا که از نظر ابعاد و اثرات دارای تأثیر مهمی در دهه‌های بعدی تاریخ ایران بوده است. در هر حال بحث از جنبش‌ها و قیام‌ها و نهضت‌ها یک پایه شناخت تحول انقلاب  به ماهو انقلاب است. 

ب- بررسی نقش دولت‌های شیعه در تاریخ و تکوین حکومت اسلامی، به مثابه پیشینه تاریخی دولت اسلامی معاصر 

از زوایا و پایه‌های مهم شناخت ارکان تحولات نظام اسلامی معاصر به عنوان یک حکومت اسلامی و دولت شیعی، شناخت زمینه‌های عینی و تاریخی اجرای قوانین اسلامی، تنقیح قوانین، و نحوه مشروعیت حکومت در دوران‌ها و سده‌های قبل از این است. 

آیا دولت و حکومت اسلامی شیعی معاصر تنها تجربه حکومت شیعه در طول 14 قرن تاریخ اسلام است و تاکنون دولتی به فکر اجرا و پیاده کردن احکام اسلامی نبوده است یا اینکه در طول تاریخ در برخی از جوانب و ابعاد می‌توان تکوین و تکامل دولت شیعی و اسلامی را در برخی سلسله‌ها و مناطق تحقیق کرد؟ 

به‌نظر می‌رسد شیعه در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود در برخی از ابعاد و زمینه‌ها حکومتی و دولتی دارای تجارب و اصول و مقدماتی بوده است که می‌توان حتی با تسامح و تساهل نام دولت شیعی را نیز بدان‌ها اطلاق کرد؛ دولت‌هایی که از لحاظ تطبیقی و اجرای قوانین اسلامی، رابطه دولت و مردم، حقوق ملی، حقوق حکومت و دستورات و مشروعیت حکومت و نیز زمینه‌های سیاست داخلی و خارجی قابل بحث و وارسی با دوران معاصرند. در این‌باره، چنین می‌نماید که تکوین فقه و شیعه و رشد فرهنگ تشیع در دوران فضاسازی‌های این دولت‌ها برای بررسی‌های امروز ما بسیار گرانقدر باشد. 

ادامه دارد