عبدالباری عطوان*: رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه نخستین و مهم‌ترین گلوله در جنگ روانی و سردی را که علیه کشورهای اتحادیه اروپایی به راه انداخته شلیک کرد؛ هنگامی که روز جمعه تهدید کرد مرزهای ترکیه را به روی پناهندگانی که تمایل به رفتن به اروپا دارند در واکنش به تصویب لایحه توقف موقت مذاکرات با ترکیه برای پیوستن به این اتحادیه با اکثریت قاطع، باز می‌کند. اردوغان چالش را ادامه داد زمانی که تأکید کرد قانون اجرای حکم اعدام علیه کسانی را که در کودتای نظامی اخیر دست داشتند در صورت تصویبش توسط پارلمان امضا می‌کند؛ مجازاتی که اتحادیه اروپا لغو آن را به عنوان یکی از شروط برای هر کشوری تعیین کرده که می‌خواهد به این اتحادیه ملحق شود. تهدید صریح اردوغان برای استفاده از پناهندگان به عنوان سلاح قوی در جنگش علیه اروپا، یعنی لغو توافقنامه‌ با اتحادیه اروپا برای جلوگیری از ورود پناهندگان از طریق ترکیه به کشورهای اروپایی در مقابل اجازه دادن به شهروندان ترک برای تردد آزادانه در اروپا بدون نیاز به «روادید» ورود به کشورهای اتحادیه اروپایی و نیز 6 میلیارد دلار برای خزانه ترکیه به عنوان جبران مالی. در حال حاضر نزدیک به 3 میلیون پناهنده سوری در اراضی ترکیه به سر می‌برند و این رقم ممکن است 2 برابر شود، در صورتی‌که ترکیه از توافقنامه‌اش با اروپا چشم‌پوشی کند و اجازه دهد پناهندگان بیشتری از حلب، رقه و موصل به این کشور وارد شوند. اردوغان که پیش‌تر اجازه می‌داد اراضی ترکیه به عنوان گذرگاهی برای تندروهایی باشد که عازم سوریه و عراق برای پیوستن به داعش، جبهه النصره و صدها گروه تروریستی می‌شوند، اکنون ابزار را برعکس کرده و اجازه می‌دهد مهاجران و چه بسا افراد مسلح به اروپا بروند. واکنش‌های اروپایی در برابر این تهدیدها به نظر تاکنون سرد بوده است. نکته جالب توجه این است که ترکیه عضو موسس پیمان ناتو است که بیشتر کشورهای اروپایی و نیز آمریکا را در بر می‌گیرد و رئیس‌جمهوری ترکیه احساس می‌کند این پیمان طی تنش در روابط کشورش با مسکو در نتیجه سرنگونی هواپیمای سوخوی روسی در نزدیکی مرزهای سوریه و نیز با حمایتش از ائتلاف کردها و همچنین انتقادهای اتحادیه اروپایی از حمله گسترده به مخالفان در پی کودتای نافرجام، وی را تحقیر کرد و در کنارش قرار نگرفت. بی‌تردید این تهدیدهای اردوغان اتحادیه اروپایی و رهبرانش را سردرگم می‌کند، زیرا آنها به مساله مهاجرت حساسیت بسیار زیادی دارند و چه بسا این تهدیدها به احزاب راستگرای تندرو که سیاست‌های‌شان ضد اسلام و مسلمانان است، خدمت کند. باید گفت پیروزی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور نژادپرست که در نتیجه دشمنی‌اش با اسلام و مهاجرت حاصل شد، الگو و نیز منبع خوش‌بینی برای احزاب نژادپرست در انتخابات فرانسه و آلمان به‌شمار می‌آید. بر این باور نیستم که اروپایی‌ها در برابر این تهدیدهای اردوغانی دست‌بسته بنشینند و بعید نمی‌دانیم آنها طرح‌هایی برای رویارویی با ترکیه در استفاده از برگ برنده پناهندگان به عنوان سلاح علیه‌شان تدوین کرده‌اند؛ چه با جلوگیری از ورود این پناهندگان به داخل مرزهای‌شان یا اعمال تحریم‌ها علیه ترکیه و چه بسا با حمایت مالی و تسلیحاتی از دشمنان اردوغان؛ در اینجا درباره کردها، ترک‌ها و سوری‌ها سخن می‌گویم. اردوغان در حال حاضر  در چندین جبهه دشمنان زیادی دارد؛ او در سوریه و شرق ترکیه با کردها می‌جنگد و به اراضی سوریه تجاوز کرده و با نظام دمشق رویارویی می‌کند و جنگی علیه خطرناک‌ترین گروه‌های متهم به تروریسم یعنی گروه داعش و حزب جدایی‌طلب پ‌ک‌ک به راه انداخته است. اردوغان همچنین نظام حاکم بر عراق را به چالش می‌کشد و طمع خود را نسبت به موصل پنهان نمی‌کند. روابط تجاری و سیاسی‌اش با ایران نیز در حال عقبگرد است و روابطش تنها با رژیم اشغالگر اسرائیل، خوب است. آیا اردوغان می‌تواند در همه این جنگ‌ها پیروز شود یا در آنها شکست نخورد؟ بعید می‌دانم؛ ترکیه کشوری قوی است اما کشوری بزرگ نیست. نمی‌دانم اردوغان چه در سر می‌پروراند ولی بعید نیست وی دست به ریسک بزرگی در حیات سیاسی‌اش بزند یعنی از پیمان ناتو خارج و به ائتلاف روسیه ملحق شود، آیا این کار را می‌کند یا در نهایت امر دست به عقب‌نشینی می‌زند؟ همانطور که از بسیاری از مواضع خود که برخی باور داشتند استراتژیک و راسخ هستند، عقب‌نشینی کرد و آخرین آنها آشتی با تل‌آویو و ارائه سلسله امتیازهایی برای آشتی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه است. اردوغان مانند پلنگ زخمی است که در همه جهت‌ها چنگ می‌اندازد و توسط دشمنان زیادی محاصره شده که منتظر سرنگونی‌اش هستند.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب