کبری فرشچی: سرمای هوا و قرار گرفتن شرایط در سطح هشدار یا ناسالم سناریوی تکراری سال‌های گذشته است تا جایی که یک نفس راحت کشیدن در بسیاری از روزهای سال به آرزوی میلیون‌ها ایرانی تبدیل شده است. بنا به اذعان قائم‌مقام وزیر بهداشت، غلظت برخی آلاینده‌های هوا در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، کرج، مشهد و اراک بالاتر از استانداردهاست و ریزگردها و همچنین آلاینده‌های هوا 38 میلیون نفر از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهد. حالا چند سالی می‌شود آلودگی هوا به عنوان یکی از متهمان اصلی مرگ و میر انسان‌ها مورد توجه قرار گرفته است، این اتهام با تغییر معنادار آمار و ارقام مرگ و میرها در کلانشهرها در روزهای آلوده و مقایسه آن با روزهایی از سال که به مدد باد و باران هوا کمتر آلوده است کارشناسان را متوجه آثار مرگبار ذرات گرد و غبار و گازها و عناصر سمی و کشنده موجود در هوای آلوده کرده است.
بررسی‌های بانک جهانی نشان می‌دهد آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است. براساس گزارش جدید بانک جهانی، آلودگی هوا سالانه بیش از ۵/۵ میلیون کشته و بیش از ۵ تریلیون دلار هزینه برای اقتصاد جهانی به همراه دارد. گزارش بانک جهانی همچنین این هزینه را برای ایران حدود 3/2 درصد تولید ناخالص داخلی برآورد کرده است. از سویی ایران براساس سال معیار ۲۰۱۳، با ۹۹۷ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارد. بدین ترتیب رقم هزینه کشورمان در آلودگی هوا براساس قیمت دلار فعلی، ۸۰هزار میلیارد تومان در هر سال است. براساس گزارش بانک جهانی، مرگ و میر زودرس ناشی از آلودگی هوا در ایران نیز در 2 دهه گذشته رشد کرده و از ۱۷ هزار نفر در سال ۱۹۹۰ به بیش از ۲۱ هزار نفر در سال ۲۰۱۳ رسیده است. آلودگی هوا می‌تواند منجر به بیماری‌های تنفسی، ریوی، ناراحتی‌های قلبی و سرطان شود. این میزان 6 برابر مرگ و میر ناشی از بیماری مالاریاست. در کشور ما هم آمار قابل تاملی درباره مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا منتشر می‌شود.
مرگ سالانه 5 هزار نفر
آنطور که معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست می‌گوید سالانه 5 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان می‌دهند. مسعود زندی با بیان اینکه ریزگردها در حال حاضر در 23 استان کشور جولان می‌دهند، می‌افزاید: در یک دهه گذشته عواملی مانند ریزگردها در 23 استان کشور و تغییر اقلیم که یکی از چالش‌های مهم کشور است باعث تشدید آلودگی‌ها شده است.  علاوه بر این به گفته معصومه آباد، رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران، میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی‌های هوا در سال ۹۲ بیش از ۴ هزار و ۴۰۰ نفر بوده که به ازای هر ۲۴ ساعت ۱۲ نفر و هر ۲ ساعت یک نفر بر اثر آلودگی هوا مرده است.
بنابر اظهارات وی، در 3 ماه اول سال ۹۴ نسبت به مدت مشابه در سال گذشته هوا ناسالم بوده است اما در فصل تابستان و پاییز نسبت به مدت مشابه در سال گذشته تنها چند روز اختلاف وجود دارد. یعنی با تمام اقدامات کم و بیش انجام شده بویژه در حوزه توسعه خطوط ریلی اختلاف فاحشی در میزان هوای سالم دیده نمی‌شود. آنطور که آباد تاکید می‌کند ۸۰هزار مورد مرگ و میر در ایران به دلیل عوامل محیطی اتفاق می‌افتد و قرار است این میزان مرگ و میر تا سال ۱۴۰۴ به ۸۰ نفر در ۱۰۰ هزار نفر کاهش پیدا کند که با روند افزایش مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا دست یافتن به چنین آماری تامل‌برانگیز است.
آلودگی هوا، قاتلی بالفطره
در همین باره ایرج خسرونیا، رئیس هیات بدوی سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره میزان اثرگذاری آلودگی هوا بر مرگ و میر می‌گوید: بی‌تردید بین آلودگی هوا و افزایش مرگ و میر ارتباط جدی وجود دارد. این موضوع بر بیماران دارای بیماری‌های مزمن ریوی و همچنین بیماران دارای نارسایی قلبی اثرگذار است.
این متخصص داخلی همچنین درباره احتمال اثرگذاری آلودگی هوا بر سقط جنین یا سلامت جنین می‌افزاید:‌ وقتی هوا آلوده است مقدار بیشتری از آلاینده‌ها از طریق تنفس وارد ریه فرد می‌شود و از طریق خون به جنین هم منتقل می‌شود. در چنین شرایطی طبیعی است که به لحاظ تئوری شاهد بروز آثار منفی در جنین باشیم اما تاکنون مطالعه‌ای در این زمینه صورت نگرفته است. بنا به تاکید خسرونیا در عین حال هیچ بیماری به دلیل آلودگی هوا در بیمارستان بستری نمی‌شود یا جواز دفن هیچ فردی به دلیل آلودگی هوا درج نمی‌شود به همین دلیل هم شاید نتوان آمار دقیقی از مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا ارائه کرد.  
افزایش معنادار مرگ
دی ماه سال گذشته بود که مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران از افزایش مرگ و میر تهرانی‌ها از 150 مرگ در روز به 180 مرگ خبر داد. اعلام چنین آماری هر چند با واکنش حیدرزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران مواجه بود که چمران را مرجع اعلام چنین آماری نمی‌دانست اما خود وی نیز از افزایش 3 درصدی مأموریت‌های اورژانس خبر داد. به باور حیدرزاده اما برودت بیشتر هوا نسبت به سال گذشته و شیوع بیماری‌های ویروسی در افزایش این میزان تأثیرگذار بوده است!  این در حالی است که مأموریت‌های اورژانس برای بیماری‌های قلبی و تنفسی تعریف شده است.
احمد حکیمی‌پور، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران هم از افزایش شیفت کاری در بهشت زهرا همزمان با آلودگی هوا خبر داده بود.  آمار فوت در تاریخ 1/9/94 تا 25/9/94، رقم 3 هزار و 785 نفر بوده است. این آمار اما در بازه زمانی مشابه در سال 93، عدد 3 هزار و 653 نفر گزارش شده است که نشانگر افزایش 132 نفری مرگ و میر در یکی از آلوده‌ترین بازه‌های زمانی سال 94 نسبت به سال 93 است. هر چند خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت معتقد است مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است.   صرف‌نظر از این آمار و محرمانه بودن بخش‌هایی از آن اما آیا مردم کلانشهرها قرار نیست یک نفس راحت بکشند؟