دلیل تغییرات پادشاه عربستان در هیأت کبارالعلما چیست؟
آل‌سعود؛ از وهابیت به لامذهبی
سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در احکامی جدید که حکایت از هموارتر کردن مسیر پسر جاه‌طلبش به سوی تخت سلطنت و کسب حمایت برای اصلاحات اقتصادی و اجتماعی او دارد، با اعمال برخی تغییرات در هیات کبارالعلما(شورایعالی علما)، برخی شیوخ نوگرا و نزدیک به دربار را برای خنثی کردن نفوذ شیوخ سنتی وهابی در این شورا گنجانید. برخی دلیل این اقدام سلمان را انتقاد اخیر برخی اعضای این نهاد می‌دانند که در رسانه‌های اجتماعی درباره پیشنهاد کاهش مزایای اجتماعی و افزایش بهای خدمات اولیه مطالبی انتقادی طرح کرده بودند اما تحلیلگر تارنمای الوقت ذات این تغییرات را معطوف به حذف علمای متنفذ مستقل و دولتی‌تر کردن هرچه بیشتر این نهاد مربوط می‌داند. یکی از اعضای جدید این هیات «محمد العیسی» وزیر سابق دادگستری و عضو سابق همین نهاد است که لیبرال‌ها از او به عنوان روحانی وهابی میانه‌رو و مطابق با خواسته اصلاح‌طلبان خاندان پادشاهی این کشور نام می‌برند. عضو جدید دیگر این نهاد «سلیمان اباالخیل» وزیر امور اسلامی و رئیس سابق دانشگاه مذهبی امام محمد بن سعود است که در میان کاربران سعودی توئیتر، به عنوان شخصیتی لیبرال شناخته می‌شود. ماه گذشته اباالخیل در انتقادی گفته بود برخی علمای مذهبی عربستان ذهن جوانان را فاسد کرده‌اند. نهاد علمای ارشد همچنان تحت کنترل محافظه‌کاران قدیمی‌تر نظیر شیخ «صالح الفوزان الفوزان» و همچنین «صالح اللحیدان» است که زمانی خواستار اعدام صاحبان رسانه‌های مروج فساد شده بودند. اگرچه بعد از مرگ شیوخ سرشناس و قدرتمند وهابی همچون محمد بن ابراهیم آل‌شیخ، عبدالعزیز بن باز و محمد بن صالح عثیمین، مسیر وابستگی و دولتی‌تر شدن این جریان بیشتر شد. از زمان تشکیل دولت اول سعودی و اتحاد میان آل‌سعود و آل‌شیخ در سال 1744، قدرت نهاد وهابیت در مقایسه با نهاد سیاست در عربستان از تاثیرگذاری کمتری برخوردار شده که در دهه‌های اخیر با تعیین وظایفی که از سوی حکومت برای علمای وهابی مشخص شده، عملا این نهاد به بخشی از بروکراسی دولتی تبدیل و تنها در برخی موارد تخصصی از استقلال نسبی برخوردار بوده است.
در واقع نگاه بن سلمان و حلقه نزدیک به او که طیف گسترده‌ای از شاهزادگان دربار را نیز در بر می‌گیرد، به این مساله مهم و کلیدی بازمی‌گردد که باید دولت سعودی را بیش از پیش از تنگناها و محدودیت‌های سنتی و قبیله‌ای خارج کرد. مبانی ساختگی و منحرف وهابیت به عنوان مذهب رسمی آل‌سعود چنان از عقلانیت و حقایق دنیا فاصله گرفته که خود حاکمان ریاض نیز به دنبال خلاص شدن از قید و بندهای آن و لامذهبی علنی هستند. شاه و پسرش بیش از اسلاف خود به وابستگی به ایالات متحده فکر می‌کنند و این وضعیت را برای نهاد وهابیت سخت‌تر می‌کند و به ایجاد یک هیات علمای ارشد مطیع دربار که بیشتر نقش مشورتی داشته باشند خواهد انجامید.
آیا بن‌نایف در معادلات قدرت سعودی بر بن‌سلمان پیشی گرفته است؟
برکناری جبیر به خواست ولیعهد
طبق یک افشاگری توئیتری، ولیعهد عربستان خواهان اخراج عادل الجبیر، وزیر خارجه این کشور و مهره پسر پادشاه است. صفحه «جیل الحریه و التنویر» در شبکه توئیتر فاش کرد محمد بن‌نایف در نامه‌ای غیررسمی به سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی خواستار برکناری جبیر شده است؛ اگرچه هنوز هیچ درخواست یا دستور رسمی از سوی پادشاه در این باره صادر نشده است. او ناکامی این دیپلمات فاقد استقلال شخصیتی و سیاسی در مدیریت پرونده‌های جاری منطقه در ماه‌های گذشته را دلیل برکناری جبیر می‌داند. تصویری از خبری در صفحه فیسبوک روزنامه سعودی «الوطن» را بازنشر شده که براساس آن وزیر خارجه مدتی است در جلسات رسمی حضور نیافته است. گفته می‌شود جبیر که به «سگ ملک سلمان و پسرش» شهرت یافته نیز از برکناری خودش در آینده نزدیک خبر دارد. احتمالا ملک سلمان پس از پایان سفر دوره‌ای به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس او را از منصب خود برکنار می‌کند. او نخستین کسی بود که از خارج از خاندان آل‌سعود به وزارت خارجه رسید. برکناری جبیر با فشار محمد بن نایف نشانه آشکار ضعیف شدن موضع محمد بن سلمان، وزیر دفاع و نایب ولیعهد در معادلات قدرت است. به احتمال فراوان جانشین جبیر یکی از شاهزادگان سعودی و از نزدیکان ولیعهد خواهد بود.