وحید سلوکی*: یکی از مهم‌ترین متغیرهای فعال خاورمیانه در فضای سیاسی، اجتماعی و مناسبات بین‌المللی، نفت است. شاید اگر نفت نبود، روند تحولات این منطقه به شکل دیگری رقم می‌خورد. نفت، خاورمیانه را به منطقه‌ای تبدیل کرده است که دارای بالاترین میزان درگیری، ناامنی، بی‌ثباتی و بویژه تنش است. مرزبندی‌های سیاسی منطقه خاورمیانه به شکل کنونی به دلیل سیاست‌های قدرت‌هایی چون فرانسه، انگلیس و روسیه و رقابت‌های آنها در این منطقه است. هرکدام از قدرت‌های استعمارگر بر اساس منافع خود از خاورمیانه تعریفی داشته‌اند و بعد از حادثه 11 سپتامبر، آمریکایی‌ها بحث خاورمیانه بزرگ را به این شکل مطرح کردند که کشورهای خاورمیانه دارای شباهت جغرافیایی، اسلامگرا و دارای منابع انرژی هستند. در طول تاریخ امپراتوری‌هایی چون عثمانی، از هم پاشیدند فقط به خاطر دسیسه‌ها و نیازهای قدرت‌های بزرگ چون فرانسه و انگلیس.
در حال حاضر هم طمع قدرت‌های بین‌المللی به منابع انرژی چون نفت و گاز این منطقه سبب شده جنگ و گروه‌های تروریستی و تکفیری چون داعش در کشورهای سوریه، عراق و یمن پدید آید و این منطقه را به منطقه سوخته و عقب‌مانده تبدیل کند، حتی علت اصلی حمله آمریکا به عراق را می‌توان نفت آن کشور دانست. در حال حاضر گفته می‌شود بیش از 80 درصد نفت عراق کشف نشده است که با کشف و بهره‌برداری از آن چاه‌های نفتی، سهم نفت عراق از حدود 11درصد به 40 درصد می‌رسد که باتوجه به نیاز آمریکا به نفت، علاوه بر تامین نیاز خود می‌تواند بر کشورهای دنیا از نظر نفتی برتر شود. علاوه بر آنچه گفته شد وابستگی به درآمدهای نفتی و به وجود آمدن اقتصاد تک‌محصولی سبب شده اقتصاد کشورهای نفتی از مسیر توسعه اقتصادی و صنعتی خارج شود و زمینه شکل‌گیری ساختارهای اقتصادی ناقص، ضعیف و حتی ضدتوسعه‌ای فراهم آید به نحوی که با کاهش قیمت نفت، اقتصاد این کشورها بشدت آسیب می‌بیند و حتی با کسری بودجه روبه‌رو می‌شوند. تنها راه برون‌رفت کشورهای خاورمیانه از روند فعلی برای رسیدن به توسعه، پیشرفت و بهبود زندگی، به‌رغم دارا بودن نفت و درآمدهای سرشار نفتی، برقراری امنیت است، تا زمانی که امنیت برقرار نشود توسعه شکل نمی‌گیرد. در نتیجه لازمه توسعه، امنیت است و لازمه امنیت، توسعه، چرا که این دو ملزوم یکدیگرند و این یک رابطه دوطرفه است. امروزه امنیت تنها با نیروی نظامی نمی‌توان امنیت باثباتی را ایجاد کرد بلکه امنیت در گرو وحدت ملی و همدلی بین اقشار مختلف و رابطه صمیمی و دوجانبه میان دولت و ملت است. عامل دیگر که باید در کنار آنچه گفته شد عملی شود تا نفت سبب توسعه کشورهای منطقه خاورمیانه شود این است که دولت‌ها باید درآمدهای نفتی را در خدمت نفت قرار دهند و نه در مصارف سیاسی و غیراقتصادی چون نظامی‌گری، به عنوان مثال کشورهای امارات عربی متحده و عربستان با وجود رکود اقتصادی به پرهزینه‌ترین کشورها در نظامی‌گری در منطقه و دارای رتبه سوم بعد از چین و هند تبدیل شده‌اند.
*کارشناس ارشد مسائل سیاسی