عبدالباری عطوان: تنش میان دولت ترکیه و چندین کشور اروپایی در سایه اصرار آنکارا برای برگزاری تجمع‌های مردمی حزب حاکم «عدالت و توسعه» جهت تبلیغ همه‌پرسی درباره تغییر قانون اساسی و تبدیل نظام حاکم بر این کشور از پارلمانی به ریاست‌جمهوری با اختیارات گسترده برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری، بالا گرفته است. جدیدترین فصل این تنش، روز شنبه رخ داد زمانی که دولت هلند تصمیم به لغو تجمع حزب عدالت و توسعه در شهر روتردام و جلوگیری از فرود هواپیمای مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در فرودگاه آمستردام برای ایراد سخنرانی در این تجمع بود. اردوغان در واکنشی خشمگینانه به این اقدام هلند، این کشور را فاشیستی توصیف و آن را متهم کرد رفتارهای «نازی‌ها» را دنبال می‌کند. اردوغان هلند را تهدید به تحریم کرد و هشدار داد درهای ترکیه را به روی هواپیماها و مسؤولان هلندی و نه مردم هلند، می‌بندد. پیش از این، همین بحران و همین زبان تهدید درباره آلمان رخ داد ولی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان با خویشتنداری، هیچ واکنشی به اظهارات اردوغان نشان نداد. ولی کشورهای اروپایی دیگر مانند سوئیس و اتریش با هلند همبستگی کرده و تصمیم به لغو تجمع‌های مشابه هواداران اردوغان در پایتخت‌های خود گرفتند و فرودگاه‌های خود را به روی هواپیمای چاووش اوغلو بستند. اروپایی‌ها این تجمع‌ها را برای حفظ امنیت‌شان و جلوگیری از وقوع درگیری‌های خونین میان هواداران اردوغان و مخالفانش لغو کردند؛ بیشتر مخالفان اردوغان در این کشورها، کردتبار هستند و نه فقط با اردوغان مخالف هستند بلکه با اختیارات زیادی که وی می‌خواهد از طریق این رفراندوم، در نظام ریاستی جدید در دستش بگیرد، مخالف هستند. در آلمان نزدیک به 3 میلیون ترک زندگی می‌کنند که بیشتر آنها ملیت آلمانی دارند اما در هلند بیش از 400 هزار شهروند ترک زندگی می‌کنند که ملیت هلندی دارند و این شهروندان ترک با حمله نژادپرستانه شدیدی توسط حزب‌های راستگرای تندرو روبه‌رو هستند. برای بسیاری از جمله ما دشوار است که دلیل اصرار اردوغان برای برگزاری چنین تجمع‌ها و فرستادن وزرای دولتش برای ایراد سخنرانی بدون رایزنی و مشاوره از قبل با دولت‌های مربوطه، را بفهمیم؛ اردوغان بخوبی می‌داند اقلیت ترک مانند خود مردم ترکیه داخل این کشور شاهد اختلاف‌ها و شکاف‌های سیاسی شدید درباره مساله تغییر نظام حاکمیت به «جمهوری» هستند این علاوه بر شکاف‌ها و اختلاف‌های طایفه‌ای و نژادی است. اردوغان در ترکیه حالت فوق‌العاده برقرار کرده و به مقتضای قانون فوق‌العاده، بر کشور حکومت می‌کند که اجرای آن از ماه جولای گذشته و در پی کودتای نافرجام، آغاز شده است. به موجب این قانون بیش از 50 هزار نفر بازداشت و بیش از یک‌صد هزار نفر از جمله قضات و شمار زیادی از استادان دانشگاه، معلمان و افسران نظامی در نیروهای مسلح به بهانه دست داشتن یا همبستگی‌شان با کودتاچیان و همبستگی با فتح‌الله گولن (متهم ردیف اول کودتای نافرجام) از کار اخراج شدند. اردوغان می‌تواند این قانون را در ترکیه تحمیل و اعمال کند و مخالفانش از جمله نمایندگان پارلمان را بازداشت و روزنامه‌ها را توقیف کند و دهان‌ها را ببندد لیکن نمی‌تواند این قانون و این کارها را در کشورهای اروپایی اعمال کند؛ اروپایی‌ها هیچ علاقه‌ای به اردوغان و حزب تحت رهبری او ندارند. بحرانی شدن روابط ترکیه و اروپا، بیشترین ضرر را به اردوغان و شهروندان ترک وارد می‌کند، افزون بر آن، بحران اقتصادی ترکیه را تشدید می‌کند؛ زیرا  بسیاری از کارشناسان تأکید می‌کنند اقتصاد ترکیه در آستانه فروپاشی قرار دارد. فهم این تنش روزافزون اردوغان علیه همسایگان اروپایی‌اش دشوار است در حالی که او بخوبی از خطرات و نتایج منفی آن بر کشورش اطلاع دارد؛ مگر آنکه به این نتیجه رسیده باشد که فرصت‌های پیروزی‌اش در همه‌پرسی آینده رو به کاهش رفته است و بیشتر آرای ترک‌ها در اروپا به نفع او نیست. این رفتارها و اقدامات اردوغان نه فقط در اروپا بلکه در سوریه و همه منطقه خاورمیانه حکایت از سردرگمی و چه‌بسا جنون است؛ روابط ترکیه با بیشتر کشورهای همجوار مستقیم مانند عراق، سوریه، ایران، یونان، بلغارستان و ارمنستان بشدت متشنج است و اکنون همین تنش به کشورهای اروپایی رسیده است؛ همان جایی که ارزش تبادل تجاری با آلمان بزرگ‌ترین حامی ترکیه نزدیک به 36میلیارد دلار است و پس از آن هلند و سپس اتریش قرار دارند. برای بار دهم این ضرب‌المثل انگلیسی را یادآوری می‌کنیم که می‌گوید وقتی در چاله‌ای افتادی نخستین کاری که باید بکنی این است که دست از کندن بکشی. ولی به نظر می‌رسد حفره‌ای که اردوغان در آن افتاده بسیار عمیق است با وجود این وی نه فقط کندن را ادامه می‌دهد، بلکه بر کندن بیشتر اصرار دارد.