ولیعهد سعودی مرد شکست‌های سال است
بن‌سلمان در نقش بازرس کلوزو
پاتریک کاکبرن*: محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان‌سعودی، بدون تردید مرد سال خاورمیانه است اما منشأ این موضوع بیشتر به دلیل شکست‌های بن‌سلمان است تا پیروزی‌هایش. او متهم شده که در هموار کردن راهش برای دستیابی به تخت سلطنت، به روشی ماکیاولی مخالفان خود در داخل و خارج از خانواده پادشاهی را حذف کرده است اما وقتی موضوع جایگاه عربستان‌سعودی در جهان مطرح می‌شود، سوء محاسبات او نشانه کمی از مانورهای زیرکانه ماکیاولی دارد و آدم را بیشتر به یاد نشانه‌های اشتباهات و ناکامی‌های خجالت‌بار سربازرس کلوزو(1) می‌اندازد. بارها و بارها شاهزاده جوان، پرشور و جسور درگیر اقدامات و ریسک‌های خارجی شده که نتیجه حاصل از آنها دقیقا برخلاف آن چیزی بود که او مدنظر داشت. او وقتی پدرش در اوایل سال 2015 پادشاه شد، از تهاجم شورشیان در سوریه حمایت کرد؛ تهاجمی که به برخی موفقیت‌ها انجامید اما سبب برانگیختن مداخطه تمام‌عیار نظامی روسیه شد که در نتیجه آن اوضاع به سمت پیروزی رئیس‌جمهور بشار اسد برگشت. تقریبا در همان زمان بود که محمد بن‌سلمان مداخله نظامی سعودی در جنگ داخلی یمن را کلید زد. این عملیات «توفان قاطعیت» نامگذاری شد اما 2 سال و نیم بعد، جنگ همچنان ادامه دارد؛ جنگی که 10 هزار نفر در آن کشته شدند و حداقل 7 میلیون یمنی را در شرایطی نزدیک به قحطی کشانده است. ولیعهد دارد سیاست خارجی عربستان‌سعودی را روی موضعی تهاجمی علیه ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش متمرکز می‌کند اما اثرات سیاست‌های او، افزایش نفوذ و اثرگذاری ایران بوده است. دشمنی با قطر که در آن عربستان‌سعودی و امارات عربی متحده نقش اصلی را دارند، سبب اعمال محاصره علیه قطر ظرف 5 ماه گذشته شده و این محاصره همچنان ادامه دارد. قبلا روابط سعودی با دیگر کشورها محتاطانه، محافظه‌کارانه و با هدف حفظ وضع موجود بود اما امروز رفتار این کشور غیرمتعارف، غیرقابل پیش‌بینی و اغلب غیرسازنده است. شاهد و گواه این موضوع سریال عجیب احضار سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان در ماه نوامبر به ریاض، اجازه ندادن بازگشت به او و مجبور کردنش به استعفاست. ظاهرا هدف از این اقدام نسنجیده عربستان‌سعودی، تضعیف حزب‌الله و ایران بود اما در عمل، هر دوی آنها را تقویت کرد. آنچه در همه این اقدامات عربستان‌سعودی مشترک است این است که آنها اساس‌شان روی این فرضیه ساده‌لوحانه است که «بهترین سناریو» به صورت اجتناب‌ناپذیری حاصل خواهد شد. هیچ «طرح ثانویه و جایگزینی» و حتی «طرح اولیه»‌ای هم وجود ندارد. فقط موضوع آن است که عربستان‌سعودی وارد منازعات و تخاصم‌هایی می‌شود که اصلا نمی‌داند چطور آنها را پایان دهد. محمد بن‌سلمان و مشاورانش شاید تصور می‌کنند آنچه یمنی‌ها، قطری‌ها یا لبنانی‌ها فکر می‌کنند اهمیتی ندارد، چرا که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ و جرد کوشنر داماد و مشاور ارشد خاورمیانه‌ای او قاطعانه هوای‌شان را دارند. ترامپ اوایل نوامبر و به دنبال دستگیری حدود 200 تن از اعضای خاندان سعودی توئیت کرد: «من اعتماد زیادی به ملک سلمان و ولیعهد عربستان‌سعودی دارم. آنها دقیقا می‌دانند در حال انجام چه کاری هستند. برخی از آنها (افراد دستگیری شده در عربستان‌سعودی) برای سال‌ها در حال دوشیدن کشورشان بودند». او پیش‌تر در حمایت از تلاش برای منزوی کردن قطر به عنوان حامی «تروریسم» هم توئیت کرده بود. اما عربستان‌سعودی دارد یاد می‌گیرد که در قیاس با گذشته، این روزها حمایت کاخ سفید منافع کمی برایش دارد. حوزه توجه و دید دونالد ترامپ خیلی محدود و کوتاه است و مشغولیت او به مسائل سیاست داخلی در آمریکا بوده و تایید او به منزله تایید دیگر بخش‌های دولت آمریکاست. وزارت خارجه و پنتاگون آمریکا شاید حامی توئیت وی [درباره قطر] نباشند و درصدد بی توجهی یا دور زدن آن باشند. به‌رغم توئیت مثبت ترامپ، آمریکا از درگیری سعودی با قطر و تلاش آن برای استعفای آقای الحریری حمایت نکرد.
* نویسنده ایرلندی سرشناس روزنامه ایندیپندنت و کارشناس امور خاورمیانه
***
1- سربازرس «ژاک کلوزو» شخصیتی در کارتون «پلنگ صورتی» است که مرتکب اشتباهات و گاف‌های متعدد می‌شود.