فرزان شهیدی: با آزادسازی شهر بوکمال در نقطه مرزی سوریه و عراق، داعش آخرین دژ خود را در سوریه از دست داد و نابودی این گروه تکفیری ـ تروریستی رقم خورد. داعش از ابتدا بر این ادعا بود که منطقه شامات، نقطه تلاقی رویارویی لشکر حق و باطل است و به همین دلیل پس از اشغال مناطقی در عراق، به تصرف مناطق شرقی سوریه پرداخت و نام خود را داعش (دولت اسلامی عراق و شام) نهاد.
بر اساس برخی روایات در نبرد آخرالزمان در منطقه دابق (شهری کوچک در شمال حلب در سوریه) نبردی بین سپاه اسلام و دشمنان در می‌گیرد، که با وجود تلفات زیاد به پیروزی نیروهای الهی می‌انجامد (به همین دلیل داعش نام مجله اینترنتی خود را «دابق» گذاشته است). داعش با وجودی که هیچ نسبتی با اسلام ناب نداشت و ترورهایی را مرتکب شد که در جهت منافع عربستان و آمریکا بود، مدعی شد پرچمدار این نبرد آخرالزمانی است اما آنچه رخ داد کاملا بر عکس بود و این گروه تروریستی در عراق و سوریه در برابر نیروهای جبهه مقاومت متحمل شکست سختی شد. اکنون داعش هیچ‌گونه قلمروی جغرافیایی در سوریه ندارد اما عناصر باقیمانده و فراری این گروه در نقاط مختلف پراکنده شده‌اند و هر از گاهی دست به تحرکات کوری می‌زنند تا اعلام کنند هنوز زنده هستند. حمایت و بهره‌برداری نیروهای موسوم به ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا از این نیروها، نکته دیگری است که در تحولات جاری سوریه قابل تامل است.
تحرکات محدود میدانی
بنا بر اطلاعات میدانی، داعش که خلافت مورد ادعایش فروریخت و در ماه‌‌های اخیر در سوریه، مناطق تحت سلطه خود را یکی پس از دیگری از دست داد، اخیرا به بیابان‌های دورافتاده رو آورده و در آنجا در حال تجدید قوا و آماده‌سازی خود برای ظهور مجدد است. بر این اساس برخی کارشناسان می‌گویند درست است که داعش شکست خورده اما هنوز کاملا از بین نرفته است. گفته می‌شود عناصر بازمانده داعش با حمایت و پوشش آمریکا، در بیایان‌های گسترده موسوم به «بادیه ‌الشام» پراکنده شده‌اند. این بیابان که دارای غارها و مخفیگاه‌های متعدد است، شامل مناطقی در جنوب شرقی سوریه بوده و تا شمال شرقی اردن، شمال عربستان سعودی و غرب عراق امتداد دارد. مساحت این محدوده جغرافیایی 500 هزار کیلومتر مربع برآورد شده است. داعش پیش از اعلام خلافت در این سرزمین متروکه که برای پنهان شدن فوق‌العاده مناسب است، مستقر شده بود. کارشناسان برآورد کرده‌اند برای عملیات جست‌وجو و کنترل دائم داعش در این بیابان به صدها هزار نیروی نظامی نیاز است. حتی اگر چنین اطلاعاتی کاملا درست باشد، خروج داعش از این بیابان و حمله به شهرهای سوریه کار آسانی نخواهد بود، زیرا داعش به لحاظ استعداد نیروی انسانی و نیز تجهیزات و تسلیحات نظامی در این منطقه و نیز محدودیت راه‌های ارتباطی با خارج، در آن حدی نیست که بتواند تهدیدی جدی علیه سوریه ایجاد کند. با این حال گروه تروریستی داعش پس از شکست در بوکمال سعی کرده دست به چندین پاتک بزند. هفته گذشته این گروه مدعی شد در تک سنگین خود در شمال بوکمال، چند روستا و 2 شهرک الولا و صالحیه را دوباره اشغال کرده است. به ادعای رسانه‌های وابسته به این گروهک، در این حملات ارتش سوریه و متحدانش متحمل تلفات سنگینی شدند اما حملات داعش در بوکمال با مقاومت نیروهای مقاومت مواجه شد و پس از تحمل خسارات فراوان، ناچار به فرار شدند. داعش در دیرالزور نیز دست به حملاتی زد که بر اثر آن برخی از نیروهای مقاومت از جمله یکی از نیروهای صابرین (شهید مهدی قره‌محمدی) و چندین نفر از نیروهای فاطمیون به شهادت رسیدند. در حماه و ادلب در غرب سوریه نیز هسته‌های خفته داعش دست به کار شده و ده‌ها روستا را از تروریست‌‌های جبهه‌النصره باز پس گرفته و به اشغال خود در آوردند. در این حال ارتش سوریه نیز در حال پیشروی است و قصد دارد دالانی برای فرار نیروهای داعش از شرق حمص به سمت جنوب ادلب باز کند. این تاکتیک نظامی موجب درگیری بیشتر داعش و النصره شده و ارتش سوریه می‌تواند به سوی اهدافی از جمله فرودگاه ابوظهور پیشروی کند. داعش و النصره پیش‌تر هم در این مناطق درگیری داشتند. به گفته گروه موسوم به دیده‌بان حقوق بشر سوریه، داعش برابر النصره در این محور پیشروی کرده و توانسته است مناطق مسکونی و روستاهای جدیدی را در این منطقه اشغال کند. به گفته این گروه، از مهرماه گذشته تاکنون بیش از 300 عنصر از طرفین کشته شده‌اند. سهم عناصر کشته شده داعش 214 نفر و کشته‌های النصره 89 نفر بوده است. در بین کشته‌های طرفین، برخی سرکرده‌های آنان نیز حضور داشته‌اند.
 نقش آمریکا
آمریکا که خود را در عرصه سوریه بازنده می‌بیند، این روزها سعی دارد با حمایت از بازماندگان داعش، ضمن جبران ناکامی‌های گذشته، حضور نظامی خود را در این کشور تثبیت کند. مرحله پساداعش به معنای ضرورت خروج نیروهای ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا از سوریه است؛ موضوعی که هم دولت سوریه و هم متحدانش (ایران و روسیه) آن را مطرح کرده‌اند. درباره ارتباط و حمایت‌های آمریکا از داعش بسیار سخن گفته شده است. معمولا زمانی که نیروهای داعش در منطقه‌ای گرفتار می‌شدند، آمریکا از طریق هوایی برای آنها کمک می‌انداخت. همچنین گزارش‌هایی از هلی‎برن‌های عناصر داعش توسط آمریکا حکایت دارد. از طرفی، تصاویری از انتقال داعشی‌های رقه به مناطق شمال شرق سوریه با کامیون و اتوبوس منتشر شده بود که با اشراف آمریکایی‌ها انجام شد.
درباره «ابوبکر البغدادی» سرکرده داعش نیز اخبار متناقضی وجود دارد. برخی گزارش‌ها (از جمله کمیسر خاورمیانه‌ای کمیته بین‌المللی حقوق بشر) حاکی از آن است که آمریکایی‌ها وی را بازداشت و به مکان امنی منتقل کرده‌اند. البته نیروهای ائتلاف آمریکا دستگیری «ابوبکر البغدادی» سرکرده گروه تروریستی داعش را تکذیب کرد‌ه‌اند. در اوج درگیری‌ها در سوریه و در حالی که داعش آخرین نفس‌های خود را می‌کشید، آمریکا تلاش کرد فرماندهان داعش را در رقه، دیرالزور و بوکمال حتی‌الامکان نجات دهد. گفته می‌شود بسیاری از فراریان داعش در این مناطق با حمایت نیروهای آمریکایی به اردوگاهی  در استان حسکه منتقل شده‌اند. در همین راستا مرکز آشتی روسیه در سوریه، از تشکیل گروه مسلح «ارتش جدید سوریه» در اردوگاه پناهندگان تحت رهبری آمریکا خبر داده است. در حال حاضر حدود 750 نیرو در این مرکز حضور دارند که 400 نفر از آنها نیروهای داعش هستند که در ماه اکتبر با کمک آمریکا از رقه خارج شدند. آوارگانی که به خانه‌های خود بازگشته‌اند اعلام کردند نیروهای آمریکایی پس از اتمام دوره آموزشی این نیروها آنها را برای جنگ با نیروهای دولتی سوریه به جنوب این کشور اعزام می‌کنند.
در این گزارش آمده با وجود ادعای نیروهای آمریکایی درباره تعهد به نابودی گروه تروریستی داعش، ائتلاف بین‌المللی همچنان با اعضای باقیمانده از این گروهک تروریستی در سوریه ارتباط برقرار کرده و سعی می‌کند از آنها در جهت اهداف خود استفاده کند. در واقع آمریکایی‌ها به دنبال بازسازی داعش با استفاده از تروریست‌های تکفیری هستند که از الرقه، دیرالزور و مناطق دیگر و حتی عراق گریخته‌اند. هدف آمریکا طولانی کردن مدت جنگ در سوریه از طریق بازسازی داعش با عنوان گروه مسلح موسوم به ارتش جدید سوریه است تا حضور خود را در داخل اراضی سوریه طولانی کند.
 جمع‌بندی
تومار خلافت داعش در عراق و سوریه توسط جبهه مقاومت درهم پیچیده شده است اما عناصری از این گروه تکفیری- تروریستی موفق به فرار شده‌اند. بخشی از داعشی‌ها با حمایت‌های میدانی آمریکا به مناطق شمال شرق سوریه بویژه اردوگاهی در حسکه منتقل شده‌اند تا با سازماندهی مجدد وارد جنگ تازه‌ای با ارتش سوریه شوند. گروهی نیز در بادیه الشام در مناطق جنوب شرق سوریه پراکنده شده و برخی هم به همرزمان خود در حماه پیوسته و درگیری‌هایی را با جبهه‌النصره رقم زده‌اند. کسانی هم که موفق به خروج از سوریه شده‌اند عمدتا عناصر خارجی داعش بوده‌اند که یا به کشورهای خود بازگشته یا راهی مناطق جدید همچون لیبی و افغاستان شده‌اند. نکته قابل توجه آن است که داعش به عنوان یک دولت و سازمان، کاملا از هم پاشیده است و تحرکات مذبوحانه‌ای که بقایای آن در برخی مناطق انجام می‌دهند، هرگز قادر به بازگشت آنها به وضعیت گذشته نخواهد بود. آمریکا نیز که مدعی مبارزه با داعش بوده و تمایل زیادی دارد به بهانه‌های مختلف حضور ائتلاف خود را در سوریه همچنان حفظ کند، توان احیای داعش را هر چند با عناوین جدید مانند «ارتش جدید سوریه» ندارد. شرایط فعلی سوریه با حضور بازیگران قدرتمندی همچون روسیه و ایران، وارد مرحله پساداعش شده و اولویت‌هایی مانند تعیین تکلیف تروریست‌های باقیمانده در سایر مناطق (استان ادلب، اطراف دمشق و جنوب) و نیز روند سیاسی و بازسازی اقتصادی، در دستور کار آنان قرار دارد. آری! با قاطعیت می‌توان گفت داعش پایان یافته است.
منبع:  بصیرت