دانش پورشفیعی: وزارت صنعت، معدن و تجارت به مدت یک سال سایت ثبت سفارش خودرو را بست. عملکرد دولت در مدیریت بازار خودرو نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای و بدون مطالعه، بازار را ملتهب کرده است. بستن سامانه ثبت‌سفارش خودرو که با هدف جلوگیری از خروج ارز صورت گرفت موجب شد نه‌تنها خروج ارز کاهش نیابد بلکه با افزایش هیجان ناشی از تصمیم ناگهانی وزارت صنعت، خروج ارز برای خرید خودرو بیشتر شود! این هیجان کاذب، بازار خودروی خارجی و به دنبال آن بازار خودروی داخلی را تکان داد و عطش برای گرانی همه خودروها بیشتر شد. تنها کاری که در این مدت انجام شد اظهارات بدون نتیجه رئیس سازمان توسعه تجارت، وزیر صنعت، معدن و تجارت، مدیر کل دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت و برخی نمایندگان مجلس بود. فرهاد احتشام‌زاد، رئیس هیأت مدیره انجمن واردکنندگان خودرو ایران به «وطن امروز» می‌گوید اگر پیگیری‌های قضایی این انجمن نبود چه بسا سایت ثبت سفارش به این زودی هم باز نمی‌شد.  در گفت‌وگویی که با رئیس هیأت مدیره انجمن واردکنندگان خودروی ایران انجام دادم به واکاوی آغاز و پایان ممنوعیت ثبت سفارش پرداخته و آثار آن را بررسی کرده‌ام. پاسخ‌های فرهاد احتشام‌زاد بیانگر آن است که اقدام دولت نه‌تنها جلوی افزایش خروج ارز را نگرفت، بلکه سبب شد همه خودروهای صفرکیلومتر موجود در بازار که از یک‌سال پیش تاکنون وارد شده‌اند بالغ بر 35 درصد گران شوند. متن کامل گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.  
***
 ثبت سفارش خودرو از چه زمان متوقف شد؟
از 12/10/95 ثبت سفارش برای شرکت‌های غیرنمایندگی متوقف شد. این شرکت‌ها با توجه به اینکه اعتبار ثبت سفارش آنها 6 ماه بود تا خردادماه 96 از همه ثبت سفارش‌های خود استفاده کرده و بیش از نیاز بازار خودرو وارد کردند.
  شرکت‌های غیرنمایندگی چند تعداد هستند؟
بر اساس آمار موجود در اداره راهنمایی و رانندگی که به آنها مجوز صدور کاردکس می‌دهد، تعداد آنها بالغ بر 150 شرکت است.
  هر یک از این شرکت‌ها، واردکننده خودرو با برند خاصی هستند؟
نه هر خودرویی برای‌شان جذابیت بازار داشته باشد، وارد می‌کنند. پس از ورود این حجم از خودرو، بازار با مازاد خودروی وارداتی روبه رو شد و به رغم اینکه می‌خواستند بازار را کنترل کنند اما در این مدت 40 درصد بیشتر از متوسط ارز از بازار خارج شد.
  ظرف مدت دی 95 تا خرداد 96؟
بله! در این مدت ارزش خودروهای وارداتی با 40 درصد رشد دلاری روبه‌رو شد.
  یعنی چه؟
متوسط ماهانه واردات خودروی سواری در سال‌های اخیر بین 5 هزار تا 5500 دستگاه بوده اما در این 6 ماه،‌ واردات رشد تعدادی داشت و متوسط آن به 7 هزار دستگاه خودرو در ماه رسید. با توجه به اینکه متوسط ارزش هر خودروی وارداتی در سال 1396 بالغ بر 27 هزار دلار بوده است، بنابراین تعداد مازاد واردات ماهانه (1500 تا 2 هزار دستگاه) ضرب در 27 هزار دلار (27000×1500×6) می‌شود مازاد ارزی که در این مدت استفاده شده است. حاصل ضرب این عدد بالغ بر 420 میلیون دلار و نشان‌دهنده رشد 40 درصدی ارزش دلاری واردات خودرو است. یعنی در بازاری که با شرایط عادی پیش می‌رفت، بحرانی ایجاد کردیم با عنوان «عدم ورود خودرو از سوی شرکت‌های غیرنماینده». آنها هم از همه ظرفیت ثبت سفارش خود برای واردات خودرو استفاده کردند، چون می‌دانستند دیگر نمی‌توانند خودرو وارد کنند. بنابراین این تنش (عدم ثبت سفارش خودرو) باعث ورود بیش از حد خودرو به بازار شد در نتیجه نه‌تنها ارز کنترل نشد، بلکه خروج ارز تشدید شد.
 با این حجم از ورود خودرو، بازار باید شرایط بهتری پیدا می‌کرد اما چرا اینگونه نشد؟
با واردات بیش از اندازه خودرو در خردادماه عرضه بیش از تقاضا شد پس باید قیمت خودرو کاهش پیدا می‌کرد اما اینگونه نشد، بلکه ثبت سفارش واردات خودرو برای نمایندگی‌های مجاز هم متوقف شد.
 از چه زمان؟
از 12/4/96.
 با عرضه بیشتر باید قیمت کاهش پیدا می‌کرد ولی نشد، چرا؟
چون دولت با اعلام ممنوعیت ثبت سفارش خودرو برای شرکت‌های نمایندگی، شوک دوم را به بازار وارد کرد و در عمل اعلام کرد خودروی وارداتی تبدیل به کالای محدود و دارای کمبود خواهد شد. این عملکرد غیرکارشناسی از سوی دستگاه‌های تصمیم‌گیر دولتی سبب شد واردکنندگان به خود اجازه دهند قیمت‌ها را تا هر اندازه می‌خواهند افزایش دهند.
 نوسانات قیمتی از چه زمان آغاز شد؟
از تیرماه 96 آغاز شد و در شهریور و مهرماه خودروها با افزایش قیمت 20 تا 25 درصدی روبه‌رو شدند و اکنون که ثبت سفارش خودرو در دی ماه باز شده است، با احتساب تعرفه‌های جدید واردات که 42 درصد افزایش پیدا کرده، قیمت نهایی خودروها به طور قانونی 35 درصد افزایش پیدا کرد. نتیجه آنکه با وجود عرضه بیش از تقاضای خودرو در بازار اما به واسطه افزایش تقاضا به دلیل ایجاد تنش ناشی از عدم ثبت سفارش و واردات خودرو، قیمت همه خودروها (صفر کیلومتر) چه آنها که در دوره ممنوعیت ثبت سفارش آمده بودند و چه آنها که پس از افزایش تعرفه و گشایش ثبتارش آمدند، بالغ بر 35 درصد افزایش پیدا کرد. از سوی دیگر از تاریخ 8/10/96 و پس از گشایش ثبتارش اعلام شد خودروهایی که ارزش آنها بیش از 40 هزار دلار است، لوکس بوده و اجازه واردات ندارند. قیمت اینگونه خودروها در بازار داخل ایران به طور متوسط 500 میلیون تومان افزایش پیدا کرد.
 چه خودروهایی؟
به عنوان نمونه لکسوس NX200 حدود 300 میلیون تومان، BMW سری 7 حدود 700 میلیون تومان و پورشه ماکان 500 میلیون تومان افزایش قیمت پیدا کرد، بنابراین متوسط افزایش قیمت 500 میلیون تومان است، چون کالای نایاب است!
  براستی اینها خودروهای خاص هستند؟
فرمول جهانی می‌گوید ارزش دلاری کالای لوکس و خودروی لوکس نزدیک به 60 هزار دلار است مگر اینکه مصرف سوخت آن کمتر از 7 لیتر در 100 کیلومتر باشد که به این ترتیب لوکس نیستند، در غیر این صورت قیمت بالاتری را برای خودروی لوکس در نظر می‌گیرد.
  ممنوعیت ثبت سفارش در حدود یک سال گذشته باعث بروز این همه رویداد در بازار خودروهای وارداتی شد؛ چرا ثبت سفارش ممنوع شد؟
ثبت سفارش شرکت‌های غیرنمایندگی در دی‌ماه 95 بر اساس دستورالعمل ساماندهی ارز که معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ کرد، انجام شد. در این دستورالعمل وزارت صنعت به عنوان دستگاه تصمیم‌گیر درباره واردات خودروهای سواری معرفی شده بود و این وزارتخانه هم تشخیص داد اگر جلوی واردات خودروی شرکت‌های غیرنمایندگی گرفته شود با توجه به سهم 50 درصدی آنها از بازار خودروهای وارداتی در نتیجه به میزان 50 درصد از خروج ارز جلوگیری می‌شود، در صورتی که نه‌تنها جلوی خروج ارز گرفته نشد، بلکه باعث افزایش 40 درصدی خروج ارز شد. تصمیم اشتباه دوم زمانی بود که وقتی دولت با افزایش واردات در آن 6 ماه روبه‌رو شد، جلوی ثبت سفارش نمایندگی‌های رسمی خودرو را هم گرفت، در حالی که این اقدام هیچ پایه و مبنای قانونی نداشت. چون متوقف کردن ثبت سفارش در هیچ کجا اجازه داده نشد و طبق ماده 22 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور محدودیت‌ها و موانع غیرتعرفه‌ای و غیرفنی ممنوع است، در صورتی که نمایندگی‌های رسمی هیچ محدودیتی نداشتند.
 چه شخصی یا دستگاهی باید در این باره پاسخگو باشد؟
دفتر مقررات صادرات و واردات زیرمجموعه سازمان توسعه تجارت و در نهایت وزارت صنعت، معدن و تجارت.
البته این دفتر طبق دستوری که دریافت کرده عمل کرده است. انجمن واردکنندگان خودرو نسبت به این تصمیم غیرقانونی علیه دفتر مقررات شکایت کرده و در حال پیگیری است.
 از 8/10/96 چه اتفاقی در بازار خودروهای وارداتی افتاد؟
ثبت سفارش خودرو برای همه واردکنندگان رسمی و غیررسمی آزاد شد. پس از یک سال ایجاد تنش در بازار نه‌تنها به شرایط سال گذشته بازگشتیم، بلکه تعرفه‌ها نیز افزایش پیدا کرد و مبنای قانونی برای افزایش قیمت خودرو شد.
 انجمن به نیابت از اعضای خود به عنوان نمایندگان رسمی واردات خودرو در برابر ممنوعیت ثبت سفارش چه کرد؟
شکایتی از دفتر مقررات صادرات و واردات در دادسرای کارکنان دولت انجام شد و در حال پیگیری است. همچنین موضوع از طریق شورای رقابت، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، اتاق بازرگانی ایران و تهران، کمیسیون صنایع مجلس و کمیسیون اصل 90 در حال پیگیری است.
 تاکنون پاسخی هم دریافت کرده‌اید؟
جلسات زیادی در این‌باره برگزار شد و نتیجه آن گشایش ثبت سفارش در 8 دی‌ماه امسال بود.
 اگرچه اظهاراتی از جمله تلاش برای مثبت کردن تراز تجاری کشور در پی این ممنوعیت اعلام شد اما در نهایت نتیجه‌ای به دست نیامد. از سوی دیگر تعرفه واردات خودرو افزایش پیدا کرد که درآمدهای دولت را بالا می‌برد که این کار می‌توانست 6 ماه پیش انجام شود و نیاز به این همه مدت ممنوعیت هم نبود.
بله! افزایش تعرفه‌ها می‌توانست بدون حتی بستن ثبت‌سفارش انجام شود؛ چه تا زمانی که کمیته ماده یک افزایش تعرفه را تایید نکند و به تصویب هیات دولت نرسد، ثبت سفارش نمی‌تواند متوقف شود.
 درباره تعرفه واردات خودروهای هیبریدی هم نظرات مختلفی وجود داشت.
این نگاه اشتباه درباره خودروهای هیبریدی هم وجود دارد؛ مسؤولان وزارت صنعت، معدن و تجارت مطرح کردند که خودروهای هیبریدی تا سرعت 80-60 کیلومتری از بنزین و سپس از برق استفاده می‌کنند در حالی که تعریف خودروهای هیبریدی عکس این است. یعنی این خودروها تا سرعت 80-60 کیلومتر بسته به زاویه جاده و تعداد سرنشین از موتور برقی و اگر نیاز به قدرت اضافی داشته باشند از موتور بنزینی استفاده می‌کنند. بنابراین در شهرهای بزرگ دارای ترافیک که متوسط سرعت 60 کیلومتر است، این خودروها از موتور برقی استفاده می‌کنند. به واسطه همین تعریف اشتباه مسؤولان صنعتی کشور، اولویت خودروهای هیبریدی حذف شد و تعرفه‌های وارداتی آنها افزایش پیدا کرد.
 چه میزان؟
تا 8 دی‌ماه 96 تعرفه واردات همه خودروهای هیبریدی 4 درصد بود اما اکنون و طبق تعرفه‌های جدید، میزان تعرفه واردات خودروهای هیبریدی بسته به حجم موتور از 25 تا 100 درصد افزایش پیدا کرده است.
 الان سهم واردکنندگان خودرو از بازار خودرو چند درصد است؟
کل سهم واردات با احتساب همه واردکنندگان (رسمی و غیررسمی) و تولیدکنندگان داخلی خودرو، 1/5 درصد است. این سهم تا سال 1404 باید به 10 درصد برسد. حالا اگر تولیدکنندگان خودرو از این آمار کسر شوند، سهم واردات به 7/4 درصد می‌رسد.
 متوسط سالانه واردات خودروی سواری چند دستگاه است؟
70 هزار دستگاه.
در سال 1395 بالغ بر 880 هزار خودرو سواری تولید شد که در 9 ماهه 1396 با افزایش 5/17 درصدی به بالغ بر 957 هزار دستگاه رسید. همچنین در 9 ماهه 96 بالغ بر 56 هزار و 76 دستگاه سواری به ارزش یک‌میلیارد و 488 میلیون دلار وارد شده است که این میزان واردات 1/5 درصد از سهم بازار خودرو کشور را تشکیل می‌دهد.
 شما موافق واردات خودرو از سوی ایران‌خودرو، پارس‌خودرو و کرمان‌موتور هستید؟
اگر به عنوان تحقیق بازار انجام شود بله.
 این نوع واردات، سقف مشخصی ندارد؟
عدد مشخصی ندارد و طبق توافق با وزارت صنعت، معدن و تجارت میزان آن تعیین می‌شود.
 پس می‌توانند تا هر اندازه که می‌خواهند به اسم ارزیابی بازار وارد کنند؟
ممکن است. ببینید! خودروی سراتو که در کشور تولید می‌شود مدل 2012 است. اکنون قیمت این خودرو با قیمت سراتوی وارداتی برابری می‌کند. این نشان می‌دهد سربارهای تولید در کشور زیاد است و اجازه توان رقابت کالای تولید داخل با خودروهای وارداتی را نمی‌دهد.
 موضوع مثبت شدن تراز تجاری چه بود؟
چرا تراز منفی شد؟ منفی شدن تراز تجاری به دلیل افت 50 درصدی صادرات و افزایش 50 درصدی واردات بود. الان میزان تراز منفی 9/1 میلیارد دلار است و میزان خودروی وارداتی تاثیری در این عدد ندارد. با افزایش تعرفه‌ها، تقاضای کاذب بسیار بالایی به وجود آمده که همه انتظار دارند با خریدن خودرو سود کنند.
 این اتفاق می‌افتد؟ یعنی سود می‌کنند؟
اصلا قابل پیش‌بینی نیست. داریم تلاش می‌کنیم چنین اتفاقی نیفتد، چون این سود یعنی ضرر مصرف‌کننده نهایی.
 پیش‌بینی شما از بازار خودرو چیست؟
بازار خودروی وارداتی به 3 چیز بستگی دارد؛ ارز مبادله‌ای (دولتی) به دلیل آنکه مبنای محاسبات گمرک است، نرخ ارز متوازی که مبنای خرید خودرو از تولیدکننده در مبدا است و تعرفه واردات.
اکنون عامل چهارمی هم اضافه شده است به نام قیمت خودروهای فرسوده، چون تعداد اسقاط کردن آنها از سوی واردکنندگان خودرو از 4 به 8 دستگاه افزایش پیدا کرده است. از زمان بازشدن ثبتارش این خودروها افزایش قیمت داشته‌اند به دلیل آنکه تولیدکنندگان و واردکنندگان خودرو ملزم به اسقاط خودرو هستند که البته تولیدکنندگان معاف شدند.
 در بخش خودروهای فرسوده هم رانت وجود دارد؟
خیر! چون خیلی شفاف است.
 چه تعداد خودروی اسقاطی داریم؟
35 هزار دستگاه.
 بازار خودروهای وارداتی با افزایش قیمت نامتعارفی روبه‌رو شد که در آن فروشندگان و خریداران با توافق معامله می‌کنند و افزایش قیمت تا هر چند درصد از هر دو طرف پذیرفته است. پس نقش دستگاه‌های نظارتی در این میان چیست؟ آیا نباید رسیدگی شود؟
ابتدا باید تعرفه‌ها اصلاح شود. در حال حاضر تعریف شده که نمایندگی‌های رسمی باید طبق دستورالعمل سازمان حمایت قیمت‌گذاری کنند.
 اما ممکن است خلاف این دستورالعمل عمل شود چون خریدار، خودرو را با هر قیمتی می‌خرد؟
دستگاه‌های نظارتی باید از همان زمان ممنوعیت ثبت‌سفارش بر بازار نظارت می‌کردند اما نکردند.