گروه فرهنگ و هنر: امروز دومین سالگرد درگذشت مرحوم فرج‌الله سلحشور است. کارگردان و هنرمند مردمی سینمای انقلاب که  آثار ماندگاری مانند «یوسف پیامبر» و «مردان آنجلس» را از خود به یادگار گذاشته است. در این مدت، آثاری درباره ابعاد شخصیتی مرحوم سلحشور و زندگی هنری او ساخته شده است که مستند «فرج‌الله سلحشور» به کارگردانی محمدسعید غدیریان از آن جمله است. این مستند در هشتمین جشنواره عمار نیز  برنده فانوس جشنواره شد. به گفت‌وگو با غدیریان نشستیم و از زندگی و زمانه  سلحشور پرسیدیم که در ادامه می‌خوانید.
***
  چه شد تصمیم به ساخت این مستند گرفتید؟
فرج‌الله سلحشور یکی از کارگردان‌های ایران بود که در قصه‌گویی از «مردان آنجلس» گرفته تا «یوسف پیامبر» و بعد از آن در سریال «موسی» که فیلمنامه آن را نوشته، مهارت خاصی داشت. نکته عجیب این بود که آثار فرج‌الله سلحشور جزو آثار پرمخاطب ایرانی در دنیا بوده است. از جمله این آثار می‌توان به «یوسف پیامبر» اشاره کرد که این سریال بر اساس تخمین ما بیش از یک و نیم میلیارد بیننده در دنیا داشته است. حالا امکان دارد که یک نفر چند مرتبه آن را دیده باشد که این موضوع ویژگی خاص این فیلم را نشان می‌دهد زیرا این اقبال مردمی الکی و بیخودی اتفاق نمی‌افتد. آثار فرج‌الله سلحشور الگویی کلاسیک داشت که آنها را شبیه آثار پرفروش دنیا کرده بود. شاید خیلی‌ها نسبت به کارگردانی او نقد داشته باشند که مثلا ریتم سریال یوسف پیامبر یک جاهایی کند و خسته‌کننده می‌شود اما این آثار مخاطبان دائمی دارد.
  منشأ این اقبال را از کجا می‌دانید؟
شاید یک بخش آن به خاطر نگاه قرآنی فرج‌الله سلحشور بوده است، واقعا قرآن را همیشه می‌خواند، فهم می‌کرد و بر اساس آن فیلمنامه‌اش را می‌نوشت. یک بخش دیگر تفکر خود این آدم است زیرا او بزرگ‌شده مکتب قرآن بود. بخش دیگر هم به این موضوع بازمی‌گردد که آثار او با تمام نواقصی که خیلی‌ها عنوان کردند از الگویی درست تبعیت می‌کند. این الگویی که فرج‌الله سلحشور از آن تبعیت می‌کرد به نظر من همان الگوی کلاسیک قهرمانی است که ما هم به دنبالش هستیم و می‌گوییم احتمال دارد این الگوی بسیار قوی‌ای باشد. این مسأله به خودی خود برای من و تیم تولید و تهیه‌کننده‌مان بشدت جذاب بود چون درباره سینمای کره، ژاپن و هالیوود بخشی را مطالعه کرده بودیم که چطور فیلم‌های تولیدشده در این کشورها خوش‌ساخت است و مخاطب دارد؟ دیدیم که آثار فرج‌الله سلحشور چنین ویژگی‌هایی را دارد و او آنها را می‌فهمد. قبل از آنکه تصویربرداری را شروع کنم با آقای شورجه راجع به این موضوع صحبت کردم. او گفت فرج‌الله سلحشور خیلی از آثار مهم دنیا را می‌دیده و روی آنها نظر داشته است. از پسرش هم که پرسیدم، او می‌گفت پدرم خیلی از فیلم‌ها را به خانه می‌آورد و با هم تماشا می‌کردیم. پس معلوم است فرج‌الله سلحشور در حال یادگیری چیزهایی بوده و اینها را پیاده می‌کرده است. مطمئنم اگر سریال حضرت موسی(ع) را می‌ساخت صد پله از سریال یوسف پیامبر قوی‌تر بود و سریال پرفروشی می‌شد.
  مستند سلحشور از چه دریچه‌ای روایت می‌شود؟
این مستند زندگینامه فرج‌الله سلحشور است. در این فیلم، زندگی هنری و ابعاد شخصیتی او را به صورت موازی بررسی می‌کنیم اما همه در قالب قصه و خاطره است یعنی ما جز انتهای فیلم در هیچ سمت از فیلم تحلیل نمی‌کنیم. در این مستند ویژگی‌های شخصیتی و کارهای فرج‌الله سلحشور را در قالب قصه روایت می‌کنیم که این موضوع برای یک مستند حُسن است. هیچ فردی در این مستند اتفاقی را تحلیل نمی‌کند بلکه این قصه در زیر متن خودش، تحلیلی را به مخاطب ارائه می‌دهد.
  مراحل ساخت مستند چگونه انجام شد؟
برای ساخت این مستند سعی کردیم با افرادی که فرج‌الله سلحشور را بهتر می‌شناختند، مصاحبه کنیم زیرا شناخت بهتر باعث می‌شود حجم اطلاعات ناب‌تر و باکیفیت‌تری به دست ما برسد. اتفاقاً بخش زیادی از مستند خاطراتی است که شاید خیلی‌ها با تحقیقات ساده بتوانند به آن دست پیدا کنند اما هیچ‌وقت اینها جمع‌آوری نشده بود تا برای معرفی فرج‌الله سلحشور در قالب یک پکیج به مخاطب عرضه شود. تخریب‌های زیادی علیه او انجام شد. خیلی‌ها فهمیدند این تخریب‌ها غلط بود اما پاسخی نمی‌دادند و خیلی از مخاطبان عام هم متوجه نمی‌شدند. ما باید این مساله را حل می‌کردیم و تلاش ما این بود مستند معرف شخصیت و زندگی فرج‌الله سلحشور باشد. شخصیت سلحشور و خاطراتی که باعث می‌شد ابعاد خیلی بزرگ‌تر و مهم‌تری از شخصیت او به نمایش درآید را به خاطر اینکه روایت مستند است و یک جاهایی کشش آن به مدیوم فیلم نمی‌رسید حذف کردیم اما او شخصیتی بود که نگاهش به سینما ابزاری برای رسیدن به اهدافش بود. اهداف او چه بود؟ تحقق قصه‌های قرآن و مسائل اخلاقی و دینی و اتفاقا به نظر من این نگاه او بشدت حرفه‌ای بود و با تمام این داستان‌هایی که برایش به وجود آوردند داشت نتیجه می‌گرفت.
  مشکل خاصی در ساخت مستند داشتید؟
بله! متأسفانه ما آرشیو کمی داشتیم. دلیلش هم عدم همکاری برخی نزدیکان آقای فرج‌الله سلحشور بود زیرا بخش زیادی از آرشیوهای شخصی او را جمع‌آوری کرده بودند و آنها را به هیچ‌وجه در اختیار ما قرار ندادند. امیدوارم هیچ کسی با هیچ گروه مستندسازی این کار را نکند، بویژه با گروهی که قصد و نیت خیر دارد.
  ترور بیولوژیک یکی از مسائل مطرح شده درباره فوت مرحوم سلحشور است، در مستند به این مساله هم پرداختید؟
من در پروسه مستند، درباره فوت او از افراد مختلف، دوستان و نزدیکان و کسانی که همراه وی بودند مسائلی را پرسیدم. در نهایت به این مساله دست یافتم که به احتمال خیلی زیاد مسأله ترور بیولوژیک او درست باشد چون چندین مرتبه اتفاقات مشکوکی افتاده بود و... که این اتفاقات باعث می‌شود آدم شک کند. بالای 80 درصد احتمال می‌دهم این مسأله درست باشد اما چون یک احتمال است و به قطعیت نرسیده بودیم، آن را در مستند مطرح نکردم، با وجود اینکه در مصاحبه‌هایم مطالبی بود که می‌توانستم آنها را ارائه کنم.
  اگر این احتمال درست باشد، علت آن را چه می‌دانید؟
فرج‌الله سلحشور بعد از «یوسف پیامبر» در سطح دنیا بسیار شناخته شده بود و فیلم او خیلی دیده شد اما وقتی پروژه موسی را شروع کرد، خیلی از کسانی که در این حوزه متخصص هستند با او صحبت کرده بودند باید مراقب باشد و نباید این پروژه را در سطح رسانه‌ها مطرح کند و باید آن را به عنوان یک پروژه مخفی جلو ببرد. اما به هر دلیلی بعد از اینکه نوشتن فیلمنامه موسی را شروع کرد، موضوع رسانه‌ای شد و آن موارد مشکوک اتفاق افتاد و وی به بیماری مبتلا شد و فوت کرد.
  بازخوردی هم بعد از ساخت این مستند داشتید؟
بعد از اینکه مستند فرج‌الله سلحشور اکران شد، یکی از مسؤولان بلندپایه به رئیس وقت انجمن سینمای دفاع‌مقدس گفته بود وقتی این مستند را دیدم، خستگی‌ام در رفت. این مستند در میان افراد مختلفی هم که دیده بودند، بازخورد خیلی خوبی داشت. به واسطه ساخت این اثر، تعدادی سوژه در حوزه شهدای مدافع حرم به من پیشنهاد شد. فکر نمی‌کردم بعد از ساخت این مستند به من بگویند که فیلم از شهید می‎سازی؟
  در ساخت مستند‌های پرتره چه مزیتی نهفته است؟
این موضوع به مسأله الگوسازی بازمی‌گردد. شهیدان تیموری و خانواده آنها، خانواده‌ای صاف و ساده هستند که تا به حال ظهور و بروز رسانه‌ای نداشته‌اند و شهید جواد تیموری هم بچه‌مذهبی‌ای بود که مسجد و هیات می‌رفت و برای اینکه نان حلالی دربیاورد سرکار می‌رفت و...، این آدم یک سیر و سلوکی را طی می‌کند و به شهادت می‌رسد یا مثلا نیروی خدماتی که در حرم امام خمینی(ره) بود و شهید شد. یک نیروی خدماتی که از نظر خیلی از ما یک آدم ساده و عادی است اما این آدم از همه متقی‌تر بوده که به این مرحله می‌رسد. این یک مفهوم مهم قرآنی را به ما گوشزد می‌کند که به این مسأله توجه کنید که «انّ اکرمکم عندالله اتقاکم»، باید سراغ این آدم‌ها برویم.
  بعد از ساخت مستند سلحشور او را چگونه شناختید؟
آقای فرج‌الله سلحشور آدم شناخته‌شده‌ای بود اما خیلی‌ها کمتر او را می‌شناختند. به نظرم او یکی از مهم‌ترین آدم‌ها در سینمای ایران است. من به شخصه درجه اهمیت این آدم را تا این حد می‌دانم. خیلی از مسؤولان وقت سینمای ایران هم شاید زمانی که فرج‌الله سلحشور زنده بود، درجه اهمیت او و جنس نگاهش را درک نمی‌کردند و هنوز هم درک نمی‌کنند اما به نظر می‌رسد راهی که او می‌رفت راه نسبتا صحیحی بود که در آینده خودش را در سینمای ایران نشان می‌دهد. اگر ما در عرصه هنر حضور نداشته باشیم، نه فقط قشر مذهبی بلکه اقشار دیگر جامعه هم از این قضیه متضرر می‌شوند. ضررهای آن را هم داریم می‌بینیم، این ضررها حدود 20 سال به چشم همه آمده است.  فرهنگ‌های غلط دیگر کشورها می‌آید و در جامعه تبدیل به خرده‌فرهنگ می‌شود و بعد از آن کم‌کم به فرهنگ تبدیل می‌شود و به معنای واقعی در سبک زندگی‌شان اثر می‌گذارد.