عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل که توسط ولیعهد سعودی در جریان سفرش به آمریکا مطرح شد، موضوعی است که دارای ابعاد گوناگون است و تنها نباید از منظر پرونده فلسطین به آن نگاه شود. این موضوع که باید به عنوان «سازش خطرناک» ارزیابی شود، دارای ابعاد سیاسی و امنیتی در مقیاس منطقه‌ای و بین‌المللی است که بدون تردید تهدید‌هایی را به همراه دارد. خط و ربط‌ها و بازیگران متفاوتی در اجرایی شدن ائتلاف عربی- عبری وجود دارد که گستره آن از کاخ‌سفید تا سرزمین‌های اشغالی است و باید مورد واکاوی دقیق قرار گیرد. از این رو برای روشن شدن ابعاد پنهان و تهدیدهای برآمده از این ارتباط، با «احمد دستمالچیان» سفیر اسبق ایران در لبنان به گفت‌وگو پرداختیم.
***
هدف اصلی از به رسمیت شناختن اسرائیل توسط ولیعهد عربستان چیست؟ به نظرتان چرا این پیام باید از خاک آمریکا مخابره می‌شد؟
سیاست عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل موضوع جدیدی نیست اما شرایط نظام بین‌الملل و تحولات منطقه باعث شده این پرونده مهم جلوه کند. باید به خاطر داشته باشیم از زمان فهد بن عبدالعزیز و پس از آن ملک عبدالله، طرح صلح میان اعراب و اسرائیل همواره مدنظر بوده است و در وضعیت فعلی هم ادامه همان طرح را به شکلی دیگر شاهدیم. ریاض از مدت‌ها پیش به دنبال آماده‌سازی جهان عرب برای برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی بوده و از نظر آنها این فرصت در مقطع کنونی به وجود آمده است.
2 مولفه اصلی این فرصت را باید «دونالد ترامپ» به عنوان حاکم کاخ‌سفید و «جرد کوشنر» که داماد و مشاور ارشد رئیس جمهور ایالات متحده است بدانیم؛ داماد ترامپ یهودی‌الاصل است و بر اساس نقشی که برای آن در هرم قدرت کاخ‌سفید طراحی شده به عنوان حلقه وصل واشنگتن ـ ریاض ـ تل‌آویو به ایفای نقش مشغول است. اگر به خاطر داشته باشیم پس از روی کار آمدن ترامپ شاهد سفر کوشنر به اسرائیل در چندین نوبت بودیم. از این منظر است که باید بگویم این طرح از ابتدای روی کار آمدن جمهوری‌خواهان در دستور کار قرار داشته است.
یعنی تنها دلیل عربستان که وضعیت فعلی را برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل مناسب دیده، حضور ترامپ در واشنگتن است یا دلایل دیگری هم وجود دارد؟
دلایل دیگری هم وجود دارد؛ یکی دیگر از دلایل خستگی جهان عرب از زخم‌های تروریسم تکفیری طی سال‌های اخیر است. کشورهای منطقه و جهان عرب هر کدام به نوبه خود از فتنه تکفیری- صهیونیستی زخم خورده‌اند و خستگی ناشی از آن موجب شده خلأ حضور قدرت در جهان عرب به وجود آید و بن‌سلمان دقیقاً از همین خلأ برای عادی‌سازی روابط استفاده کرده است. از این منظر مجموع مولفه‌ها نشان می‌دهد سعودی‌ها هیچ‌گاه از دایره ارتباط با رژیم صهیونیستی بیرون نبوده‌اند و تنها روابط پنهان آنها به سمت آشکارسازی متمایل شده است.
باید توجه داشت سیاست ترامپ و کاخ سفید علیه محور مقاومت بسیار تند است. او در سخنان خود در زمان تبلیغات ریاست‌جمهوری بارها اعلام کرده بود در صورت پیروزی، محور مقاومت و بویژه ایران را مورد هجمه قرار خواهد داد. از این جهت شناسایی «قدس» به عنوان پایتخت اسرائیل شروع این سناریو به حساب می‌آید؛ به عبارت دیگر ترامپ با اعلام این خبر اولا شعار انتخاباتی خود را برای راضی نگه داشتن لابی‌های اسرائیل در آمریکا عملیاتی کرد و ثانیا گام بلندی برای ضربه زدن به محور مقاومت برداشت که تا به امروز هیچکدام از روسای جمهور ایالات متحده چنین اقدامی را انجام نداده بودند.
از منظری دیگر ائتلاف عبری- عربی- غربی به دنبال خلع سلاح فلسطین در مذاکرات صلح است. در این بین آنها می‌خواهند طرح سازش با اسرائیل به محوریت سعودی‌ها به ورطه اجرا درآید و حتی به دنبال آن هستند تا بیت‌المقدس را متعلق به صهیونیست‌ها اعلام کنند. داده‌هایی وجود دارد که این ائتلاف در صدد است «شهرک ابودیس» در مجاورت قدس را به عنوان پایتخت فلسطین در نظر بگیرد و این به معنای سانسور هویت در دستور کار قرار دارد.
پس از اظهارات ولیعهد عربستان درباره عادی‌سازی روابط با اسرائیل، شاهد خطاب قرار دادن ایران بودیم که در مصاحبه بن‌سلمان با مجله آتلانتیک این موضوع دقیقاً به چشم می‌خورد؛ سناریوی ریاض و تل‌آویو تا چه حدی متوجه ایران خواهد بود؟
باید دانست یکی دیگر از اهداف عربستان از نزدیک شدن به اسرائیل فاز جدید پروژه ایران‌هراسی خواهد بود. نخستین هدف این است که آنها بتوانند همکاری‌های تنگاتنگی در سطوح عالی به وجود بیاورند که مثلث غربی ـ عبری ـ عربی در اینجا علیه محور مقاومت به تصویر کشیده می‌شود. دومین بحث دور کردن ایران از پرونده فلسطین است؛ به گونه‌ای که آنها می‌دانند بسیاری از گروه‌های مقاومت مردمی در سرزمین‌های اشغالی با تهران در ارتباط هستند و از این موضوع بسیار هراس دارند. از جهت دیگر اظهارات ولیعهد عربستان درباره ایران و بسیج «مفتی‌های درباری» برای زمینه‌سازی فکری و اعتقادی نشان می‌دهد عربستان در داخل و خارج از مرزهای خود به دنبال آن است تا آرام‌آرام عادی‌سازی روابط با اسرائیل را علنی کند.
عده‌ای از مفسران معتقدند جریان‌های مقاومت فلسطین از این پس باید عربستان را در فهرست مقابله خود قرار دهند؛ تبیین چنین راهبردی را تا چه حد موثر می‌دانید؟
تجربه یک قرن گذشته نشان داده تمام طرح‌های سازشکارانه درباره پرونده فلسطین با شکست روبه‌رو شده است؛ به یاد داشته باشیم که «یاسر عرفات» خود بانی و موسس سازمان آزادیبخش فلسطین و جنبش فتح بود اما قربانی همین سازشکاری‌ها شد. پس از آن دوران بود که «گردان‌های عزالدین قسام» و مابقی تشکل‌های نهضتی و خیزشی که از جنس مردمی بودند شکل گرفت که این یک تحول عمیق و گسترده در پرونده فلسطین به حساب می‌آید اما تذکر من این است که نتیجه اقدامات سازشکاران در سرزمین‌های اشغالی همانند یاسر عرفات خواهد شد. عربستان و اسرائیل بخوبی می‌دانند که حماس دارای تجهیزات گسترده‌ای است و خروجی جنگ‌های 22 و 50 روزه نشان می‌دهد جریان‌های مقاومت در فلسطین آماده رویارویی تمام‌عیار هستند و این پیام مخابره می‌شود که مقاومت همچنان ادامه دارد.
برخی معتقدند تشکیلات خودگردان فلسطین تا حد زیادی در روند سازشکاری با اسرائیل قرار گرفته و حتی روابط پنهانی میان آنها وجود دارد که می‌تواند بسیار خطرناک ارزیابی شود. باید به این نکته اشاره کنم که ممکن است سازش جنبه‌های متفاوتی به خود بگیرد اما باید به یاد داشته باشیم که مابقی گروه‌های مقاومت همانند تشکیلات خودگردان عمل نخواهند کرد. به گونه‌ای که وقایع چند روز اخیر که در خلال «روز بازگشت» شکل گرفت نشان می‌دهد انتفاضه همچنان در ابعاد گوناگون ادامه دارد. در این راستا پیام اسماعیل هنیه به مقام معظم رهبری و پاسخ ایشان به حماس نشان می‌دهد اگر بخواهد دوباره تهدیدی از ناحیه اسرائیل یا عربستان نسبت به فلسطین شکل بگیرد بدون تردید انتفاضه قوی‌تر کلید خواهد خورد. مجموع این وقایع نشان می‌دهد عبارت کلیدی رویارویی محور خیر با محور شر کاملاً پررنگ شده است.
آیا ابقای نظامیان آمریکا در سوریه و تقارن آن با نزدیک شدن عربستان و اسرائیل منجر به تشدید مجدد بحران سوریه خواهد شد؟
اینکه در سوریه چه اتفاقی خواهد افتاد در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما احتمال اینکه شخصی مانند ترامپ دست به هر اقدامی بزند بعید نیست و پرونده سوریه می‌تواند یکی از آنها باشد اما عقلایی در واشنگتن حضور دارند که محاسبه‌گری آنها از ترامپ بیشتر است و ابعاد موضوعات را بخوبی بررسی می‌کنند. علاوه بر آن روسیه و محور مقاومت نمی‌گذارند پیروزی‌های کسب شده و جغرافیای تثبیت شده دوباره به دست تروریست‌ها و حامیان آنها بیفتد. تفاهم‌ها در سوچی و آ‌ستانه تا حد زیادی گویای این روند و پیروزی جبهه مقاومت در سوریه است؛ از این منظر ابقای آمریکا در سوریه موضوعی است که با تامین هزینه عربستان ادامه پیدا خواهد کرد و در ماه‌های آینده ترامپ سیاست دوشیدن اعراب را پیگیری می‌کند ولی در نهایت به نفع آمریکاست که از سوریه خارج شود.
کشورهای اسلامی و به طور کلی اتحادیه عرب تا چه حد با عادی‌سازی روابط ریاض ـ تل‌آویو همراه خواهند بود؟
قبل از پاسخ به این سوال باید به این نکته اشاره کنم که یکی از دلایل اصلی تحولات خونبار 7 سال اخیر، فرو ریختن تئوری شکست‌ناپذیری اسرائیل بود. تل‌آویو پس از شکست در جنگ‌های اخیر برای آنکه تمرکز مقاومت روی خود را از بین ببرد غائله منطقه‌ای به راه انداخت تا بتواند تمام توجه و توان کشورهای منطقه و جهان اسلام را به آن سمت معطوف کند اما پس از اعلام پایتختی قدس نگاه‌ها برای مبارزه تا حدی به سوی اسرائیل معطوف شد. سناریوی اصلی آنها ایجاد اختلاف و خلأ در کشورهای اسلامی بود که در راس آنها هدف قرار دادن ایران در دستور کار قرار دارد. از این منظر پیروی برخی کشورهای اتحادیه عرب از عربستان سعودی در جریان عادی‌سازی روابط با اسرائیل متصور است اما نکته اینجاست که شهروندان این کشورها برخلاف دولت‌های‌شان معتقدند نباید روابط اعراب و اسرائیل عادی شود.
پس از آنکه ولیعهد عربستان ادعای سازشکارانه خود را مبنی بر حق حیات اسرائیل اعلام کرد نخستین کسانی که اعتراض کردند فلسطینی‌ها و شهروندان دولت‌های عربی بودند. از این منظر برخی اعضای اتحادیه عرب به دلیل افت وجهه این اتحادیه با عربستان همسو خواهند شد اما برخی دیگر از کشورهای عضو در مقابل این راهبرد تا حد زیادی مقاومت خواهند کرد. مساله مهم این است که اگر به سرنوشت انورسادات پس از کمپ دیوید نگاهی گذرا بیندازیم، می‌بینیم آینده خوبی در انتظار شرکای عربی اسرائیل نیست، چرا که آمادگی برای پذیرش اسرائیل از سوی ملت‌های عربی وجود ندارد.