چهارمین انتخابات پارلمانی عراق پس از سقوط رژیم بعث، امروز در سراسر این کشور برگزار می‌شود و حالا نامزدها و ائتلاف‌ها پس از یک ماه تبلیغات و اعلام برنامه‌های خود در سطح کشور، منتظر خواهند بود ببینند خروجی مهم‌ترین انتخابات تاریخ این کشور چه خواهد شد. این دوره از انتخابات به این دلیل مهم است که عراق پس از مقابله با بحران امنیتی برآمده از داعش و همچنین تقابل‌های برخی چهره‌ها و جریان‌های سیاسی، وارد یک دوران سرنوشت‌ساز شده است که می‌توان از آن به عنوان «دوران گذار» نام برد. برای درک بهتر و روشن‌شدن ابعاد و آخرین وضعیت سیاسی، آرایش ائتلاف‌ها و آینده این کشور به گفت‌وگو با «حسن کاظمی‌قمی» سفیر اسبق کشورمان در عراق پرداختیم.
وی معتقد است این انتخابات در حالی برگزار می‌شود که شاهد تحولات اساسی از مقطع انتخابات سال 2004 تاکنون هستیم. این موضوع ریشه در جوان بودن دموکراسی عراق دارد و نشان می‌دهد بلوغ سیاسی در این کشور نسبت به سایر دولت‌های عربی مانند عربستان که فاقد گردش قدرت در ساختار سیاسی هستند، نه‌تنها از رشد چشمگیری برخوردار است که نقش مراجع در این روند بسیار مهم و حائز اهمیت است. یکی دیگر از دلایل اهمیت این انتخابات، جایگاه پارلمان در نظام سیاسی عراق است؛ به صورتی که ارکان قدرت در اختیار مجلس و نمایندگان آن قرار دارد که انتخاب تمام مقامات کلیدی کشور توسط آنها انجام می‌شود. علاوه بر آن، تعیین رئیس دولت و نظارت بر بانک مرکزی بر عهده پارلمان است که این موضوع جایگاه مجلس و نظارت بر عملکرد دولت را به تصویر می‌کشد. از این منظر انتخاب نمایندگان دارای اهمیت راهبردی است.
***
برخی کشورها به دنبال مداخله در انتخابات و تغییر سپهر سیاسی عراق بودند که در صدر آن باید به عربستان و آمریکا اشاره کرد که البته با واکنش مردم و مسؤولان عراق مواجه شدند. آن دو کشور به دنبال آن بودند با اعمال فشار موجب به تعویق افتادن انتخابات شوند که این سناریو با مدیریت دولت عراق با شکست روبه‌رو شد.
ما شاهد تحولات مهم راهبردی، سیاسی و امنیتی از سال 2014 تاکنون بودیم که تمام آنها بر روند انتخابات و نتیجه آن اثرگذار خواهد بود که عبارت است از:
1- سقوط حاکمیت سرزمینی داعش و آزاد شدن مناطق اشغال شده از دست حامیان آن از جمله آمریکا، عربستان و اسرائیل که به خنثی شدن طرح تجزیه عراق منجر شد که این موضوع اثر مستقیمی بر انتخابات و نتایج آن خواهد داشت.
2- برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان و خروجی آن؛ این رفراندوم بر خلاف قانون اساسی و مصوبات مجلس نمایندگان برگزار شد و در نهایت دادگاه قانون اساسی حکم ابطال آن را صادر کرد. خروجی این همه‌پرسی باعث شد «مسعود بارزانی» از ریاست اقلیم کردستان کناره‌گیری کند.
3- اعاده حاکمیت کرکوک به حکومت مرکزی؛ مجلس عراق دولت این کشور را مکلف کرد منطقه کرکوک را که از سال 2005 در اختیار اقلیم کردستان قرار داشت باز پس‌گیرد. این موضوع تاثیر مهمی بر نگاه مردم و انتخابات عراق دارد.
مجموع این موضوعات، بویژه شکست داعش باعث شد شاهد تغییر تاکتیک کشورهای حاشیه خلیج‌فارس درباره نحوه برخورد و تعامل خود با عراق باشیم. تا جایی که آنها اعلام کردند شاهد باز شدن صفحه جدید در مناسبات خود با بغداد هستند که مشارکت در بازسازی این کشور یکی از موضوعات مطروحه بود. البته باید توجه داشت آنها با مشاهده تغییرات در عراق مجبور به تغییر سیاست خود شدند و نمی‌توان این روند را امری اختیاری دانست.
یکی از سناریوهایی که توسط آمریکایی‌ها، آن هم برای ادامه نفوذ و مداخله سیاسی در عراق مطرح بود، ابقای فعالیت «داعش» و سعی در ادامه این روند بود. ضربه زدن به وجاهت قانونی ایران نیز یکی دیگر از پروژه‌های آنهاست که تاکنون هم ادامه دارد. در این راستا گشوده شدن صفحه جدید در روابط بغداد با پکن، مسکو و برخی از کشورهای اروپایی و تعمیق روابط با تهران موجب نگرانی واشنگتن شده است.
لطفا آرایش ائتلاف‌ها، احزاب و طیف‌های وسیع این دوره از انتخابات را تشریح کنید.
144 حزب در قالب 28 ائتلاف و 61 حزب سیاسی مستقل در انتخابات حضور دارند که تنوع فهرست‌ها و میزان مشارکت را بی‌سابقه جلوه می‌دهد. به گونه‌ای که تنوع فهرست هر سه جریان طایفه‌ای (شیعیان، اهل تسنن و کردها) بسیار بالاست؛ مثلا در جناح شیعیان شاهد ظهور جریان «حکمت ملی» به رهبری «سید عمار حکیم» هستیم. درباره فهرست‌های متعلق به کردها و اهل تسنن هم چنین روندی نمایان است. از این رو نمی‌توان به صورت قطعی گفت کدام جبهه به صورت قطعی پیروز انتخابات خواهد شد، البته در این دوره از انتخابات شاهد معرفی فهرست‌های فراطایفه‌ای و ملی هم هستیم که این نشان می‌دهد عراق در حال برون‌رفت از ساختار بسته طایفه‌ای است و افق دید آنها به سمت ملی شدن سیاست گام برمی‌دارد.
در برخی فهرست‌ها، احزاب طایفه‌ای کمتری به چشم می‌خورد و این موضوع پدیده بسیار مهمی است، چرا که مفهوم این وضعیت نشان می‌دهد چالش‌های قومی - فرهنگی و نگاه جناحی در عراق کاهش پیدا کرده است. نکته دیگر ورود فهرست‌های منتسب به جریان مقاومت در این دوره از انتخابات است که اتفاقاً از اقبال خوبی برخوردارند. مردم عراق می‌دانند جریان‌های مقاومت در سال‌های اخیر برای برقراری امنیت پایدار در کشورشان خون داده‌اند که این امر مرهون فتاوای مرجعیت این کشور است. زمانی که آمریکا اقدام به اشغال عراق کرد، این جریان‌ها توسط ایالات متحده، «تروریست» خطاب شدند اما امروز شاهد آن هستیم که بخشی از تامین امنیت عراق، خروجی رشادت‌ها و اقدامات جریان مقاومت در این کشور است. از این جهت با توجه به تمهیدات امنیتی و تضعیف تروریسم، انتخابات این دوره در فضای بهتری برگزار خواهد شد.
ویژگی‌های این دوره از انتخابات پارلمانی عراق چیست؟
یکی از ویژگی‌ها، تغییر در سیستم رای‌گیری این کشور است، اخذ رای در این دوره از انتخابات، به صورت الکترونیکی خواهد بود، البته نگرانی‌هایی بابت امنیت رای‌گیری به دلیل استقرار سِرور اصلی در یکی از کشورهای عربی منطقه وجود داشت که دولت عراق از این موضوع انتقاد کرد و در نهایت این موضوع مدیریت شد. رعایت اخلاق انتخاباتی یکی از موضوعاتی بود که تا حدودی توسط جریان صدر نقض شد اما پس از مدت کوتاهی رفتار آنها به حالت عادی بازگشت و مشکل خاصی به وجود نیامد. مساله اصلی که اشاره به آن مهم است، احتمال نزدیک بودن آرای فهرست‌ها به یکدیگر است. لذا موضوع مهم، رایزنی‌های بعد از انتخابات برای تشکیل دولت و انتخاب نخست‌وزیر خواهد بود، چرا که هیچ فهرستی با قاطعیت پیروز انتخابات پارلمانی نخواهد بود و از این منظر تشکیل فراکسیون اکثریت بسیار مهم است. این وضعیت باعث می‌شود رایزنی‌های فشرده و طولانی‌مدت انجام شود که به نظرم حدود 4 تا 6 ماه این روند ادامه خواهد داشت. بر اساس نظرسنجی‌های موجود میزان مشارکت 55 تا 60 درصد خواهد بود و امید است دولتی در عراق تشکیل شود که روند تثبیت امنیت و بازسازی را در دستور کار قرار دهد تا توسعه‌گرایی همه‌جانبه در عراق را شاهد باشیم و بغداد سد راه مداخله‌گری آمریکا و همپیمانان آن باشد.