حسن رضایی: دولت این روزها در تدارک مذاکره با اروپایی‌ها برای حفظ «برجام» است. از آن سو اروپایی‌ها، طی بیانیه رسمی‌شان به مناسبت خروج آمریکا از «برجام» گفته‌اند: «ایران باید به تعهداتش در چارچوب برجام پایبند باشد و مطابق با الزامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کاملا همکاری کند!» در این زمینه چند نکته حائز اهمیت است؛ اول آنکه اروپایی‌ها در حالی به ما دستور تداوم اجرای تعهدات‌مان ذیل برجام را می‌دهند که آنچه اکنون باقی مانده، دیگر نامش «برجام» نیست! به بیان دیگر، ایران بخش عمده محدودیت‌های ذیل برجام را در ازای برداشته شدن تحریم‌های دولت ایالات متحده- به عنوان موثرترین تحریم‌های اعمال‌شده علیه خود- پذیرفته است و حالا که موثرترین طرف معاهده و بانی اصلی آن تحریم‌ها اجرای تعهدات خود را معلق کرده است، هویت برجام نیز خود به خود از دست رفته است و اصلا دیگر برجامی وجود ندارد که بر سر آن مذاکره‌ای درگیرد!
با این وجود، 3 کشور اروپایی نظر دیگری دارند و طی بیانیه‌شان می‌گویند: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید قادر باشد بدون هیچگونه منع و محدودیتی به کار نظارت و راستی‌آزمایی طولانی خود ادامه دهد!» قدر مسلم اگر اروپایی‌ها هوای ایستادن در کنار ما و روبه‌روی آمریکا را داشتند، باید در متن بیانیه خود، ضمن ارجاع به گزارش‌های مکرر آژانس مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، بر لزوم تعلیق بخش مهمی از تعهدات ایران تاکید کرده، از آن حمایت هم می‌کردند تا درس عبرتی به ترامپ بدهند! مدل حمایت چشم‌آبی‌ها از برجام اما با آنچه ما آن را حسن‌نیت و صداقت می‌نامیم، تفاوت دارد، لذا آنها در متن بیانیه خود خطاب به ترامپ می‌گویند: «از آمریکا می‌خواهیم دستاوردهای منع گسترش سلاح هسته‌ای حاصل از برجام را از طریق اعمال بخش‌های مهم این توافق حفظ کند!»
مرور همین چند بند مختصر از بیانیه اروپایی‌ها بخوبی نشان می‌دهد آنها در کدام سوی این نزاع ایستاده‌اند! اروپایی‌ها می‌گویند ما به معاهده‌ای که حالا کاملاً استحاله شده، باید مثل معاهده اولیه پایبند بمانیم! سوال این است: آنها در برابر این لطف ما، چه اقدامی خواهند کرد؟ دولت نیز اکنون در پی دستیابی به پاسخ همین سوال است. مقامات اروپایی البته طی گفت‌وگوهای رسانه‌ای خود در چند روز گذشته این سوال را بی‌پاسخ نگذاشته‌اند. شاه‌بیت سخنان آنها را می‌توان در یک کلام خلاصه کرد:«حمایت از منافع شرکت‌های اروپایی در ایران!» معنای روشن سخن مقامات اروپایی آن است که آنها سعی خواهند کرد برای تداوم فعالیت شرکت‌های‌شان در ایران، از آمریکا برای آنها معافیت‌های تحریمی اخذ کنند. واکنش مقامات انگلیس، فرانسه و آلمان البته در این زمینه تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته است.
در یکی از جدیدترین واکنش‌ها، وزیر خارجه آلمان گفته است: «شرکت‌های آلمانی برای معامله با ایران تقریبا هیچ شانسی ندارند. معاف کردن شرکت‌های آلمانی از تحریم‌های آمریکا بسیار مشکل است!» پیش‌تر نیز آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان گفته بود: «ما نباید خود را قوی‌تر از آنچه هستیم نشان دهیم. باید این مسأله مشخص شود اصلا تا چه حد می‌توان از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد، در صورتی که قدرت بزرگ اقتصادی یعنی آمریکا دیگر در این راستا مشارکت ندارد!» بر خلاف مواضع بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی اروپا اما مواضع فرانسه در این زمینه، تندتر بوده است. امری که می‌توان آن را واکنشی احساسی به ضربه بزرگ ترامپ به حیثیت مکرون و دولتش طی هفته‌های اخیر دانست. وزیر اقتصاد فرانسه در همین زمینه گفته است: «اروپا نباید مثل دست‌نشانده آمریکا عمل کند».
به‌رغم این جنگ زرگری اما خبرگزاری انگلیسی رویترز خبر داده است شرکت فرانسوی ایرباس طی روزهای گذشته ضمن پذیرش لغو قراردادش با ایران، حداکثر 2 فروند هواپیمای دیگر تحویل ایرانی‌ها خواهد داد! واکنش مقامات انگلیسی نیز تا این لحظه از ابراز تاسف فراتر نرفته است! تمام این موارد نشان می‌دهد در دنیای واقعی، دیگر چیزی به نام برجام وجود خارجی ندارد!
نیک اگر بنگریم و نسبت‌های اقتصادی «اروپا و آمریکا» و «اروپا و ایران» را جلوی چشم‌مان قرار دهیم هیچ عقل سلیمی به اروپایی‌ها حکم نمی‌کند بر سر جنازه برجام طرف ایران بایستند! حسن روحانی اما در همان ساعت اولیه خروج آمریکا از برجام، پشت دوربین‌های تلویزیونی ظاهر شد و گفت: «از این لحظه برجام میان ایران و 5 کشور است!» حالا نیز به محمدجواد ظریف ماموریت داده پیرامون نحوه تداوم برجام(!) با اروپایی‌ها مذاکره کند. روشن است که اروپایی‌ها همانطور که خودشان می‌گویند، برابر فشارهای آمریکا کاری از پیش نخواهند برد یا حداقل به بهای تجارت با ایران، ریسک در خطر قرار گرفتن تمام ارتباطات مالی خود در سراسر جهان را به جان نخواهند خرید. ما-دولت- اما با دست خالی می‌خواهیم این غیرممکن را ممکن کنیم! اروپا در وضعیت کنونی اما هیچ امتیازی به ما نخواهد داد، بلکه امتیازات بیشتری هم از ما طلب خواهد کرد! وقتی ما حتی پیش از خروج ترامپ از برجام اعلام کرده‌ایم برجام را با اروپا ادامه می‌دهیم، اروپایی‌ها باید بابت چه چیزی نگران باشند تا به ما امتیازات جدید فرابرجامی بدهند یا آمریکا را به خاطر ما تحت فشار قرار دهند؟! اینجا اما سوال مهم‌تر آن است که کار درست چیست؟! عاقلانه‌ترین سناریوی موجود در حال حاضر می‌تواند تعلیق بخش مهمی از تعهدات برجامی از سوی ایران تا زمان اخذ ضمانت‌های محکم و کتبی از اروپا برای تامین منافع ملی باشد. امری که ظاهرا به هیچ‌وجه در دستور کار مقامات دولتی نیست! نتیجه چنین رویکردی نیز مشخص است و چیزی جز ذلیل شدن ملت ایران و گستاخ شدن اروپایی‌ها نخواهد بود. نشان به آن نشان که پایگاه تحلیلی پولیتیکو اخیراً طی خبری عجیب به نقل از فدریکا موگرینی اعلام کرده: «از حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران تضمین گرفته‌ام که تهران به‌رغم تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام و وضع مجدد تحریم‌ها علیه ایران، همچنان در توافق می‌ماند!» این یعنی آنکه ما بابت خروج متحد اروپا از برجام، بدهکار هم شده‌ایم و از این پس نیز بدهکارتر خواهیم شد! یادمان نرود 3 کشور اروپایی در بیانیه رسمی‌شان به مناسبت خروج ترامپ از برجام هم تاکید کرده بودند: «در حالی که برجام باید حفظ شود، ایران باید در مقابل سایر مسائل مهم مورد نظرمان پاسخگو باشد!» و البته مدعی شده بودند: «ایران باید به‌گونه‌ای معنادار نگرانی ما درباره مسائل منطقه بویژه در سوریه و عراق و یمن را رفع کند و در خصوص برنامه موشک‌های بالستیک خود نیز پاسخگو باشد!» و گفته بودند: «درباره برخی مقررات برجام که پس از سال ۲۰۲۵ خاتمه می‌یابد باید یک چارچوب طولانی‌مدت تعریف شود!» روشن است که ما با این روند به هیچ‌جا نمی‌رسیم، حفظ جسد برجام به هر قیمت اما ظاهرا برای دولت، از عزت و منافع ملی کشور مهم‌تر است! حال آنکه امروز معلوم شده است برجام حتی با شعار دولت که توسعه بود در تضاد است و مسیر چند ساله ما با برجام نشان داد مذاکره و معامله با غرب جز «تحدید آزادی» و «اختلال در توسعه» نتیجه‌ای نداشته است.