دشت کبودرآهنگ که روزگاری سرسبزترین دشت همدان لقب داشت در پی چپاول آب‌های زیرزمینی تا جایی پیش رفته که هم‌اکنون مهر ممنوعه بحرانی را برپیشانی خود دارد و فروچاله‌ها بر تن زخمی آن خودنمایی می‌کند. این دشت از شمال با دشت زنجان و قزوین، از جنوب با دشت بهار و قهاوند، از شرق با دشت رزن و از غرب با گل‌تپه-زرین‌آباد در ارتباط است اما این روزها حال و روز خوشی ندارد، چرا که فروچاله‌ها تن این دشت را سوراخ کرده است. فرونشست سطح زمین بر اثر برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی یکی از رویدادهایی است که در استان همدان مشاهده شده اما در این میان سهم دشت کبودرآهنگ از فروچاله‌های ایجاد شده در دشت‌های استان همدان به مراتب بیشتر از دیگر دشت‌هاست. بر اساس آخرین آمار ارائه شده در حال حاضر در استان همدان ۲۴ فروچاله پدید آمده که ۱۳ فروچاله مربوط به دشت کبودرآهنگ بوده و ۱۱ فروچاله دیگر در دشت رزن- قهاوند و روستاهای این منطقه ایجاد شده و بزرگ‌ترین فروچاله نیز مربوط به شهرستان کبودرآهنگ با عمق ۶۰ متر است. عده‌ای کشاورزان منطقه را عامل اصلی پدید آمدن این فروچاله‌ها می‌دانند و معتقدند کشاورزان برای آبیاری، چاه‌های عمیق غیرمجاز حفر کرده‌اند و در پی پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، فروچاله‌ها ایجاد شده است. عده‌ای دیگر مسؤولان را مقصر دانسته و معتقدند استان همدان سرزمین کشاورزی نیست و تشویق بیجای مسؤولان به کشاورزی بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های زیست‌محیطی، پدیدار شدن فروچاله‌ها در دشت‌های همدان بویژه کبودرآهنگ را موجب شده است. قرار گرفتن نیروگاه مفتح در این دشت نیز شاید در ایجاد فروچاله‌ها بی‌تاثیر نبوده، چرا که در پی نیاز بالای نیروگاه به آب و حفر چاه‌های عمیق در این منطقه، نتیجه‌ای جز پدید آمدن فروچاله‌ها مورد انتظار نیست. کارشناس زمین‌شناسی استان همدان درباره این پدیده در گفت‌وگو با مهر با بیان اینکه طی سال‌های اخیر به علت برداشت بیش‌ازحد آب‌های زیرزمینی که گاه برای تأمین نیازهای کشاورزی و گاه برای تأمین مصارف صنعتی انجام شده، شاهد پدید آمدن فروچاله‌ها در دشت‌های استان همدان بوده‌ایم، گفت: دشت کبودرآهنگ که روزگاری سرسبزترین دشت همدان بوده در حال بیابانی شدن است. سپیده بیات با بیان اینکه کاهش منابع آب زیرزمینی بویژه در یک دهه اخیر به‌طور مستمر ادامه داشته، عنوان کرد: برداشت بیش‌ازحد از چاه‌های مجاز، برداشت از چاه‌های غیرمجاز، ضعف نظارت و کنترل منابع آبی و کشت محصولات آب‌بر در وقوع این پدیده بی‌تأثیر نیست. وی با بیان اینکه فرونشست زمین یکی از عوارض سوءمدیریت منابع آب زیرزمینی و استفاده بی‌رویه از این منبع حیاتی است، گفت: این پدیده بر اثر تراکم خاک و افت سطح آب زیرزمینی رخ می‌دهد. وی با بیان اینکه تاکنون ۲۴ فروچاله در همدان ایجاد شده است، گفت: از این تعداد ۱۳ فروچاله مربوط به دشت کبودرآهنگ و روستاهای کِردآباد، نوآباد، بابان، آق‌تپه و خان‌آباد بوده و ۱۱ فروچاله دیگر در دشت رزن- قهاوند و روستاهای این منطقه ایجاد شده است. وی علت اصلی ایجاد ۲۴ فروچاله در استان را برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی عنوان کرد و گفت: آب ماده هیدرولیکی است که به دلیل حجم و فشار خود، لایه‌های زمین را به صورت پایدار نگه می‌دارد. کارشناس زمین‌شناسی استان همدان با تأکید بر اینکه دشت‌های همدان به دلیل افت زیاد منابع آب زیرزمینی همیشه با تهدید ایجاد فروچاله و نشست زمین مواجه است، گفت: مدیریت علمی آب در بخش کشاورزی باید مدنظر باشد تا بر این مشکل غلبه کنیم. وی تاکید کرد: آنچه مسلم است برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز از سفره‌های زیرزمینی باعث ایجاد فروچاله‌ها شده چون منافذ خاک خالی شده است اما حتی اگر آبخوان‌ها دوباره هم تغذیه شود و آب به میزان کافی به آبخوان‌ها برسد، دیگر عرصه‌های دچار فرونشست به حالت اول بازنمی‌گردد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز در همین باره با بیان اینکه تمام دشت‌های استان همدان ممنوعه و از این تعداد دشت‌های رزن، قهاوند، کبودرآهنگ و اسدآباد دشت‌های ممنوعه بحرانی است، عنوان کرد: متوسط میزان بارندگی در کشور ۲۴۰ میلیمتر در سال و این میزان در استان همدان سالانه ۳۳۰ میلیمتر است. منصور ستوده با بیان اینکه در حال حاضر بر اساس میانگین جهانی ۷۰ درصد آب در بخش کشاورزی، ۱۰ درصد شرب و ۲۰ درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود و این در حالی است که در استان همدان ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی و ۱۰ درصد در بخش‌های خانگی و صنعت مصرف می‌شود، گفت: دشت‌های استان همدان با افت آب‌های زیرزمینی مواجه هستند. ستوده با اشاره به اینکه ۱۵ طرح در راستای احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی همدان در دست اجراست، افزود: برداشت‌های بی‌رویه در ۳۰ سال اخیر موجب کاهش آب‌های زیرزمینی و سطحی و خشکسالی شده و متأسفانه در این مدت روان‌آب‌های خروجی از استان همدان را از دست داده‌ایم. وی از انسداد ۲ هزار و ۷۰۰ حلقه چاه غیرمجاز طی ۳ سال گذشته خبر داد و گفت: با این اقدام ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب صرفه‌جویی و ۳ هزار و ۷۰۰ کنتور هوشمند نیز در استان همدان نصب شده است. مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان نیز در همین باره با تأکید بر مصرف بهینه آب عنوان کرد: تغییر الگوی کشت، اصلاح نحوه آبیاری مزارع و استفاده از ارقامی که تحمل خشکی را دارند در صرفه‌جویی مصرف آب مؤثر است. حجت‌الله شهبازی توسعه کشت گلخانه‌ای را نیز در صرفه‌جویی مصرف آب مؤثر دانست و با اشاره به وجود ۱۰۲ هکتار گلخانه در قالب ۲۵۲ واحد در استان همدان، عنوان کرد: امسال نیز ایجاد ۵۰ هکتار گلخانه پیش‌بینی‌شده که با ایجاد آنها ۱۶ میلیون مترمکعب آب در گلخانه‌ها صرفه‌جویی می‌شود. وی با بیان اینکه تا پایان سال گذشته ۴ هزار و ۴۰۰ هکتار از باغات استان همدان زیر پوشش آبیاری قطره‌ای قرار گرفته است، عنوان کرد: آبیاری قطره‌ای سالانه ۲۰ میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی به همراه دارد. وی یادآور شد: امسال ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار از باغ‌ها در برنامه تجهیز آبیاری نوین قرار دارد که بیشتر تمرکز روی ۳ هزار و۲۰۰ هکتار باغ انگور در شهرستان ملایر است.
ممانعت از فرسایش طبیعی خاک غیرممکن است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه فرسایش ۱۰ تن خاک در هر هکتار طی یک سال طبیعی و ممانعت از فرسایش طبیعی خاک غیرممکن است، گفت: اضافه برداشت و کاهش روان‌آب‌های سطحی استان به دلیل خشکسالی‌های اخیر، باعث بروز افت شدید سطح آب زیرزمینی شده است. اسفندیار خزایی با اشاره به اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و بر همین اساس با ۳ چالش بیابانی شدن، کمبود آب‌های شیرین و تخریب سرزمین مواجه است، گفت: توسعه باید توأم با حفاظت از آب‌وخاک باشد، اگرنه مشکلات متعددی ایجاد خواهد کرد. وی با بیان اینکه در قالب اقتصاد مقاومتی برنامه‌های راهبردی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شامل بیابان‌زدایی، آبخیزداری و حفاظت و توسعه جنگل و جنگل‌کاری مدنظر است، افزود: ۶۵ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان همدان تبدیل به بیابان شده است که بر اساس اهداف اقتصاد مقاومتی باید برنامه بیابان‌زدایی در این عرصه‌ها انجام شود.