فخرالدین اسدی: شکایت جمهوری اسلامی ایران از اقدام دولت آمریکا در خروج از توافق هسته‌ای به دادگاه لاهه، از ابعاد مختلف قابل تحلیل و بررسی است. این شکایت در حالی انجام شده است که به دلیل تعبیه «مکانیسم ماشه» در برجام و دیگر بندها و مفاد گنجانده‌شده در این توافق، عملا امکان ارائه این شکایت به کمیسیون مشترک برجام وجود نداشت. شکایت ایران از ایالات متحده به کمیسیون مشترک برجام، در نهایت منجر به بازگشت خودکار
تحریم‌های چندجانبه شورای امنیت علیه کشورمان می‌شود. در بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت، مخالف ادامه تعلیق تحریم‌ها (و اساسا مخالف برجام) باشد، می‌تواند با استفاده از حق وتوی خود، تحریم‌ها را علیه ایران بازگرداند. در بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است: «اگر یکی از دولت‌های طرف برجام درباره هر مساله‌ای که مصداق عدم پایبندی اساسی به برجام است اعلامیه‌ای صادر کند، ادامه اجرای بند ۷ یعنی ادامه اجرای لغو قطعنامه‌های لغوشده، باید ظرف ۳۰ روز مجددا در شورای امنیت به رای گذارده شود». در ادامه و در بند ۱۲ نیز تصریح شده است: «اگر ظرف ۳۰ روز از اعلام رسمی دولت مزبور درباره نقض اساسی برجام، شورای امنیت نتواند به تصویب یک قطعنامه جدید مبنی بر ادامه لغو قطعنامه‌های قبلی برسد، آن‌گاه از روز سی و یکم تمام قطعنامه‌های قبلی مجددا جاری گردیده و اجرای آنها همان‌طور که قبل از صدور قطعنامه ۲۲۳۱ ساری و جاری بود، از سر گرفته می‌شود». همان‌گونه که مشاهده می‌شود، در متن توافق هسته‌ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، عملا سازوکاری برای «شکایت ایران» نسبت به «عهدشکنی طرف‌های مقابل» در نظر گرفته نشده است.
شکایت ایران به دادگاه لاهه
چندی پیش، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرد: «ایران به دیوان دادگستری بین‌المللی شکایت کرد تا آمریکا را به دلیل اعمال [مجدد] غیرقانونی تحریم‌های یکجانبه پاسخگو کند. ایران در مواجهه با اهانت آمریکا به دیپلماسی و تعهدات قانونی، به حاکمیت قانون متعهد است. لازم است با عادت نقض قوانین بین‌المللی توسط آمریکا مقابله شود».اخیراً نیز رئیس دیوان دادگستری لاهه، درباره بازگشت تحریم‌های یکجانبه علیه ایران به «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا نامه داد تا از هرگونه «اقدام جدید» اجتناب کرده و طوری رفتار کند که آثار تصمیمات آتی دیوان درباره درخواست‌های ایران را خدشه‌دار نکند. موضوع دادخواست ایران نیز به دادگاه لاهه مشخص است؛ اینکه اقدام آمریکا در برگرداندن تحریم‌های یکجانبه برخلاف تعهدات بین‌المللی دولت آمریکا در عهدنامه سال ۱۳۳۴ است. به موجب این عهدنامه آمریکا متعهد شده بود با اتباع ایرانی رفتار منصفانه داشته باشد و مانع مراودات پولی و بانکی نشود.همان‌گونه که مشاهده می‌شود، این شکایت عطف به «برجام» و سند توافق هسته‌ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد نیست بلکه معطوف به تعهدی سابق از سوی دولت ایالات متحده است. بر این اساس دادگاه لاهه می‌تواند از دولت آمریکا بخواهد تا به عنوان یک «امر فوری»، وضع مجدد تحریم‌ها علیه ایران را متوقف کند. اما سوال اصلی اینجاست: آیا دولت ایالات متحده نسبت به رای دادگاه لاهه که بیست و هفتم آگوست/ 5شهریورماه صادر می‌شود، متعهد خواهد بود؟ رئیس دیوان لاهه با توجه به فویتی که موضوع شکایت ایران از ایالات متحده داشته است، (با استناد به ماده ۷۴ قواعد دیوان بین‌المللی دادگستری) اعلام کرده است: «توجه دولت آمریکا را به این ضرورت جلب می‌کند که باید در زمینه مورد دعوا (بازگشت تحریم‌ها) طوری عمل کند که آرای آتی دیوان که بعد از جلسه ۲۷ آگوست صادر خواهد شد، بلااثر نشود». تاکنون مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا و متعاقبا دیگر مقامات آمریکایی سخنی درباره نامه دادگاه لاهه به میان نیاورده‌اند. اگرچه ایران در دادخواست تقدیمی خود برای اثبات صلاحیت دیوان به پاراگراف 2 ماده 22 معاهده مودت 1955 ایران و آمریکا استناد کرده است اما نباید این حقیقت را نیز فراموش کرد که حتی در صورت الزام‌آور بودن رای دادگاه لاهه، امکان استنکاف دولت آمریکا از این موضوع کاملا وجود دارد. دولت آمریکا نه‌تنها در طول سال‌های اخیر، بلکه در طول سال‌های پس از جنگ دوم جهانی نشان داده است ابایی از تقابل با نهادهای بین‌المللی (در صورتی که اقدامی مخالف واشنگتن انجام دهند) ندارد. در واقع اگر قرار بود آمریکا به تعهدات و قوانین بین‌المللی پایبند باشد، اینگونه برجام را زیر پا نمی‌گذاشت.
منبع: بصیرت