مجتبی مومنی *:  برخی کارشناسان پاکستانی معتقدند نبود ثبات و استقلال سیاسی و اقتصادی در این کشور باعث خواهد شد تا تحریک انصاف و در راس آن عمران خان نتواند یک سیاست خارجی کاملاً مستقل را در پیش گیرد و باید شاهد دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم کشورهای تاثیرگذار در اسلام‌آباد باشیم. نبود استقلال سیاسی و اقتصادی در پاکستان امری است که همیشه باعث خلق چالش‌های متعدد برای دولت‌های مختلف در پاکستان شده و ورود بازیگران بین‌المللی اعم از شرکت‌ها و سازمان‌های چندملیتی و بین‌المللی، به‌علاوه کشورهای تاثیرگذار در عرصه سیاسی پاکستان را رقم زده که بدون تردید سرنوشت سیاسی  این کشور را تا حدودی با تغییر روبه‌رو می‌کند.
در این راستا، عمران خان با در نظر داشتن این موضوع اقداماتی را پیش از این مدنظر قرار داده است تا هر چه بیشتر از دخالت و تاثیرگذاری بازیگران بین‌المللی بر عرصه قدرت و سیاست در پاکستان بکاهد. رهبر جنبش تحریک انصاف پاکستان در قالب یک برنامه صد روزه با استفاده از شخصیت‌های خبره و باتجربه و بهره‌گیری از پتانسیل نسل جوان، سعی در بسامان کردن وضعیت سلامت، آموزش و پرورش، مبارزه با فساد اقتصادی و اداری، سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، اشتغال، توسعه کشاورزی، سیاست داخلی و حقوق زنان دارد.
بسیاری از رهبران سیاسی جنبش تحریک انصاف معتقدند با بهبود محورهایی که در سخنان عمران خان به آن اشاره شده است، تاثیرات مستقیم و مشهودی در سیاست خارجی دولت وی در قیاس با دولت‌های گذشته پاکستان روی خواهد داد. کاملاً واضح است که استقلال پاکستان از بازیگران بین‌المللی در امور یادشده و خودکفایی این کشور در بهبود وضعیت و اداره آن تا حد بسیاری مانع تاثیرگذاری کشورها و نهاد‌های بین‌المللی بر امور داخلی پاکستان خواهد شد.
از سوی دیگر، تیم دیپلماتیک بسیار قوی وی که شامل چندین وزیر سابق خارجه پاکستان همچون «شاه محمود قریشی»، «خورشید محمود قصوری» و «سردار عارف احمد» به انضمام چندین دیپلمات قدرتمند دیگر همچون «شیرین مزاری» و «اسد عمر» هستند، باعث شده است تا آینده روشنی پیش روی سیاست خارجی جنبش انصاف و حضوری قدرتمند برای این حزب در وادی سیاست خارجی متصور شویم. باید این مساله را قبل از ورود به بحث سیاست خارجی دولت جنبش انصاف مدنظر داشت که برخی موارد در سیاست خارجی پاکستان به عنوان خطوط قرمز شناخته می‌شوند و دولت‌های پاکستان به آسانی توانایی عبور از این خطوط قرمز را ندارند. امور مرتبط با هند، منطقه کشمیر و همچنین روابط با ایالات متحده آمریکا از جمله این خطوط قرمز به شمار می‌روند.
سیاست خارجی عمران خان بیش از هر چیز بر بهبود روابط با همسایگان و دوستان منطقه‌ای متمرکز شده است و وی بهبود روابط با همسایگان و شرکای منطقه‌ای را کلید پیروزی در مساله سیاست خارجی قلمداد می‌کند.
همکاری با تهران، همسویی با کابل
عمران خان و جنبش انصاف، ایران را یکی از مهم‌ترین همسایگان خود قلمداد می‌کنند و معتقدند افزایش سطح همکاری‌های دوجانبه میان تهران و اسلام‌آباد باعث می‌شود 2 کشور بتوانند در مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی پیشرفت چشمگیری به دست آورند. مشخص است که این مساله پیش از هر چیز می‌تواند باعث بهبود اوضاع امنیتی در مناطق مرزی ایران و پاکستان شود و این امر خود مقدمه‌ای خواهد بود بر افزایش سطح مبادلات تجاری میان 2 کشور. عمران خان پس از پیروزی در انتخابات پاکستان و درباره تبیین سیاست خارجی دولتش پیش از پرداختن به هر مساله‌ای، از بهبود روابط پاکستان با ایران در آینده نزدیک و افزایش سطح همکاری میان 2 کشور خبر داد. تا جایی که وی بهبود سطح امنیت در پاکستان را مشروط به بهبود سطح روابط با همسایگان بویژه ایران و افغانستان اعلام کرده است. او همچنین تاکید می‌کند که سطح روابط با افغانستان باید تا حدی باشد که 2 کشور مرزهای خود را به روی اتباع یکدیگر بگشایند و مشکلات امنیتی و سیاسی هرچه سریع‌تر حل و فصل شود.
زنگ خطر برای واشنگتن
رهبر جنبش انصاف همچنین درباره روابط اسلام‌آباد- واشنگتن پا را از سطح توقعات فراتر گذاشته و این روابط را مشروط به توازن در روابط توأم با احترام متقابل اعلام کرده است. این سخن مختصر عمران خان درباره روابط با ایالات متحده و نپرداختن تفصیلی به این موضوع، خود زنگ خطری است برای واشنگتن تا در روابط خود با اسلام‌آباد با احترام بیشتری رفتار کرده و قدم اشتباهی در این زمینه برندارد، چراکه نخستین اقدام سردمداران کاخ سفید علیه پاکستان به متشنج شدن روابط فی‌مابین خواهد انجامید که همین امر باعث وارد آمدن ضربات فراوانی به آمریکا در جنوب آسیا خواهد شد. همچنین اگر به مواضع عمران خان درباره روابط با عربستان سعودی نگاهی گذرا بیندازیم، می‌بینیم که او در بخش‌هایی از صحبت‌های خود، ریاض را کشوری خواند که در لحظات سخت کنار پاکستان ایستاده است. تا به اینجای کار شاید خیلی‌ها از وی انتقاد کنند اما او بلافاصله با اظهار نظری جالب و در عین حال عجیب، دندان طمع ریاض را برای همراه کردن اسلام‌آباد در اقدامات خطرناک خود کشید و اعلام کرد: «پاکستان در مسائل جاری خاورمیانه نقش میانجی را بازی خواهد کرد»!
این موضوع به شکلی دیگر هم بیان شد، او اعلام کرد که پاکستان به جای شرکت در جنگ‌های جاری منطقه، در راستای پایان یافتن این نبردها وارد میدان می‌شود و کنشگری خود را اینگونه به نمایش می‌گذارد. این اظهار نظر عمران خان حجت را بر کاخ‌نشینان ریاض تمام کرد که اسلام‌آباد در جنگ‌هایی که آتش آن از ریاض برافروخته شده شرکت نخواهد کرد و داشتن چنین انتظاری از پاکستان انتظاری نابجا ارزیابی می‌شود. از سوی دیگر، اظهارات وی درباره حضور پاکستان در منطقه به عنوان میانجی، اشاره‌ای دیگر به سران عربستان سعودی برای پایان دادن به جنگ‌افروزی‌های رژیم آل‌سعود است.
مذاکره با هند
عمران خان درباره هند هم همین نگاه وجود دارد، رهبر جنبش انصاف درباره روابط با هندوستان تاکید دارد که روابط حسنه میان هند و پاکستان باعث بهبود وضعیت در شبه‌قاره و جنوب آسیا خواهد شد و فواید این امر متوجه هر 2 کشور خواهد بود. وی با بیان اینکه ورود نیروهای نظامی به مناطق غیرنظامی باعث تضییع حقوق شهروندان آن منطقه خواهد شد از ظلم و ستم به شهروندان کشمیری و عدم رعایت حقوق مردم این منطقه سخن به میان می‌آورد و خواستار مذاکره میان اسلام‌آباد و دهلی جهت حل و فصل مساله کشمیر است. عمران خان که پیش از این درباره بهبود روابط سیاسی با هند در زمان مبارزات انتخاباتی سخن گفته بود با تکرار مواضع سابق خود عزم جنبش انصاف و دولت آتی پاکستان را برای رقم زدن دستاوردهای جدید و پیشرفت قابل توجه در روابط میان 2 رقیب دیرینه در جنوب آسیا به رخ می‌کشد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که اظهارات عمران خان درباره سیاست خارجی پیش و پس از پیروزی در انتخابات تغییری نداشته است. بسیاری از سیاستمداران سابق پاکستان پیش از انتخابات و برای کسب رای مردم، شعارهای جالبی را درباره سیاست خارجی خود در صورت پیروزی بویژه در خصوص روابط با هندوستان داده‌اند ولی پس از پیروزی بدون توجه به شعارهای خود همان سیاست‌های سابق را در پیش گرفته‌اند اما به نظر می‌رسد عمران خان برای حل اختلافات موجود میان 2 غول اتمی در جنوب آسیا بسیار مصمم است. به هر حال آنچه در عرصه سیاست خارجی پاکستان اتفاق خواهد افتاد، توازن با قدرت‌ها و تقویت مناسبات با همسایگان است. در این بین، شرکای دیگری مانند چین و روسیه هم وجود دارند که جایگاه آنها در ادبیات سیاست خارجی اسلام‌آباد بویژه در محور امنیت و اقتصاد به صورت کلیدی تعریف شده که بازتعریف آن به سیاست‌های آتی تحریک انصاف مربوط خواهد بود.
*تحلیلگر پاکستانی