فرشاد گلزاری: هر قدر بحران سوریه به تاریخ انقضای خود نزدیک می‌شود، توجهات به شکل جدی‌تری به مسائل بحران‌ساز دیگری جلب می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها مساله آوارگان سوری است. پناهجویان این کشور که در طول 7 سال گذشته برای فرار از تبعات رفتاری تروریسم، خود را به  کشورهای همسایه و حتی اروپا رساندند، اکنون منتظرند با مشایعت دیگر کشورها و سازمان‌ملل تعیین تکلیف شده و از آوارگی نجات پیدا کنند. هر چند بر اساس آمارهای سازمان ملل بخش عمده آنها خواهان بازگشت به کشورشان هستند اما هنوز سوریه به طور کامل آمادگی بازگشت همه آنها را ندارد.
اما مساله اصلی این است که تعداد بسیاری از آوارگان مشکلات و مسائلی را برای کشورهای میزبان ایجاد کرده‌اند که در برخی موارد مستمسک استفاده‌های سیاسی نیز قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال وجود بیش از 1200 آواره سوری در اردن که از ابتدای ورود به خاک این کشور با کمک‌های مردمی زندگی می‌کنند و حضور طولانی‌مدت‌ آنها باعث مشکلات اقتصادی در اردن شده‌ است از نمونه‌های مشکلات ایجاد شده برای کشورهای میزبان است، چرا که بخش عمده جمعیت اردن، فلسطینی هستند و توان اقتصادی این کشور اجازه حمایت همه‌جانبه از آوارگان سوری را نمی‌دهد. این در حالی است که اردن به عنوان همسایه سوریه، از استقرار اردوگاه‌های سوری در مرز خود با این کشور، اهداف و سناریوهای امنیتی خود را دنبال می‌کند، به گونه‌ای که دولت هاشمی اردن با استقرار این افراد در شمال مرز خود به دنبال آن است تا یک دیوار دفاعی انسانی برای تامین امنیت خود احداث کند. اردن بخوبی می‌داند باقیمانده‌های داعش و القاعده که روزگاری از همین مرز وارد سوریه شدند، ممکن است سرخورده از شکست‌های پی در پی عزم بازگشت به اردن را داشته باشند و در آنجاست که بحران از دمشق به اَمان منتقل خواهد شد.   
نمونه دیگر، استقرار 5/3 میلیون آواره سوری در ترکیه است که در خلال تبلیغات اخیر نامزدهای ریاست‌جمهوری ترکیه به یکی از مهم‌ترین مسائل مورد بحث میان کاندیداهای ریاست‌جمهوری ترکیه تبدیل شده بود. باید توجه داشت استقرار آوارگان سوری در ترکیه منافعی شبیه اردن را برای اردوغان و عدالت و توسعه به همراه دارد: نخست اینکه یکی از دلایل دولت ترکیه برای اشغال مناطق شمالی خاک سوریه، بازگرداندن آنها به همین مناطق بوده که یک سناریوی کهنه در راستای ایجاد کانتون‌های مستقل به شمار می‌رود. واقعیت این است که اردوغان همچنان به دنبال آن است تا یک منطقه امن برای اسکان این آوارگان به وجود آورد که این موضوع مستلزم پیشروی و دخالت ارتش آنکارا خواهد بود اما مساله مهم‌تر اعطای تابعیت و شناسنامه ترکمنی به این طیف از آوارگان سوری است که نوعی تغییر اقلیم را در دستور کار «آک‌سارای» قرار داده است. دوم، بحث استفاده ابزاری آنکارا از این موضوع برای جلب حمایت‌های مالی اتحادیه اروپایی است. مولفه دوم در نیت اسکان آوارگان سوری در ترکیه، تیغ زدن بروکسل توسط اردوغان بود که مبالغ هنگفتی از این راه به حساب آنکارا واریز شد و همچنان این دو بر سر مباحث مالی با یکدیگر درگیر هستند. لبنان نیز از جمله کشورهای درگیر منطقه در مساله پناهجویان سوری است که باعث شده «میشل عون» رئیس‌جمهور این کشور با مقامات اروپایی وارد رایزنی شود. در طول 7 سال گذشته بیش از یک میلیون و 500 هزار سوری به لبنان پناه آورده‌ و در جنوب لبنان اسکان داده شده‌اند. در آنجا هم سوءاستفاده‌هایی از آنها شده که عامل این موضوع عربستان‌سعودی است. ریاض در انتخابات اخیر با هزینه‌های هنگفت مالی در جهت بنا کردن اردوگاه‌های تازه تاسیس، سعی داشت آرای آوارگان سوری ساکن لبنان را به نفع سعد حریری مهندسی کند که اتفاقاً تا حدودی در این کار موفق بود اما نتیجه دلخواه حاصل نشد.
از نظر دمشق، مردمی که این سال‌ها به دلیل سال‌ها جنگ و ترور و خونریزی مجبور به ترک خاک خود شده‌اند، باید به موطن خود بازگردند اما یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت سوریه اخراج کامل تروریست‌ها از خاک کشور و بازگشت امنیت است تا دوباره پذیرای مردمش باشد. این موضوع از منظر بسیاری از جامعه‌شناسان و مفسران، بسیار سخت و دشوار است، چرا که اگر با فرض خوشبینانه نابودی کامل هسته‌های زیرزمینی و پنهان داعش و القاعده در سوریه را نزدیک بدانیم اما آنچه مشکل‌آفرین است تخریب زیرساخت‌های اصلی و خرابی‌هایی است که طی این 7 سال به بار آمده و یک‌شبه نمی‌توان آن را ترمیم و بازسازی کرد. اگر نگاه واقع‌بینانه به سوریه داشته باشیم و تنها یک عکس هوایی از استان‌های این کشور را به دقیق بررسی کنیم به وضوح می‌بینیم میلیاردها دلار باید هزینه شود تا آوارگان این کشور بتوانند به وطن خود بازگردند. تلخ‌تر آنکه کشورهای همسایه و قدرت‌هایی که امروز شامات را به لقمه‌ای چرب و نرم برای کسب منافع خود تبدیل کرده‌اند هیچ سخنی از بازسازی سوریه نمی‌گویند و تنها به لفاظی و قول‌هایی که هیچ مبنای حقوقی و عملی ندارد بسنده می‌کنند و در نهایت موضوع را به سازمان ملل حواله می‌دهند که خروجی آن هم کاملاً مشخص است!
در طول 7 سال انباشت اقدامات تروریستی در سوریه، بیش از 6 میلیون نفر از شهروندان این کشور آواره شده‌اند که تعدادی از آنها با عبور از مراحل بسیار سخت، موفق شدند خود را به کشورهای اروپایی برسانند. هر چند از مدت‌ها قبل کشورهای غربی مدعی حقوق‌بشر در عمل دروازه‌های خود را به روی پناهندگان سوری بستند و هر یک با بهانه‌ای مانع ادامه ورود آنها به خاک کشورهای‌شان شدند. با این تفاسیر و با اتفاقاتی که طی این 7 سال برای پناهجویان افتاده است، آینده بازگشت آنها  به کشورشان با بیم و امیدهایی همراه است که فضای تصمیم‌گیری را برای آنها بسیار غبارآلود کرده است.