مرگ آبخوانها و نفوذ زبانه آب شور 2 پیامد اصلی برداشتهای بیرویه است و در حالی که گلستان چهاردهمین استان درگیر با فرونشست است اما این دغدغه همچنان جدی گرفته نمیشود. در سالهای اخیر آمارهای بسیاری درباره برداشتهای بیرویه مطرح میشود اما فرونشست، مرگ آبخوانها و نفوذ زبانه آب شور پدیدههایی خزنده است که آرام و بیصدا در حال گسترش است بیآنکه بهعنوان دغدغهای جدی مورد توجه قرار گیرد. مطابق آمار منتشره، برداشت از آبهای زیرزمینی کشور حدود ۴۲ میلیارد مترمکعب است که از طریق ۴۵۰ هزار حلقه چاه مجاز و ۳۳۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز انجام میشود که طبق برنامه ششم توسعه باید ۱۱ میلیارد مترمکعب از برداشت آبهای زیرزمینی کاهش یابد.
کارشناسان معتقدند در سالهای اخیر هرچند درباره اضافه برداشت در محافل مختلف صحبت میشود اما پیامدهای این موضوع که خشکی جنگلها، نفوذ زبانه آب شور، فرونشست، فروچاله و... است مورد غفلت قرار گرفته است. یک دکترای علوم مهندسی آبخیزداری با تأکید بر اینکه بحث آبهای زیرزمینی مقوله بسیار مهمی است و باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، به مهر گفت: در ایران یکی از مهمترین منابعی که برای شرب در درجه اول و بعد کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد، آبهای زیرزمینی است. محمد عباسی افزود: ایران کشوری خشک و نیمهخشک است و به دلیل قرار گرفتن در عرض ۲۰ تا ۴۰ درجه عمدتاً بارش مناسبی ندارد و میزان بارش در ایران یکسوم بارش جهانی (۲۵۰ میلیمتر از ۸۵۰ میلیمتر بارش جهانی) است و از این رو نیاز داریم از آبهای زیرزمینی و منابع پایدارتر استفاده کنیم. به گفته این کارشناس آبخیزداری، آبخوانها ظرفهای طبیعی هستند که امکان حرکت، ذخیره و نفوذ و همچنین استحصال آب را به ما میدهند و اگر بهرهبرداری متناسب و مجاز از آبهای زیرزمینی انجام نشود، دچار تبعات و مشکلات متعددی میشویم. وی اضافه کرد: در ۵۰ سال گذشته حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از آبهایی را که اصلاً نباید به آنها دست میزدیم استفاده کردهایم و الان هم که تنها مجاز به برداشت ۳۱ میلیارد مترمکعب آب هستیم ۴۲ میلیارد مترمکعب برداشت داریم. وی با اشاره به اینکه هماکنون ۱۱ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت آب داریم، گفت: از ۶۰۹ دشت کشور ۳۵۷ دشت از لحاظ بهرهبرداری نباید هیچگونه توسعهای داشته باشند و در حال حاضر در شرایط نگرانکننده قرار دارند. عباسی تصریح کرد: آمارها نشان میدهد در گلستان افت حدود ۸۰ سانتیمتری آب زیرزمینی در آبخوان آزاد نسبت به دوره درازمدت را شاهد هستیم. وی با بیان اینکه کشاورزی یکی از بخشهای اثرگذار در میزان برداشت از آبهای زیرزمینی است، گفت: افزایش فرونشست و فروچاله در واقع نمود بیرونی استحصال بیش از حد و اضافه برداشت از آبهای زیرزمینی است. این دکترای علوم مهندسی آبخیزداری با بیان اینکه در گلستان نگرانیهای بزرگتر از فروچاله را داریم، افزود: گلستان چهاردهمین استان درگیر کشور با پدیده فرونشست است. ۳۸ روستای استان درگیر این پدیده هستند و مساحتی حدود 400 هزار هکتار را شامل می شود. وی از فرونشست بهعنوان پدیدهای آرام و خزنده که پیامدهای آن را در آیندهای نهچندان دور شاهد خواهیم بود، نام برد و ادامه داد: پدیده فرونشست با چشم دیده نمیشود اما از طریق ماهواره قابل رصد است.
عباسی اضافه کرد: اضافه برداشتها به جز فرونشستها به دلیل مرگ آبخوانها (که منجر به خشکی و نابودی جنگلها میشود)، باعث نفوذ زبانه آب شور میشود که میتواند آبهای شیرین ما را شور کند و این پدیده گلستان را تهدید میکند. وی با بیان اینکه هماکنون در ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی گلستان بویژه در یساقی و سلطانآباد در گرگان با پدیده لولهزایی مواجه هستیم، تصریح کرد: هماکنون 2 هزار و ۴۰۰ «گالی» (نوعی فرسایش خاک) فعال در این استان داریم. وی با اشاره به اینکه 2 هزار و ۴۰۰ «گالی» فعال گلستان بیشتر در شمال و شرق استان قرار دارند، گفت: «گالی»ها (نوعی فرسایش خاک) در استان تا چند متر توسعه پیدا میکنند و باعث قطع خطوط آب و برق، جادهها و... میشوند و روستای قِرناق یکی از روستاهای درگیر با این موضوع است تا جایی که «گالی»، روستا را به 2 قسمت تقسیم کرد. وی با بیان اینکه تغذیه آبخوان آزاد میتواند باعث تغذیه آبخوان عمیق شود، افزود: متأسفانه گلستان با چالش بزرگی در این حوزه مواجه است، چرا که آبخوان آزاد گرگان (وسیعترین آبخوان استان) توسط شهرها پوشش پیدا کرده و امکان نفوذ را از دست داده است در شرایطی که مناطق جنوبی استان منطقه حساس و محل تغذیه آبخوانهاست. وی تأکید کرد: باید با اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری و همچنین شناسایی زونهای تغذیه، شرایط و فرصت نفوذ را تسهیل و فراهم کرده و خسارت سیل را کاهش دهیم و همچنین منابع پایدار ایجاد کنیم.