حفاظت از طلای سبز

جنگل‌ها و مراتع به عنوان بخشی از منابع طبیعی تجدید شونده، بستر پایداری را برای رشد اقتصادی کشورها فراهم می‌کنند. ایران با 13 میلیون و 860 هزار هکتار جنگل در ردیف کشورهایی است که منابع و ذخایر ژنتیکی بسیار غنی و کم نظیری دارد. وسعت جنگل‌های شمال کشور حدود یک میلیون و 900 هزار هکتار است و حدود 11 میلیون و 900 هزار هکتار جنگل نیز در خارج از شمال داریم که به چهار ناحیه رویشی تقسیم می‌شوند. حدود 6 میلیون هکتار وسعت جنگل‌های زاگرسی است که بیشترین تاثیر را در تولید آب دارند، جنگل‌های ارسباران از نظر وسعت محدود اما از لحاظ منابع و ذخایر ژنتیک ازجمله جنگل‌های بسیار پر ارزش ایران است؛ جنگل‌های ایران - تورانی در مرکز ایران با حدود 4میلیون و 500 هزار هکتار وسعت و جنگل‌های خلیجی - عمانی نیز با حدود یک میلیون و 100 هزار هکتار وسعت در زمره جنگل‌های گرمسیری از دیگر ناحیه‌های جنگلی با ارزش هستند. همانطور كه گفته شد مساحت ناحیه رویشی ایران - تورانی 4 میلیون و 500 هزار هکتار است و کم بودن میزان بارندگی و طولانی بودن فصل خشک معمولا این ناحیه را از دیگر نواحی جدا می‌کند. نوسان حرارت در این ناحیه بسیار شدید و مشابه حرارت در صحراهای آفریقاست و سرمای زمستان آن از سرمای ناحیه مدیترانه شدیدتر است. این ناحیه رویشی وسیع‌ترین ناحیه جنگلی محسوب می‌شود و 3 میلیون و 400 هزار هکتار خاک ایران را در بر می‌گیرد. به علت گستردگی ناحیه ایران - تورانی و اختلافات اقلیمی، جنگل‌های این ناحیه به دو بخش کوهستانی و جلگه‌ای تقسیم شده است. در این رابط شریفی، کارشناس جنگل‌های خارج از شمال می‌گوید: دربخش کوهستانی گونه‌های جنگلی ارس، بنه و بادام رویش دارد و جنگل‌های ارس هزار مسجد خراسان، چهارباغ شاهرود و ساردوئیه کرمان از مهم‌ترین جنگل هاست. وی افزود: حوضه آبریز دریاچه بختگان دراستان فارس، بنه و بادام امتداد سلسله جبال بارز در استان کرمان و جنگل‌های بادامک جنوب خراسان از مهم‌ترین مناطق جلگه‌ای جنگل‌های ایران - تورانی است. این کارشناس می‌گوید: در بخش جلگه‌ای جنگل‌های بیابانی گونه‌هایی مانند گز، تاغ، قیچ و اسکنبیل رویش دارند. وی تامین سوخت، بهره‌برداری از میوه درختان جنگلی، چرای دام درعرصه جنگل و میزان بارندگی کمتر از 200 میلیمتر در سال را از عمده‌ترین ویژگی‌های این عرصه‌ها می‌داند. جنگل‌های ناحیه رویشی ارسباران با 160 هزار هکتار درشمال غربی ایران و بیشتر درحوضه آبخیز رودخانه ارس واقع شده است. اقلیم خاص و برخورداری از آب و هوای نیمه مرطوب و وجود مه سبب شده است، جنگل‌های نیمه انبوهی در این مناطق شکل بگیرد. اگرچه بارندگی دراین منطقه 300 تا 600 میلیمتر در سال است اما در روزهای زیادی از سال، منطقه مه دارد که در افزایش تزریق منابع آب درخاک موثر است. شریفی، کارشناس جنگل‌های خارج از شمال، درختان راش، توسکا، بلوط، ممرز، افرا، بنه، زبان گنجشک، شیرخشت، بادام، ذغال اخته، ملچ و سرخدار را مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این منطقه معرفی می‌کند. وی می‌گوید: انبوه‌ترین پوشش گیاهی جنگل‌های ارسباران در استان آذربایجان شرقی و شمال غرب اردبیل است و بیش از 775 گونه گیاهی در این منطقه قرار دارد. اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست نیز درباره حیات وحش این منطقه گفته است، ارسباران از سال 1976 میلادی مورد حمایت یونسکو قرار گرفته و از حدود 30 سال پیش به عنوان منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده مورد توجه بوده است. وی می‌گوید: در این ناحیه جنگلی گونه‌های نادری از پرندگان وجود دارد که یکی از کمیاب‌ترین آنها در جهان«سیاه خروس» است. مساحت جنگل‌های ناحیه رویشی خلیجی و عمانی نیز یک میلیون و 100 هزار هکتار است. ناحیه خلیجی و عمانی از قصرشیرین آغاز و به صورت نوار باریکی به سمت جنوب کشیده می‌شود و پس از عبور از استان‌های خوزستان و هرمزگان در استان سیستان و بلوچستان به مرز ایران و پاکستان ختم می‌شود. جنگل‌های این ناحیه درگذشته‌های دور نابود و بازمانده‌های آن در مقیاس وسیع در استان‌های بوشهر، هرمزگان، بلوچستان و تا حدودی در فارس و کرمان دیده می‌شود. و اما مساحت جنگل‌های ناحیه رویشی زاگرس نیز حدود 6 میلیون هکتار است که از پیرانشهر و سردشت در استان آذربایجان غربی آغاز و به شهرستان فیروزآباد فارس ختم می‌شود. گونه اصلی این جنگل‌ها را بلوط تشکیل می‌دهد. این جنگل‌ها در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد و قسمتی از فارس پراکنده است. طرح‌های حفاظت از جنگل‌های خارج از شمال یوسفی آذر، مدیرکل امور منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها نیز در رابطه با مراتع و آبخیزداری این مناطق می‌گوید: هم اکنون سالانه 950 هزار هکتار طرح‌های توسعه جنگل در عرصه‌های جنگلی اجرا می‌شود که 70 هزار هکتار آن در ناحیه جنگل‌های خارج از شمال کشور است. وی معتقد است: باید سالانه 100 هزار هکتار از عرصه‌ها جنگل‌کاری شود که به علت کمبود اعتبار 50 تا 60 درصد آن اجرا می‌شود. مدیرکل امور منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری همچنان می‌گوید: در ناحیه جنگلی ارسباران در 4 سال گذشته با همکاری جنگل‌نشینان 3 هزار و 500 هکتار جنگل، نهال‌کاری، بذرپاشی و غنی‌سازی شده است. وی برضرورت صیانت و حفاظت از جنگل‌ها تاکید کرده و بر این باور است که اقدامات ساکنان محلی در عرصه‌های گوناگون براي حفاظت از پوشش گياهي و حيواني می‌تواند هم به حفاظت جدی از جنگل‌ها كمك كرده و هم زمینه اشتغال جنگل‌نشينان و بوميان مناطق جنگلي را فراهم کند.