با دکتر محمدحسین ایمانی خوشخو، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

باید به فکر ساخت تئاترشهر دیگری بود

آقای ایمانی! برخی اعتقاد دارند که حوزه تئاتر نمی‌تواند وابسته به بخش خصوصی باشد و ناچار است از حمایت‌های دولتی بهره‌مند شود. نظر شما چیست و اساسا با مقوله خصوصی‌سازی در هنر موافق هستید؟ این سوال به بحث اقتصاد تئاتر برمی‌گردد. من در این ارتباط سال گذشته، مقاله مفصلی در زمینه تئاتر خصوصی در تئاتر شهر ارائه دادم. اگر بخواهیم به شکل علمی در این‌باره بحث کنیم باید بگوییم اصلا اینکه تئاتر باید به بخش خصوصی واگذار شود یعنی چه؟! من تصور می‌کنم در این حیطه، نیت‌ها چندان روشن نیست. من باز هم متعاقب پرسش شما این سوال را مطرح می‌کنم که خصوصی‌سازی در تئاتر به چه معنی است؟ یعنی سالن‌ها به بخش خصوصی واگذار شود یا بخش خصوصی برود کار را تولید کند؟ آن چیزی که می‌توانم با توجه به تجربه و تخصصم در این زمینه بگویم این است که اقتصادی که درباره هنرهای تجسمی به آن اشاره کردم درباره تئاتر مصداق ندارد. در هیچ جای دنیا این‌طور نیست که کار تئاتر بدون کارفرما و حمایت دولت انجام شود. مهم‌ترین حامی تئاتر در کشورهای پیشرفته شهرداری‌ها هستند که به پررنگ کردن این امر کمک می‌کنند. در کشور ما، تئاتر از منظر سرمایه‌گذاری از سوی دولت و بخش‌های دولتی حمایت می‌شود. این می‌تواند هم بد باشد و هم خوب. منتها اشکال اتکا به بخش غیردولتی اینجاست که دیگر هنرمند دغدغه تماشاگر نخواهد داشت چون سرمایه‌اش از جایی دیگر تامین می‌شود. حالا این کار چقدر گیشه داشته باشد یا نه برایش مهم نیست. به نظرم راه صفر و یک روی تئاتر جواب نمی‌دهد، یعنی نمی‌توان گفت یا دولت از تئاتر حمایت کند یا اینکه واگذار کند و کنار رود. ما باید راهی بینابین را داشته باشیم. کارگردان و تولیدکننده تئاتر باید حتما در گیشه سهم داشته باشند تا بتوانند آن بخش از درآمد را که متصل به گیشه است به سمت تماشاگر ببرند. دولت هم باید در این راستا یارانه‌هایی به مصرف‌کننده تئاتر بدهد. این اتفاق تاکنون افتاده است؟ بله، در حال حاضر وقتی تولیدکنندگان تئاترها قرارداد می‌بندند،‌ پول را از دولت می‌گیرند. به نظرم این امر می‌تواند در بحث فروش بلیت ارزان به مخاطب یعنی مصرف‌‌کننده هم گسترش داشته باشد، اما باز هم تاکید می‌کنم تولیدکننده تئاتر اگر بخواهد مطرح شود یا موفقیتی کسب کند باید حتما در گیشه سهم داشته باشد با مشارکت دولت، بویژه در این سال‌های اخیر ما شاهد ظهور کارهای فاخری بوده‌ایم که این فرضیه را که کار گیشه‌ای مطلوب نیست به طور کل باطل کرده است، یعنی می‌توان کاری کرد که هم در گیشه عملکرد موفقیت‌آمیز داشته باشد و هم به لحاظ درونمایه مطلوب بوده باشد. اگر این رویه و سطح کار حفظ شود، می‌توان در اقتصاد تئاتر به جلوه‌های ارزشی دست یافت. در واقع ما با داشتن تماشاگر عالی، فروش بلیت و حمایت‌های دولتی می‌توانیم به شکل مقبول و منطقی به بحث اقتصاد خصوصی نزدیک شویم. باتوجه به اینکه در سال‌های گذشته، برخی سالن‌های تئاتر شهر، چند بار در معرض تخریب، بازسازی و مرمت قرار گرفته‌اند، آیا تمهیدی درباره بازسازی کلی این مجموعه در نظر گرفته‌اید؟ ببینید، تئاتر شهر در حال حاضر دیگر نیازی به بازسازی ندارد زیرا در تمام زمینه‌های اصلی مثل زیرساخت‌ها و تاسیسات و تعمیرات، تمهیدات اساسی شده است. به طوری که تا چندین سال آینده احتیاجی به بازسازی این مجموعه نخواهیم داشت. من تصور می‌کنم باید به فکر ساخت تئاتر شهر دیگری بود. در این راستا هم چندین بار با شهرداری تماس‌هایی برقرار شده است تا زمینه را برای ساخت یک تئاتر شهر دیگر اختصاص دهد. جالب است بدانید امروز به برکت وجود و عملکردهای دولت نهم، اصلا مشکل سالن در شهرستان‌ها نداریم، اما باتوجه به جمعیت زیاد تهران، جای آن است که در هر منطقه و ناحیه‌ای یک سالن ساخته شود. به‌عنوان مثال مجموعه «ایرانشهر» پیش از ساخت یک سوله بود ولی امروز اینقدر مجهز شده که هیچ‌کس فکر نمی‌کند اینجا قبلا سوله بوده است. به نظرم ساخت مجموعه ایرانشهر می‌تواند به مثابه تجربه‌ای باشد که در جای‌جای تهران انجام شود. اگر مراکز متعددی نظیر تئاتر شهر در سطح تهران ساخته شود، فشار کمتری روی تئاتر شهر می‌آید و عمر بازدهی آن نیز بیشتر می‌شود. یک سوال هم درباره حضور گروه‌های نمایشی ایرانی در مجامع بین‌المللی دارم. سال گذشته تئاتر «آنتیگونه در نیویورک» به کارگردانی خانم هما روستا به دلیل تعلل مرکز هنرهای نمایشی از اجرا در بلاروس بازماند. چرا فکری برای حضور گروه‌های نمایشی در کشورهای دیگر نمی‌شود؟ تصور نمی‌کنم این‌طور باشد زیرا تاکنون کارهای زیادی از ایران در خارج از کشور به اجرا درآمده، یعنی فکر کنم دو ماه یک بار این کار انجام شده است. به نظرم مشکل به عدم هماهنگی گروه‌های تئاتری با مرکز هنرهای نمایشی بازمی‌گردد. هنرمند یا کارگردان اول دعوتنامه را دریافت می‌کند بعد از مراحلی به سراغ مرکز هنرهای نمایی می‌رود. خب طبیعی است که با این مشکل، هماهنگی لازم صورت نمی‌گیرد. به نظرم یکی، دو موردی که شما به آنها اشاره کردید، عدم هماهنگی بوده است. معاونت هنری وزارت ارشاد چقدر برای مرتفع کردن هزینه‌های سفر مثل تهیه بلیت و ... می‌تواند در این راستا به گروه‌هایی که مایلند در جشنواره‌های خارجی شرکت کنند کمک کند؟ بخش بودجه بین‌المللی نامحدود نیست. بلکه این بودجه متناسب با نیازها و درخواست‌ها اختصاص داده می‌شود. مثلا در ابتدای سال، بخش بین‌المللی مرکز هنرهای نمایشی درخواست حمایت از اجرای یکی از کارهای تئاتری در خارج از کشور می‌کند و حمایت هم می‌شود. یک کار دیگری هم هست، اینکه بخش بین‌الملل، گاه هزینه بلیت‌‌های رفت و برگشت یا محل اقامت را برعهده می‌گیرد. حسین پارسایی، مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی مدتی پیش در نشستی خبری از تدوین آیین‌نامه حقوق تولیدکنندگان تئاتر خبر داد و در آن به کسر مالیات 5 درصدی هنرمندان اشاره کرد. این در حالی است که اغلب هنرمندان از این کسر مالیات رضایت ندارند و غالبا موفق به دریافت معافیت مالی هم نمی‌شوند. نظر شما در این‌باره چیست؟ ببینید، این مساله به وزارت ارشاد برنمی‌گردد و باید وزارت اقتصادی و دارایی پاسخگوی آن باشد. ما تا جایی که توانسته‌ایم باتوجه به قوانین، معرفی‌نامه‌ای را در جهت تایید جایگاه هنری هنرمند ارائه داده‌ایم. این تاییدیه به وزارت اقتصاد می‌رود و آنها این معافیت را صادر می‌کنند. از این موارد که موفق به دریافت معافیت شده‌اند نیز کم نداریم. این راه، فعلا راهی میانبر و کوتاه‌مدت است. امیدوارم دولت دهم در مصوبه‌ای با توجه به قانون موجود مالیات در وزارت ارشاد و وزارت اقتصادی و دارایی از شکل موردی خارج شود و هنرمندان بتوانند از این معافیت قانونی به شکل فراگیر استفاده کنند. با توجه به اینکه آیین‌نامه قرارداد‌های تیپ نمایشی روی سربرگ‌های وزارت ارشاد نوشته شده است، آیا تمام مفاد و مصوبه‌های آن در راستای تایید معاونت هنری بوده است؟ تا اینجا که پیش رفته، مسیر قانونی‌اش را طی کرده است. پیشنهاداتی نیز در این میان شده که خانه تئاتر و مرکز هنرهای نمایشی بررسی کرده‌اند، اما به هرحال به تایید وزارت ارشاد رسیده است که آقایان پارسایی و راد نیز به اعلام آن پرداختند. این آیین‌نامه پس از انجام مراحل قانونی به تأیید نهایی معاونت هنری وزارت ارشاد رسیده است و ملاک عمل قرار می‌گیرد. بپردازیم به مبحث موسیقی. می‌خواستم درباره نخستین حضور بین‌المللی گروه‌های کر ایرانی در بخش فولکلوریک بپرسم. این گروه امسال موفق شد مقام دوم را در آسیا به دست بیاورد که در نوع خود اتفاق مهمی تلقی می‌شود. بی‌تردید حضور بین‌المللی این گروه، کاری بی‌سابقه در عرصه موسیقی کشور و جزو ثمرات سیاست‌های دولت نهم بوده است که باید به آن اشاره کرد. این گروه بعد از شناسایی و حمایت توانست در نخستین حضور بین‌المللی، رتبه دوم جهانی و رتبه اول آسیایی را به دست آورد. جای آن بود که رسانه‌ها و صدا و سیما به شکل پررنگ‌تر به این مقوله بپردازند. زیرا مسلما جایگاه و اعتبار این گروه در مجامع بین‌المللی کمتر از رتبه‌های علمی و ورزشی نیست که نشان‌دهنده توانایی فرزندان جوان این مرز و بوم در عرصه موسیقی نیز هست. بنابراین، مسؤولان باید بیشتر به حمایت هنر بپردازند، زیرا هنر، سرمایه بزرگ و ملی ما است و می‌توان از این سرمایه‌، بهره بیشتری برد. روی این اصل، باید جایگاه معتبر هنر ایران اسلامی را به دنیا بیش از پیش انعکاس دهیم. صرف نظر از این درخشش در شاخه کر، آیا قرار است فعالیت‌های دیگری نیز در شاخه‌های مختلف هنر انجام شود؟ بله. در حال حاضر کسب این مقام انگیزه‌ای برای دیگر جوانان شده است. امیدوارم در سال‌های آینده شاهد بروز این اتفاق در حوزه تجسمی، نمایش و ... نیز باشیم. آیا برنامه‌ای برای ارتقا و گسترش سالن‌های موسیقی ‌در‌نظر گرفته شده است؟ غیر از تهران در زمینه سالن برای دیگر استان‌ها مشکل نداریم بویژه اینکه سالن‌های شهرستان‌ها چندمنظوره است و گذشته از استفاده موسیقی در رشته تئاتر نیز فعالند. در تهران نیز سالن‌های موسیقی به اندازه کافی وجود دارد. مگر برای اجراهای بالای هزار نفر که خب در مواردی با مشکل مواجه می‌شویم. البته در این زمینه نیز ما سالن‌های وزارت کشور و میلاد و همچنین برای تابستان،‌ فضاهای باز را داریم. همیشه گفته‌ام اگر شهرداری بتواند برای ساخت تالاری برای موسیقی زمین مطلوبی را در اختیار بگذارد، می‌توان به پاسخگو بودن تعداد بیشتر مخاطبان و تماشاگران امیدوار بود. در واقع، در صورت تخصیص مکان مناسب، بودجه این امر در نظر گرفته شده و موجود است. در بحث مجوز آلبوم‌های موسیقی، نقدی که عنوان می‌شود وجود نوعی عدم توازن است. به‌عنوان مثال اینگونه مطرح می‌شود که‌گاه آلبومی مجوز می‌گیرد که از منظر ترانه‌سرایی و نوع اجرا و آهنگ در سطح کیفی نازلی قرار گرفته است و در مقابل، آلبوم‌هایی که قابلیت‌های هنری دارند،‌مدت‌ها در انتظار مجوز می‌مانند. کارهایی که از طریق ناشران موسیقی به دفتر موسیقی وارد می‌شود مشکلی ندارد و در شورای شعر و موسیقی به بررسی این آثار می‌پردازند و نهایتا مجوز هم صادر می‌شود منتها آن بخش از کارهایی که خارج از دایره ناشران است فرق می‌کند. مثلا شاعری یک شعر می‌گوید و تصور می‌کند می‌توان روی آن آهنگی گذاشت. پس خودش به شکل انفرادی به پیگیری دریافت مجوز می‌پردازد. خب طبیعی است که زمان زیادی هم برای دریافت مجوز می‌برد. آیا منظورتان این است که این سلسله مراتب است که دارد رعایت می‌شود وگرنه روند مجوز‌ها طولانی نیست؟ بله، ببینید زمانی ناشری یک اثر را قبول می‌کند و دنبال کار‌های مجوز آن برای تولید‌کننده‌اش نیز هست ولی آثاری که به شکل مجزا می‌خواهند مجوز بگیرند، چون از طریق ناشر وارد نمی‌شوند داخل صف مجوز می‌روند. دلیلش هم این است که متقاضی در این زمینه زیاد است، بنابراین طی رویکرد دفتر موسیقی و نشست‌هایی که با آنها داشته‌ام مشخص است که کار باید از طریق ناشران موسیقی انجام شود. همان‌طور که معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، مجوز‌های کتاب را به ناشر و معاونت سینمایی مجوز فیلم را به تهیه‌کننده می‌دهد، در حوزه موسیقی نیز ناشران موسیقی درخواست کننده باشند تا بتوان راحت‌تر مجوز‌ها را به آلبوم‌های موسیقی داد. به عنوان مثال می‌توان به برنامه‌هایی اشاره کرد که برای نخستین‌بار در عرصه هنر به بار نشست و توجه به رویکرد خاص این برنامه‌ها و هدفمند بودن آنها می‌تواند یکی از نشانه‌های موفقیت در اثر باشد. آیا در دولت نهم، طرح،‌هدف یا برنامه خاصی بود که محقق نشد یا نیمه‌کاره ماند؟ خوشبختانه وقتی به کارنامه دولت نهم نگاه می‌کنیم، می‌بینیم کارنامه‌ای موفق بوده است. در اینجا شایسته است که از جناب محمدحسین صفارهرندی به عنوان وزیری یاد کنیم که رویه اعتدال را در حیطه‌های فرهنگ و هنر در پیش گرفت و در این زمینه‌ها موفق هم شد. به‌طوری که در هر ماه، ما برنامه‌های هنری داشتیم. حتی همین الان که با شما حرف می‌زنم، دو جشنواره بزرگ بین‌المللی آیینی - سنتی و هنر‌های موسیقی تجسمی مقاومت کرمانشاه را داریم که نشان‌دهنده حجم زیاد فعالیت‌هاست. تصور می‌کنم وزیر فرهنگ و ارشاد در دولت دهم، با وجود این فعالیت‌ها بیشتر باید اجرا کند تا برنامه‌ریزی. به هر حال‌ کارنامه ما کارنامه‌ای موفق بود. ضمن اینکه به نقایص موجود نیز واقف هستیم، ‌اما فعالیت‌های ما از لحاظ کمی،کیفی، بودجه، مخاطب، ساخت و ساز و ... رشد داشته و درخشان بوده است و دوره‌ای طلایی در عرصه فعالیت‌های هنری به شمار می‌رود.