احسان سالمی: مستند «خارج از دید 2» یکی از آثاری است که پخش آن در این شبها با واکنشهای بسیاری در فضای رسانهای کشور روبهرو شده است. دنبالهای بر مجموعه «خارج از دید» که سال گذشته در ارتباط با حوادث و اتفاقات پیشآمده در جریان فتنه 88 ساخته شد و امسال در سری دوم خود به بررسی این نکته پرداخته که دشمنان جمهوری اسلامی ایران چگونه پس از ناامیدی از فتنه 88 با ابزار «نفوذ» به دنبال آسیب رساندن به نظام و ملت ایران هستند. اظهارنظرهای مختلف درباره این مستند و برخی موضوعات مطرحشده پیرامون آن بهانهای شد تا با مهدی نقویان، کارگردان شناختهشده این مستند به گفتوگو بنشینیم. نقویان که پیش از این آثار مهمی همچون «رمز و راز ملکه»، «برادران» و «در برابر طوفان» را تولید کرده است، در این گفتوگو نکات جالبی را در ارتباط با ابعاد مسأله نفوذ
و سختیهای ساخت مستندی در این زمینه مطرح کرده که در ادامه میخوانید.
مهدی نقویان چرا تصمیم گرفت از «خارج از دید 1» که در ارتباط با بحث فتنه 88 بود سراغ سوژه «نفوذ» در سری دوم خارج از دید برود؟
به نظرم این دو موضوع در امتداد هم است، یعنی بعد از ماجرای فتنه 88 که دشمنان جمهوری اسلامی همه عزم خود را بر زمین زدن نظام قرار دادند و الحمدلله به موفقیت هم نرسیدند، با مدلهای جدید دشمنی خودشان را نسبت به جمهوری اسلامی ادامه میدهند که در واقع همین بحث «نفوذ» است. البته «نفوذ»، مسالهای بشدت پیچیدهتر است که بیشتر در حوزه جنگ نرم خود را نشان میدهد و حتی گاهی بدون اینکه هیچگونه ردپایی از خود به جا بگذارد، به مقاصد خود میرسد و از این نظر موضوعی بشدت پیچیدهتر و در عین حال سختتر است. کلیدواژهای که بعد از فتنه 88 هم مطرح شد، بحث «نفوذ» بود که حضرت آقا هم چندین بار درباره آن صحبت کردهاند و به نظرم رسید باید این مسأله برای مردم تبیین شود.
مسأله نفوذ همانگونه که خود شما به آن اشاره کردید، ابعاد بسیار گستردهای دارد و در حوزههای مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است انجام شود. یکی از نقدهایی که به کار شما میشود این است که چون ابعاد این موضوع خیلی گسترده میشود ممکن است طرح بسیاری از این موضوعات در قالب یک مستند چندقسمتی با زمانهایی محدود، بیشتر باعث آشفتگی ذهن مخاطبان شود. نظر شما در ارتباط با این انتقاد چیست؟
سوال دقیقی پرسیدید ولی به نظرم نتیجه نمایش این مستند، اینگونه نیست. اتفاقا من تصمیم گرفتم در ارتباط با نفوذ کار کنم تا دیگر همکاران رسانهای ما هم که تاکنون به هر دلیلی وارد این حوزه نشدهاند، به این موضوع ورود کنند. من در اینجا اتفاقا میخواهم از برخی دوستان رسانهای و همکاران خودمان هم گلایه کنم؛ برخی از این دوستان سال گذشته نیز نسبت به ساخت «خارج از دید 1» انتقاد کردند و گفتند باعث ایجاد شکاف اجتماعی میشود؛ صحبتهایی که باعث میشود دیگر هیچکس جرات نکند سراغ ساخت آثاری در ارتباط با فتنه برود. من اتفاقا امسال سراغ سوژه «نفوذ» رفتم تا سایر دوستانی هم که میخواهند در ارتباط با این سوژه اثر تولید کنند، جسارت پیدا کنند بسازند و وارد این فضا شوند. فارغ از این نقدها، به هر حال مسأله «نفوذ» همانطور که شما گفتید، مسالهای پیچیده است اما بالاخره باید از یک جایی کار روی این موضوع را شروع میکردیم و به نظرم حالا بقیه افرادی که میخواهند در این حوزه کار کنند، میتوانند با خاطر آسودهتری وارد این عرصه شوند. اصلا گله من هم از برخی دوستان در همین زمینه است؛ من دغدغههای دیگری نیز در حوزه مستندسازی دارم اما وقتی میبینم موضوعات مهمی همچون «فتنه» یا «نفوذ» مورد بیتوجهی قرار میگیرد، سعی میکنم حداقل در حد توان خودم در این زمینه اثر تولید کنم.
اطلاعاتی که در مستند ارائه میشود تا چه اندازه آشکار است و چه بخشی از آن شامل اطلاعات و دادههای پنهانی و خارج از دسترس عمومی میشود؟
نگاه من در ساخت این اثر و هر اثر دیگری که پیش از این تولید کردهام این است که عامه مردم با آن ارتباط برقرار کنند؛ هر چند بسیاری از پروندههایی که ما در این مستند مطرح کردیم، پروندههای سنگینی بود ولی با کمی جستوجو در فضای مجازی بسیاری از این اطلاعات را میتوان یافت و در واقع بسیاری از این اطلاعات و تصاویری که ما در مستند استفاده کردیم، تصاویر و اطلاعات آشکاری بوده که پیش از این در فضای مجازی یا سایر آثار و رسانهها منتشر شده است. برخی دوستان با کنایه به ما میگویند از «راش رانتی» استفاده کردهایم در حالی که 90 درصد اطلاعاتی که ما استفاده کردیم در فضای رسانهای وجود داشته و در این صورت استفاده از گوگل و یوتیوب برای گرفتن فیلم و اطلاعات همه جزو استفاده از رانت به حساب میآیند!
با توجه به اینکه موضوع «خارج از دید2» با موضوعات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گره خورده بود، واکنشهای مختلفی نسبت به این مستند صورت گرفت. برخی واکنشها در فضای مجازی درباره این بود که این مستند با طرح بحث نفوذ به نوعی علیه همه کسبوکارهای نوین از جمله استارتآپها موضعگیری منفی دارد. پاسخ شما به این انتقاد چیست؟
ببینید! ما در «خارج از دید1» در ارتباط با برخی آسیبهایی که بهواسطه فتنه 88 به کشور وارد شد، صحبت کردیم. مثلا گفتیم عدهای در خیابانهای تهران به اموال عمومی آسیب زدند. آیا در آنجا همه مردم تهران علیه ما موضع گرفتند که بالاخره ما هم در آن زمان در تهران زندگی میکردیم و چون شما گفتید عدهای به اموال عمومی آسیب زدند، این شامل حال ما هم میشود؟! خب هیچکس چنین برداشتی از حرف ما نداشت. طبیعتا وقتی ما در «خارج از دید 2» هم داریم درباره موضوع نفوذ صحبت میکنیم و از مصادیق آن در حوزههای مختلف میگوییم، منظورمان همه افرادی که در آن حوزه فعالیت میکنند، نیست. من در این گفتوگو هم دوست دارم یک بار دیگر و به صورت شفاف بگویم ما در حوزه کارآفرینی، استارتآپها، رسانه و مطبوعات هچگونه موضع منفی نداریم اما هر جا که نفوذ شده باشد، با اسناد و مدارک مورد بررسی قرار دادیم. اتفاقا ما خواستیم با ارائه سند و مدرک نشان دهیم بحثی که بسیاری با عنوان «توهم توطئه» درباره نفوذ مطرح میکنند، اشتباه است. آن کسانی که نسبت به این مستند و بحثهای مطرحشده در آن اعتراض میکنند، با سند و مدرک حرفی که ما در این مستند زدیم را رد کنند نه اینکه با گفتن حرفهای کلی مصادیقی که ما در این مستند آوردیم را رد کنند. همچنین طرح یک یا چند مصداق را به صورت طرح این موضوع به شکل عام نبینند، یعنی اگر مثلا ما در این مستند از یک نمونه نفوذ در یک حوزه صحبت میکنیم، تصور نکنند این موضوع به همه بخشها و مصادیق آن حوزه تعمیم داده شده است.
مستند شما در چند قسمت نهایی خود به طرح بحث نفوذ در برخی رسانههای داخلی پرداخته است. فکر میکنید نحوه مواجهه این رسانهها با بحثهای مطرحشده در مستند شما چه خواهد بود؟
به طور کلی همیشه استراتژی طرف مقابل در مواجهه با آثاری که علیه جریان نفوذ و جریانهای مخالف جمهوری اسلامی تولید شده این بوده که اگر آن اثر، خودش دارای ایرادهای فرمی یا اشتباهات محتوایی بوده به طرح بحثهای مختلف رسانهای به سرعت آن را برجسته کرده و سپس ایرادات آن را برای مخاطبانش مطرح کرده اما هر بار که اثر با ارائه دلایل قاطع و اسناد محکم تولید شده، معمولا سعی کردهاند با کماهمیت نشان دادن آن مانع برجسته شدن اثر و در اصطلاح ایجاد سروصدای رسانهای پیرامون اثر شوند. پیشبینی من هم این است که درباره این قسمتها هم اینگونه واکنش نشان دهند. البته اگر نسبت به موارد مطرحشده در این مستند واکنش نشان ندهند، در واقع فعالیت حرفهای خودشان زیرسوال میرود؛ هر چند در هر صورت این واکنشها برای من اهمیتی ندارد و همیشه سعی کردهام با توجه به آن اعتقادی که دارم کارم را پیش ببرم.