محمد نجارصادقی: نطفه بازار متشکل ارزی آبان 1397 و درست زمانی که بانک مرکزی توانست با تزریق ارز مداخله‌ای بازار آزاد را کنترل کند، شکل گرفت؛ دستاوردی بزرگ برای عبدالناصر همتی و همکارانش که قیمت دلار را در بازار آزاد 25 درصد کاهش داده بودند. بانک مرکزی با وجود اینکه توانست قیمت ارز را کاهش دهد اما برای این مهم هزینه گزافی با ارز مداخله‌ای پرداخت کرد که شاید سال‌های آتی، مدیران بعدی بانک مرکزی درباره آن صحبت کنند؛ هزینه‌ای که جرقه  بازارساز  شدن را به جای بازیگر بودن در ذهن کارشناسان اصلی‌ترین نهاد سیاست‌گذاری کشور زد. پیش از این بانک مرکزی بدون اینکه تسلطی روی بازار داشته باشد، در اندازه توان خود زمانی که قیمت ارز از تعادل خارج می‌شد، به عنوان یک بازیگر بزرگ وارد بازار می‌شد که در این شرایط یا ارز خریداری می‌کرد یا ارز به بازار تزریق می‌کرد که کنشگران به ارزی که توسط بانک مرکزی وارد چرخه بازار می‌شد در اصطلاح ارز مداخله‌ای می‌گفتند. این بازیگر بودن برای بانک مرکزی معایبی هم دارد؛ باید توجه داشت کشور در شرایط بحران تامین ارز قرار دارد و این بحران در بخش اسکناس خود را بیشتر نشان می‌دهد. طبق اظهارات حسن روحانی، رئیس‌جمهور در اوایل سال جاری ذخیره ارزی کشور به صفر رسید. این یعنی به دلیل در اختیار نداشتن بازار توسط بانک مرکزی، احتمال به‌وجود آمدن بازیگری قدرتمندتر از بانک مرکزی که بتواند سیاست‌گذار را فلج کند هم وجود دارد. در نهایت 30 آبان ماه همتی خبر ایجاد بازار متشکل ارزی را داد. وی در تشریح این بازار گفت: «در خیابان و کوچه و پس‌کوچه‌ها نمی‌توان بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. باید فاصله بین نرخ ارز در سامانه نیما و بازار کم شود، البته باید ببینیم چگونه می‌توانیم این موضوع را عملیاتی کنیم». همتی ادامه داد: «این بازار فرصتی می‌شود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافی‌ها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود». وی با اشاره به جلسات متعدد با حضور کارشناسان و صاحبنظران بازار ارز و سرمایه بویژه بانک‌ها و صرافی‌ها در بانک مرکزی، این را هم گفته بود که «در نهایت، درباره راه‌اندازی بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارز، مبتنی بر سازوکار حراج، با هدف کشف قیمت ارز و تسهیل تأمین نیازهای خدماتی و خرد مردم به جمع‌بندی رسیدیم و این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی در آینده نزدیک به‌طور گام به گام و با تمرکز بر معاملات نقدی راه‌اندازی می‌شود». به دنبال این اظهارات شامگاه سه‌شنبه 18 دی‌ماه موضوع بازار متشکل ارزی در شورای پول و اعتبار مطرح شد و به تصویب اعضای این شورا رسید. «بر اساس این مصوبه به منظور ساماندهی و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارا، «بازار متشکل معاملات ارزی» تشکیل می‌شود تا ارزها در آن به‌صورت نقد مطابق مقررات این مصوبه و دیگر مقررات مرتبط با آن در بستر الکترونیکی مورد معامله قرار گیرد». آنطور که پیداست بانک مرکزی به دنبال ایجاد یک سالن حراج ارز (اسکناس) با حضور صرافی‌هاست. در این سالن حراج، صرافی‌ها به عنوان بازیگران اصلی می‌توانند به خرید و فروش بپردازند. افراد عادی مانند مسافران و بازرگانانی هم که زیر یک میلیون یورو احتیاج دارند می‌توانند از همین فرصت استفاده کنند. صرافی‌ها ضمن خرید یا فروش ارز به این افراد خودشان به صورت مستقیم و نه کارگزاری اقدام به فعالیت می‌کنند. از مزایای این بازار این است که بانک مرکزی می‌تواند با رصد فعالان، خلأهای عرضه و تقاضا را کشف کند و این بار به جای یک کنشگر که پس از اتفاق وارد عمل می‌شود، بازار را به مسیری که می‌خواهد هدایت کند. این به معنای این است که بازیگر دیروز در بازار ارز که به صورت اورژانسی وارد بازار می‌شد، به دنبال بازارسازی است. نکته مثبت دیگر این بازار، ثبات است. البته بزرگ‌ترین گم شده امروز اقتصاد ایران ثبات است که همین فقدان باعث شده بیشتر فعالان اقتصادی قید تجارت، تولید و سرمایه‌‌گذاری را بزنند. امید است با بازار‌‌سازی بانک مرکزی شاهد ثبات در بازار ارز باشیم. تنها عیب این بازار آنجاست که بانک مرکزی بخواهد در نقش یک بنگاه مالی فرو رفته و در راستای منافع غیرعمومی حرکت کند که امیدواریم چنین اتفاقی نیفتد. بیان این نکته خالی از لطف نیست که بازارسازی و بازیگری بانک مرکزی هیچ‌گاه به صورت مستقیم نبوده و نخواهد بود و سیاست‌گذار به صورت غیرمستقیم و با عاملیت دیگران این مهم را رقم می‌زند.