گروه اقتصادی: نه آن زمانی که بانک مرکزی دستور کاهش سود سپرده بانکی تا 15 درصد داد و نه حالا که بانک‌ها یکی در میان معافیت 15 درصد را برای سپرده‌های بلندمدت گرفتند، بانک‌ها آنطور که باید و شاید به دستورات سیاست‌گذار خود یعنی بانک مرکزی اعتنایی نکردند، از این رو همواره مدیران بانک مرکزی بر این موضوع اصرار داشته‌اند که ابزار لازم را برای به خط کردن سریع بانک‌ها ندارند و شاهد انفعال آن بوده‌ایم.
به گزارش «وطن‌امروز»، بانک مرکزی برای اینکه بتواند اقتدار خود را حفظ کند و سیاست‌هایش را پیش ببرد ابزارهایی مانند سامانه چکاوک، سامانه ساتنا، شبکه شتاب، فرآیند اجازه تأسیس شعب جدید و نرخ ذخیره قانونی برای تشویق و تنبیه بانک‌ها دارد و باید از آنها استفاده کند. بانک مرکزی مقتدر می‌تواند بازیگران بد در صنعت بانکداری را تنبیه و بازیگران خوب را تشویق کند. بانک مرکزی که به عنوان مهم‌ترین مقام ناظر در بخش پولی و بانکی شناخته می‌شود در صورت داشتن اقتدار، توانایی این را دارد تا انضباط پولی را حاکم کند و سیاست‌های خود را پیش ببرد. بانک مرکزی در کشور ما هیچ‌وقت مقام ناظر خوبی نبوده یا از ابزارهای موجود برای اعمال نظارت استفاده نکرده است. به همین دلیل یکی از مشکلات بانکی ما، عدم اجرای تصمیمات بانک مرکزی توسط سیستم بانکی کشور است.
هزینه پایین نقض قوانین در سیستم بانکی
به دلیل نبود یا کم بودن ضمانت اجرایی هزینه نقض قوانین، شبکه بانکی کشور به‌کرات دستورات و بخشنامه‌های بانک مرکزی را نقض کرده و نسبت به اجرای آن بی‌توجه بوده است، در صورت ادامه این وضعیت، تنها بانک‌هایی متضرر می‌شوند که به دستورات بانک مرکزی پایبند بوده‌اند. این کار موجب تضعیف جایگاه بانک مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین مقام پولی کشور می‌شود. یکی از مصادیق نقض دستورالعمل‌های بانک مرکزی بحث کاهش نرخ سود بانکی بود. وقتی تصمیم گرفته شد که نرخ سود بانکی به 15 درصد کاهش یابد، بانک‌های متخلف با عدم اجرای این دستور و با بالا نگه‌داشتن نرخ سود، بخش زیادی از سپرده‌ها را جذب کرده و بازی نرخ سود بیشتر را شروع کردند، در نهایت بانک مرکزی برای جلوگیری از خروج سپرده برخی بانک‌ها که این دستورالعمل را رعایت می‌کردند از سیاست خود کوتاه آمد. بانک مرکزی در صورت داشتن اراده لازم، ابزارهای مورد نیاز را در اختیار دارد تا بتواند بانک‌ها را وادار به پیروی از دستورالعمل‌های خود کند. یکی از ابزارهایی که بانک مرکزی برای برخورد با بانک‌های متخلف در اختیار دارد محدود کردن خدمات مربوط به نظام پرداخت است که بانک مرکزی برای بانک‌ها فراهم کرده است.
گزینه‌های روی میز بانک مرکزی
بانک مرکزی حداقل 3 ابزار پرداخت مهم به‌نام سامانه چکاوک، سامانه ساتنا و شبکه شتاب را در اختیار دارد که می‌تواند برای اجرای سیاست‌های خود و برخورد با بازیگران بد صنعت بانکداری از آنها استفاده کند، چرا که این 3 سامانه قابلیت‌های فراوانی دارند. به عنوان مثال، بانک مرکزی سامانه چکاوک را برای پذیرش الکترونیکی چک‌های کاغذی بینبانکی و انجام تراکنش‌های مبتنی بر آنها به صورت کاملاً الکترونیکی راه‌اندازی کرده است که به‌جای فیزیک چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال شده و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده می‌شود. همچنین در شبکه شتاب دامنه وسیعی از تبادلات، از قبیل برداشت وجه نقد، خرید الکترونیکی، انتقال وجه، پرداخت قبوض و مانده‌گیری را از طریق خودپرداز، پایانه فروش، پایانه شعب، اینترنت، تلفن همراه و کیوسک را در بر می‌گیرد و در سامانه ساتنا تسویه مبادلات بینبانکی به‌صورت آنی، قطعی، نهایی و برگشت‌ناپذیر انجام می‌شود، بنابراین بانک مرکزی حداقل این 3 ابزار را با قابلیت‌های یادشده در اختیار دارد و در صورت لزوم می‌تواند با کمک ابزارهای گفته شده بازیگران بد صنعت بانکداری را جریمه کند، چرا که در صورت قطع یا محدود کردن یکی از قابلیت‌های ابزارهای یادشده اعتبار بانک نزد مردم و سایر بانک‌ها، همچنین عملکرد و سودآوری بانک در معرض خطر قرار می‌گیرد. بانک مرکزی می‌تواند با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان ممکن با استفاده از این ابزار نظارتی بانک‌های متخلف را جریمه کند. دیگر ابزارهایی که بانک مرکزی در اختیار دارد و می‌تواند به وسیله آن بانک‌های متخلف را جریمه کند اجازه تأسیس شعب جدید یا نرخ ذخیره قانونی است. بانک مرکزی می‌تواند به بانک‌های متخلف اجازه تأسیس شعبه جدید ندهد یا اینکه نرخ ذخیره قانونی را برای بانک متخلف بالا ببرد. بانک مرکزی به عنوان مهم‌ترین مقام ناظر پولی می‌تواند از ابزارهای گفته شده برای تشویق بانک‌هایی که به بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های بانک مرکزی عمل کرده‌اند و تنبیه بانک‌های متخلف استفاده کند و روز به روز اقتدار از دست رفته خود را پس بگیرد.
ابزارهای سهل‌الوصول بانک مرکزی برای مقابله با بانک‌های متخلف
قطع سامانه شتاب، درگاه انتقال وجه و برداشت وجه
قطع سامانه چکاوک، محل بررسی و وصول چک‌های کاغذی
قطع سامانه ساتنا، بستر تسویه مبادلات بینبانکی
ممانعت از اجازه تاسیس شعبه جدید بانکی
افزایش نرخ ذخیره قانونی یک بانک
بانک مرکزی می‌تواند در برابر سود 20 درصدی مقاومت کند؟
اگرچه بانک‌ها طی ماه‌های گذشته برای جذب سپرده‌ها، رقابتی تنگاتنگ را با همتایان خود در نرخ سود بالای مصوبه شورای پول و اعتبار انجام می‌دادند اما بانک مرکزی می‌گوید بساط سودهای بالا جمع شده است و اکنون حتی اگر بانکی به صورت خودسرانه و بدون مجوز سود بالای ۲۰ درصد به سپرده‌های بانکی بدهد، متخلف شمرده شده و پرونده‌اش از سوی نهادهای نظارتی پولی و بانکی بررسی خواهد شد، البته عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی هم به این نکته اشاره داشته و بار دیگر تاکید کرده است که بانک‌ها دیگر بالای ۲۰ درصد، به سپرده‌های مردم سود نمی‌دهند اما مشاهدات میدانی گویای موضوع دیگری است و به نظر می‌رسد بانک مرکزی برای تنبیه بانک‌های متخلف باید از فاز تهدید خارج و وارد فاز اجرایی شود.