محسن شهمیرزادی: با رشد تکنولوژی و تحول رسانه‌ها، سال‌هاست که «کتاب» در زمره مهجورترین عضو هر خانه محسوب می‌شود که کمتر کسی از آن سراغ می‌گیرد. موج نزول کتابخوانی و کتاب خریدن سال‌هاست که در سراسر دنیا به سراشیبی افتاده و تکاپوی دغدغه‌مندان فرهنگی در جهان نیز نتوانسته است به صورت چشمگیر این روند نزولی را کاهش بدهد. در این میان اما بعضی آثار درخشان در حوزه چاپ و نشر وضعیت دیگری دارند؛ آثاری که جذابیت‌شان برای مخاطب موجب شده تا از اقبال فراوانی بهره‌مند و تعداد آدم‌های بیشتری با آنها مأنوس شوند. این مساله خود نشان می‌دهد این روزها مخاطبان فاصله زیادی از دنیای کتاب دارند و نخ تسبیحی بین مخاطب و کتاب خوب نیاز است تا آنها را به یکدیگر پیوند دهد. نتیجه این اتفاق، رونق بازار کتاب و گسترش کتابخوانی در میان مخاطبان است که به رستگاری جامعه نیز قطعا کمک خواهد رساند. چند سالی می‌شود که «پویش‌های کتابخوانی» در ایران رونق گرفته‌اند؛ پویش‌هایی که به‌مثابه همان نخ تسبیح تلاش دارند آثار برجسته‌ای را که به نظر مغفول واقع شده‌اند به مخاطب معرفی کرده و با ارائه امتیازاتی نظیر قیمت کمتر و جایزه‌های کتابخوانی، آنها را ترغیب به مطالعه کنند. پویش‌هایی که اتفاقا نتایج مثبتی را با خود به همراه داشته‌اند و کتاب‌های جبهه انقلاب اسلامی که با سوژه‌های نابی همراه است، مورد اقبال مردم قرار گرفته و رونقی را با خود به بازار کتاب آورده است. از جمله این پویش‌ها، می‌توان به پویش «روشنا»، «کتاب و زندگی»، «کتاب قهرمان»، «در هوای انقلاب»، «کتاب شارژ»، «بخون، قهرمان شو» و... اشاره کرد که هرکدام سهم بسزایی در افزایش سرانه مطالعه و خرید کتاب داشته‌اند. 2 پویش «کتاب قهرمان» و «در هوای انقلاب» در آستانه 40 سالگی انقلاب اسلامی اقدام به برگزاری موج جدید کتابخوانی با کتاب‌هایی در مضامین انقلاب اسلامی کرده‌اند که در ادامه نگاهی به آنها خواهیم انداخت.
خواندن و قهرمان شدن
پویش کتاب قهرمان، همان‌طور که از نامش هم پیداست، به دنبال آشنایی با سبک زندگی قهرمانان کشور است؛ قهرمانانی که روایت زندگی‌شان برای هر نسلی جذاب بوده و تجربه ثابت کرده است، مخاطبان بسیاری در انگیزه مطالعه این آثار به سر می‌برند و کافی است نویسنده‌ای خوش‌قلم همراه شخصیت اصلی داستان شود تا اثری شاخص و پرمخاطب خلق شود. این پویش که به همت مجمع ناشران انقلاب اسلامی در حال برگزاری است، نخستین فعالیت خود را با کتاب «سرباز کوچک امام» رقم زده است؛ کتابی با محوریت آزاده مهدی طحانیان که کودکیِ او در حافظه تاریخی ایرانی‌ها ماندگار شده است. همان رزمنده اسیر نوجوانی که وقتی خبرنگار درخواست مصاحبه با او در زندان می‌کند، او شرط مصاحبه را رعایت حجاب این خبرنگار عنوان می‌کند و خبرنگار نیز برای گفت‌وگو با چنین شخصیت باهوش-که هوش او در روایت‌های کتاب متبلور است- روسری بر سرش کرده و شرط او را می‌پذیرد، حال آنکه این نوجوان اسیر بوده و خبرنگار هندی آزاد از زندان. مهدی طحانیان تا 2 سال پس از امضای قطعنامه ۵۹۸ به همراه جمعی دیگر از اسرا در زندان‌های رژیم بعث نگه داشته می‌شود و در این 8 سال اسارت (۱۳۶۱ تا ۱۳۶۹)، شاهد جنایات و شکنجه‌های بی‌امان و توصیف‌ناپذیر این رژیم جنایتکار و همچنین راوی رشادت‌ها و جوانمردی رزمندگان و جان‌برکفان 8 سال جنگ تحمیلی است. در این پویش کتابخوانی، با تلخیص و کاهش حجم به‌رغم افزایش قیمت کتاب‌ها، تلاش شده به جای قیمت اصلی کتاب یعنی 42 هزار تومان آن را با 24 هزارتومان وارد بازار نشر کنند تا به این واسطه مخاطبان بتوانند با خیال آسودهتری کتاب را خریداری کنند. نحوه تهیه این کتاب به گونه‌ای بوده که تمام راه‌ها برای عرضه و دریافت این کتاب فراهم است؛ از خرید چاپی تا تهیه آن به واسطه اپلیکیشن‌های کتابخوانی و بزودی دانلود آن به صورت کتاب صوتی. مخاطبان همچنین در این پویش می‌توانند از راه‌های گوناگون در این مسابقه برنده شوند؛ از معرفی کتاب در فضای مجازی تا خرید و شرکت در مسابقه کتابخوانی که جمع جوایز هر بخش، از ۳۰ میلیون ریال تا ۴۵۰میلیون ریال است. تاکنون کتاب «سرباز کوچک امام»، بارها زیر چاپ رفته و هم‌اکنون چاپ چهل‌ودوم آن در دست مخاطبان است که قطعا این عدد در هفته‌های آتی عدد بالاتری را تجربه خواهد کرد.
قصه‌خوانی در هوای انقلاب
پویش کتابخوانی «در هوای انقلاب» دیگر پویشی است که انتشارات به‌نشر وابسته به آستان قدس رضوی آن را شکل داده و پس از تجربه موفق پویش کتابخوانی با محوریت کتاب «دعبل و زلفا» این بار تصمیم گرفته 3 رمان مرتبط با فضای انقلاب اسلامی را که از این انتشارات به چاپ رسیده در پویش «در هوای انقلاب» قرار دهد. در این پویش 3 رمان انقلاب شامل کتاب‌های «خلوت مدیر» نوشته علی‌اکبر والایی، «تیغ و تاج» اثر مصطفی جمشیدی و «آدم‌های غلط» نوشته حسن احمدی که هر 3 در سال 97 چاپ شده‌اند به عنوان منابع مطالعاتی مطرح شدند. «خلوت مدیر» اثر داستانی مناسب برای جوانانی است که علاقه‌مند هستند درباره انقلاب و حوادث پیرامون آن بیشتر بدانند. این رمان مربوط به اواخر دوره سلطنت محمدرضا شاه و آغاز انقلاب و درباره مدیر یک مدرسه است. آغاز داستان با ورود به اداره فرهنگ آن زمان یا همان آموزش‌وپرورش فعلی رقم می‌خورد. حمید مهران، مدیر مدرسه‌ای است که در بدو ورود به آنجا با معاون اول خود آشنا می‌شود؛ فردی که به نوعی دست‌نشانده ساواک است. او با وجود چنین فردی در کنار خود احساس بدی دارد اما وقتی با «مجد» ناظم مدرسه یا معاون دیگرش آشنا می‌شود، کمی از ناراحتی وی کاسته می‌شود. ارتباط مدیر و ناظم و اتفاقاتی که در مدرسه رخ می‌دهد اثری جذاب را به وجود آورده است، همچنین قلم نویسنده سبب روانی و خوشخوانی داستان شده است. «تیغ و تاج» نیز کوششی در بازآفرینی خشونت ساواک در دهه 50 برای کنترل و سرکوب انقلابیون است. این رمان به سرنوشت یک ساواکی می‌پردازد که زنش را طلاق داده و تحت پوشش یک گارسن در رستوران تاسیسی ساواک کار می‌کند. زندگی شخصی وی، احساسات سردرگم و نحوه عمل سرتیم‌های ساواک با وی و همکارانش دستمایه‌های نویسنده در خلق این رمان است که در پایان با تهاجم انقلابیون مسلمان رستوران دچار آتش خشم انقلابیون مسلمان شده و تخریب می‌شود. حسن احمدی در 51 بخش از کتاب «آدم‌های غلط» روایتگر داستان فردی به نام محسن است که مأموران ساواک، پدرش را به شهادت رسانده‌اند و خودش هم توسط آنها گرفتار می‌شود. در مدت گرفتاری محسن در زندان ساواک، ماجراهایی برای مادر پیرش اتفاق می‌افتد که در این کتاب روایت می‌شود. همچنین نویسنده شکنجه‌ها و ماجراهایی را که برای محسن در زندان اتفاق می‌افتد، به تفصیل برای مخاطب توضیح می‌دهد. مخاطبان با تهیه این کتاب‌ها و پاسخ به سوالاتش می‌توانند با شرکت در سامانه ۳۰۰۰۳۲۰۹ در قرعه‌کشی شرکت کنند؛ قرعه‌کشی‌ای که جوایزی شامل یک هدیه ویژه به ارزش ۱۰۰میلیون ریال و 8 جایزه 5 میلیون ریالی است. همچنین این رمان‌ها با تخفیف ویژه و به قیمت کمتر از پشت جلد در این پویش مطالعاتی عرضه می‌شوند. علاوه بر این معرفی آثار انقلابی در فضای مجازی توسط شخصیت‌های مطرح و مردم نیز دیگر بخش‌های این پویش را تشکیل می‌دهند.
کتابخوانی و حسرت اندیشیدن
پویش‌های مطالعاتی همواره تجربه‌ای ثابت‌شده برای موفقیت آثاری است که ظرفیت بالقوه‌ای در اقبال مخاطب دارند اما ضعف معرفی و تبلیغات باعث شده است مخاطبان بسیاری با آنها مواجه نشوند. این پویش‌ها اگرچه رونق بسیاری به بازار کتاب می‌دهند اما شروع آنها که با اهدای جوایز و کاهش قیمت کتاب همراه است، نیاز به سرمایه‌گذاری و حمایت نهادهای فرهنگی دارد که متولی این امر هستند؛ حمایت‌هایی که چندان از جانب دستگاه‌های دولتی به چشم نمی‌آید و به نظر می‌رسد مراکز فرهنگی- انقلابی تنها در این حوزه احساس وظیفه و فعالیت می‌کنند. با این وجود می‌توان این پویش‌ها را تنها مسکن‌هایی برای تب دوری از کتاب در جامعه ایرانی دانست و سیاست‌گذاران فرهنگی باید اهمیت ویژه‌ای به فهم شرایط بازار کتاب در دوره فعلی و نحوه مواجهه مخاطب با خواندن و اندیشیدن بدهند؛ شناختی که به نظر از ذهن سیاست‌گذاران دور بوده و ضروری است برای احیای پیکر نیمه‌جان کتاب، علاوه بر حمایت و رونق پویش‌های مطالعاتی، چاره‌ای اساسی اندیشید.