محمدرضا قدوسی*: یکی از اساسی‌‌‌‌‌ترین موضوعات روز حوزه بانکداری و فناوری اطلاعات کشور موضوع ارز‌رمزهاست تا حدی که هشتمین همایش سالانه بانکداری کشور در رابطه با این موضوع برگزار شد. در این بین یک سوال بزرگ مبنی بر اینکه «میزان تراکنش رمز ارزها در ایران چقدر است؟» همواره مطرح بوده و تاکنون آماری هم در این باره ارائه نشده است. آمارهای جسته و گریخته از 10 تا 16 میلیون دلار تراکنش روزانه ارزهای دیجیتال خبر می‌دهند که به هیچ‌کدام نمی‌توان به صورت قاطع استناد کرد.
حجم تراکنش‌های رمز ارزها در ایران چقدر است؟
امروز کمتر کسی است که در فضای آنلاین حضور داشته باشد و نام رمز ارزهایی همانند بیت‌کوین را نشنیده باشد. با توجه به ارائه پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس اخیر بانک مرکزی درباره رمز ارزها و استقبال اهالی این حوزه از حرکت رو به جلوی بانک مرکزی، سوالی جدی که ذهن مخاطبان را درگیر می‌کند این است که حجم این بازار به واقع چه میزان است که بانک مرکزی جمهوری اسلامی را بر آن داشته است تا نسبت به تدوین مقررات و قوانین در این‌باره مبادرت کند. همانطور که از نام رمز ارزها برمی‌آید، این ارزها به صورت رمزنگاری شده هستند و تا حد امکان تلاش خواهند کرد همه تبادلات مالی را از طریق اعلام عمومی در یک شبکه توزیع شده، شفاف کنند اما هویت (و به تبع آن جنسیت، ملیت و...) افراد را مخفی نگاه دارند؛ پس هیچ راهکار قطعی برای اینکه ملیت تراکنش‌ها شناسایی شود وجود ندارد اما بنا بر استدلال‌های تقریبی زیر می‌توان به این حجم دست یافت.
استدلال مبتنی بر جمعیت
الف- با توجه به اینکه کمترین و بیشترین حجم مبادلات مالی بیت‌کوین در سال 2018 بین 5/3 تا 23 میلیارد دلار در روز بوده و میانگین تراکنش روزانه هم عددی در حدود 6 میلیارد دلار است و در نظر گرفتن این موضوع که ایران حدود یک درصد از جمعیت جهان را داراست و در عین حال ضریب نفوذ اینترنت و تلفن‌های هوشمند در کشورمان مطلوب است، انتظار اینکه حدود نیم تا یک درصد از کل تراکنش‌ها به ایران تعلق داشته باشد، امری منطقی به نظر می‌رسد، یعنی عددی در حدود 35 تا 230 میلیون دلار یا میانگین 60 میلیون دلار در روز.
ب- مطالعه کشورهای مشابه که دارای آماری رسمی از میزان تراکنش‌های بیت‌کوین هستند هم می‌تواند راه دیگری برای تخمین میزان تراکنش رمز ارزها در ایران باشد؛ بر اساس آمار وبسایت
CoinMarketCap، تنها در روز ششم فوریه 2019، تبدیل بیت‌کوین به لیر ترکیه حدود 10 میلیون دلار بوده است. گفتنی است در همین روز میزان تراکنش بیت‌کوین در کل جهان، 5 میلیارد دلار برآورده شده است. بیان این نکته ضروری است که ترکیه جمعیتی نزدیک به ایران دارد اما کشور قزاقستان با 18 میلیون جمعیت در این روز 5/3 میلیون دلار تراکنش بیت‌کوینی انجام داده است.
استدلال مبتنی بر دستگاه‌های ارزکاوی
با توجه به آنکه تعداد دستگاه‌های استخراج رمز ارزهای کشور به طور دقیق مشخص نیست (به این علت که بخشی از این دستگاه‌ها پیش‌تر توسط گمرک در دسته اقلام کامپیوتری ترخیص شده و به‌تازگی قدرت تمییز دادن دستگاه‌های ماینر در گمرک به‌وجود آمده است) آمار دقیق از تعداد دستگاه‌های ارزکاوی در ایران وجود ندارد اما پیش‌بینی و گمانه‌زنی‌ها حاکی از فعالیت 50 هزار عدد ماینر در کشور است. بر این اساس، اگر درآمد ماهانه هر ماینر در ایران حداقل به 70 تا 80 دلار رسیده باشد، آنگاه حدود 4 میلیون دلار در یک ماه توسط استخراج در ایران بیت‌کوین ایجاد شده است که طبیعی است بخش اصلی آن در داخل کشور به ریال تبدیل شده باشد.
استدلال بی‌هویتی تراکنش ایرانی
با توجه به ایجاد شرایط تحریم و ترس صرافی‌های رمز ارز از مواجهه با تبعات این تحریم‌ها، اغلب صرافی‌های بزرگ روی احراز هویت مشتریان خود تاکید کرده و افرادی که با هویت ایرانی، احراز هویت می‌کنند را در لیست اخراج از صرافی قرار می‌دهند؛ پس طبیعی است اغلب ایرانی‌ها از شیوه‌های دیگری برای فعالیت در بستر صرافی‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند. توجه به همین موضوع می‌تواند صحت تمام آمارهایی که درباره تراکنش رمز ارزی ایرانیان داده می‌شود را تحت‌الشعاع قرار دهد. برای نمونه، در نوامبر سال 2018 میلادی، به نقل از بلومبرگ، 2 ایرانی به دلیل مبادله میلیون‌ها دلار بیت‌کوین برای فعالیت‌های حاکمیتی در ایران، در لیست تحریم‌های OFAC قرار گرفته‌‌اند تا شاهدی بر این مدعا باشد که حجم تراکنش‌های ایرانی‌ها در این صرافی‌ها بسیار بالاتر از ارقام ابراز شده است. همچنین هیچ آمار رسمی از میزان خرید و فروش‌های غیررسمی رمز ارزها در دست نیست و تنها تکیه کردن بر آمار سایت‌‌‌هایی نظیر localBitcoin بسیار گمراه‌کننده است، چرا که برخی سایت‌های خبری با ارائه اینفوگرافیکی که از این سایت ارائه شده است، کل حجم معاملات ایرانی‌ها در این پلتفرم را تا به امروز، 16 میلیون دلار اعلام کرده‌اند؛ این در حالی است که کل حجم معاملات همه کشورها در تمام مدت فعالیت خود در این سایت تنها به عدد 6 میلیارد دلار رسیده است که بسیار عدد کمی است. نکته نهایی آنکه محاسبات فوق تنها برای رمز ارز بیت‌کوین ارائه شده است که صرفاً نیمی از حجم بازار رمز ارزها را داراست و باید به محاسبه سایر کوین‌ها بویژه کوین‌های خصوصی نیز توجه ویژه داشت. بر این اساس می‌توان به این جمع‌‌‌بندی رسید که با توجه به شرایط تحریمی ایران و نیز نیازمندی‌‌های تبادل مالی ایرانیان با جهان، استقبال ایرانیان از بیت‌کوین اگر بسیار بیشتر از سطح معاملات بیت‌کوین در کشورهای منطقه نباشد، قطعاً کمتر هم نیست؛ آماری که می‌تواند بازاری حدود 10 تا 20 میلیون دلار در روز را نشان دهد. از این رو به نظر می‌رسد بانک مرکزی جمهوری اسلامی، با تدبیری دقیق و صحیح، سعی در کنترل جریان این نقدینگی داشته و تدابیر لازم را اندیشیده است.
* مدیرعامل Accelerator Of Blockchain