نرخ بیکاری امسال بنابر آمار، 7/11 درصد اعلام شده است. درست است که در کاهش نرخ بیکاری عوامل گوناگونی دخیل است اما با آموزش میتوان نرخ بیکاری را کاهش داد. دانش‌آموزان 12 سال درس میخوانند و پس از پایان این دوره، دست از پا درازتر، تازه دنبال مهارتآموزی میروند. این در حالی است که بیش از 60 رشته تحصیلی در بخش فنی و حرفه‌ای و کار و دانش وجود دارد که دانش‌آموزان می‌توانند با تحصیل در این رشته‌ها، مهارت خاصی را بیاموزند تا پس از فارغ‌التحصیلی، منبع درآمدی برای خود داشته باشند. با این حال جالب اینجاست که دانش‌آموزان تمایلی به انتخاب رشتههای هنرستانی ندارند و اقبال به سمت رشتههای نظری بیشتر است!
7 هزار و 100 هنرستان
در مجموع 7 هزار و 100 هنرستان در کشور وجود دارد که از این تعداد 4 هزار و 400 هنرستان کار و دانش و 2 هزار و 700 هنرستان هم فنیوحرفهای است. این نشان میدهد به طور تقریبی در تمام شهرها و استانها کشور، هنرستان وجود دارد. با این وجود تمایل دانش‌آموزان برای ورود به هنرستان کم است و همچنان اقبال دانش‌آموزان به سمت ثبتنام در رشتههای نظری است. هر چند امسال 300 هزار نفر از یک میلیون دانشآموز پایه نهم وارد رشتههای فنی وحرفهای و کار و دانش شدند اما سنگینی 700 هزار دانشآموز حاضر در رشتههای نظری، نشان میدهد تمایل برای تحصیل در رشتههای فنیوحرفهای و کار و دانش با وجود آموختن مهارتی خاص که در آینده می‌تواند شغلی تضمین‌شده باشد، همچنان کم است.
ایراد کار کجاست؟
مصطفی آذرکیش، مدیرکل دفتر آموزش‌های کار و دانش وزارت آموزش‌وپرورش با اشاره به تمایل اندک دانش‌آموزان به انتخاب رشتههای کار و دانش به «وطن امروز» می‌گوید: متأسفانه در کشور ما در مقابل فرهنگ کار و کارآفرینی، فرهنگ مدرک‌گرایی وجود دارد. برای اینکه دانش‌آموزان را تشویق به کارآفرینی کنیم، باید فرهنگسازی کنیم. وی خاطرنشان کرد: شأن و منزلت اجتماعی افراد در مهارتآموزی است. تلاش‌مان بر این است این شأن را برگردانیم. هر چند طبق آمارهایی که بتازگی منتشر شده است، ثبتنام دانش‌آموزان در این رشته‌ها افزایش پیدا کرده است اما این کافی نیست. در حال حاضر بیش از 900 هزار دانشآموز در هنرستانهای کشور تحصیل میکنند.
مدیرکل دفتر آموزش‌های کار و دانش وزارت آموزش‌وپرورش معتقد است برای تشویق دانش‌آموزان برای انتخاب رشتههای هنرستانی باید زیرساختهایی را مهیا کرد. یکی از چالشهای پیش روی دانش‌آموزان استخدام پس از تحصیل است؛ چالشی که از نظر آذرکیش باید برای آن فکری کرد. وی می‌گوید: باید تلاش کنیم قوانین و مقرراتی برای استخدام سریع‌تر دانش‌آموزان پس از پایان تحصیلات تهیه شود یا اینکه موضوع اعطای وامهای خوداشتغالی برای آنها در اولویت برنامه‌ها باشد.
باز هم مشکل بودجه!مدرک‌گرایی تنها مشکل نظام آموزشی نیست و لازم است نظام آموزش کشور از حالت تک‌بعدی خارج شود. همراهی بخش خصوصی و تولیدکنندگان با نظام آموزشی در بحث رشتههای هنرستانی از موضوعاتی است که می‌تواند مشکلات آموزشی در این بخش را کاهش دهد. آذرکیش در این باره معتقد است: باید میان عرضه و تقاضا در آموزش تعادل ایجاد کنیم و مراکزی که متقاضی نیروهای آموزش دیده هستند؛ مانند موسسات آموزشی، کارخانجات و سازمان‌های متولی کارآموزی و بخش خصوصی باید وارد فرآیند آموزش شوند، به این ترتیب بسیاری از مشکلات حل میشود. با شکل‌گیری این جریان، آموزش در هنرستان‌ها متناسب با بازار کار میشود.
وی خاطرنشان کرد: یکی از سیاستهای ما متناسبسازی آموزش با بازار کار است. اگر مشارکت ذینفعان را داشته باشیم، کیفیت کار هم بالاتر میرود. زمانی که دانشآموز در محیط واقعی کار مانند کارخانجات و شهرکهای صنعتی حضور پیدا کند، آموزش‌های بهروزیتری میبیند. هر چند به گفته آذرکیش، امسال 119 دانشآموز رشتههای کار و دانش در شهرکهای صنعتی و موسسات آموزش و فنی و مراکز آموزشی زیر نظر جهاد کشاورزی در حال آموزش هستند اما این را کافی نمیداند. وی معتقد است با تخصیص نقدینگی که دولت باید در اختیارشان می‌گذاشت، میتوان به بسیاری از انتظاراتی که از نظام آموزشی میرود، جامعه عمل پوشاند؛ نقدینگی‌ای که با وجود به پایان رسیدن سال، هنوز به هنرستان‌ها تخصیص نیافته است. وی افزود: ما 90 میلیارد تومان به حساب استانها واریز کردهایم اما آیا این عدد کافی است؟ باید گفت خیر! این میزان کافی نیست.
مدیرکل دفتر آموزش‌های کار و دانش وزارت آموزش‌وپرورش اضافه میکند با توجه به قانون 5 ساله ششم، 40 تا 50 درصد دانش‌آموزان در مقطع متوسطه باید وارد هنرستان‌ها شوند اما این مهم هنوز عملی نشده است. امسال تنها 70/33 درصد از دانش‌آموزان پایه نهم وارد هنرستان شدند. آذرکیش معتقد است با مشارکت بخش خصوصی و اعتبارات دولتی میتوان به این هدف تعیین شده در قانون رسید.
کیفیت آموزش قابلقبول نیست
شاید یکی از راههای جذب دانش‌آموزان به رشتههای فنی و حرفه‌ای بالا بردن کیفیت آموزش باشد. حسینی در این باره می‌گوید: «در نظام جدید محتواها کاملا تغییر کرد. سال 95 که دانش‌آموزان پایه دهم وارد هنرستان شدند با محتوای جدیدی روبهرو شدند. در 43 رشتهای که ما داریم، با توجه به نیاز بازار کار، محتوا تنظیم شده است. دانشآموز در هر مقطعی که از سیستم خارج شود، یک شغل یا حرفه‌ای را یاد میگیرد». هرچند وی معتقد است کیفیت محتوای کتب درسی قابل قبول است اما برای رسیدن به کیفیت مطلوبتر باید به زیرساختهایی مانند نیروی انسانی، فضا و تجهیزات هم توجه کرد. حسینی اظهار داشت: اگر ما بهترین هنرستان را داشته باشیم، بهترین تجهیزات را داشته باشیم اما نیروی انسانی کارآمد برای آموزش نداشته باشیم، در کیفیت دچار مشکل خواهیم شد. وی بر این باور است در آموزش‌هایی که ارائه میدهند، اگر چه تلاش کرده‌اند تجهیزات و نیروی انسانی لازم را تأمین کنند اما باز هم با چالش مواجهند. وی افزود: در بودجه امسال ما به اندازه 5/37 میلیارد تومان تأمین تجهیزات پیش‌بینی شده است اما تا به حال این مبلغ از سوی دولت تخصیص داده نشده و ما هم نتوانستهایم بودجه را در اختیار استانها قرار دهیم؛ تخصیص بودجه، تأثیرات زیادی خواهد گذاشت. بر اساس تعریف نظام آموزشی فنی و حرفه‌ای در کلاسهای کارگاهی هنرستان‌ها 12 تا 15 دانشآموز در کارگاه باید یک معلم داشته باشند، این در حالی است که در کارگاهها بالای 20 نفر دانشآموز هم حضور دارند.
حسینی دلیل این مشکل را کمبود نیروی انسانی کارآمد می‌داند و می‌‌افزاید: چند سال پیش آموزش‌های فنی و حرفه‌ای 2 ساله بود، با نظام جدید هنرستان‌ها 3 ساله شدند، بنابراین نسبت به قبل یک‌سوم فضای آموزشی کم داریم. برای اینکه بتوانیم این فضای آموزشی را جبران کنیم، تراکم کلاسها را زیاد میکنیم. اینها چالش‌هایی است که کیفیت آموزشی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. فراموش نکنیم آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش می‌تواند فرصتی برای کاهش آمار بیکاری در کشور باشد؛ موضوعی که با مدیریت درست مسؤولانی که در مقام تصمیمگیری و اجرایی قرار دارند، می‌تواند محقق شود تا در آینده جوانانی فنی و تخصصی و در اصطلاح
آچار به دست داشته باشیم.
اندر حکایت رفتن به دانشگاه
سیدمحسن حسینی، مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای آموزش‌وپرورش با اشاره به آمار دانش‌آموزان هنرستانی معتقد است در سالهای گذشته تبلیغات خوبی به منظور تشویق دانش‌آموزان برای ورود به رشتههای فنی و حرفه‌ای شده است. وی به «وطن امروز» می‌گوید: تلاش‌مان بر این بوده است که ظرفیتهای هنرستان‌ها را به دانش‌آموزان و اولیای آنها معرفی کنیم. برای این کار، کتاب کار و فناوری از پایه ششم ابتدایی و اول متوسطه جزو کتابهای درسی بچهها قرار گرفته است. از سوی دیگر طرح «ایران مهارت» را در دوره اول متوسطه و در 10درصد مدارس کشور برگزار کردیم و امسال در کل مدارس کشور در حال اجراست. تمام هدف ما این است که دانش‌آموزان با حرفهها و شغلهای موجود در جامعه آشنا شوند. حسینی خاطرنشان کرد نگرش اولیای دانش‌آموزان به سمت آموزش‌های نظری است و دلایل اصلی آمار پایین دانش‌آموزان هنرستانی هم همین موضوع است. وی اظهار داشت: ما شاهد دانش‌آموزانی هستیم که وارد رشته نظری میشوند، سپس به دانشگاه میروند و پس از فارغ‌التحصیلی برای مهارتآموزی به یک مرکز خصوصی مراجعه میکنند تا بعد بتوانند شغلی پیدا کنند. وی انگشت اتهام را متوجه خانواده‌ها میکند و عقیده دارد خانواده‌ها تمایل دارند فرزندان‌شان وارد دانشگاه شوند. هرچند دانش‌آموزان هنرستانی هم می‌توانند وارد دانشگاه شوند. شاید یکی از دلایل تمایل و تشویق خانوادههای برای اینکه فرزندان‌شان در رشتههای نظری تحصیل کنند، نبود آگاهی باشد. حسینی در این باره اظهار داشت: تلاش کردهایم تبلیغات گسترده‌ای داشته باشیم. ما یک روز آشنایی با مشاغل داریم تا اولیا بیایند و از نزدیک با کارگاهها آشنا شوند. در مقطع اول متوسطه ما آشنایی با رشتههای فنیوحرفهای را داریم. هفته اول اردیبهشتماه هفته مشاغل است. برای اینکه این بحث را گسترش دهیم، بسیاری از هنرستانهای ما نمایشگاه‌های فصلی و دائمی از کارهای دستی دانش‌آموزان برگزار میکنند. در این نمایشگاهها هنر دست دانش‌آموزان هم به فروش میرسد. در تلویزیون هم برنامههای ویژه‌ای داریم. با این وجود اما تبلیغات‌مان کم است. مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای آموزش‌وپرورش می‌گوید: مشاوران مدارس، در مناطق باید بیشتر با رشتههای هنرستانی آشنا شوند تا مشاوره درستی به دانش‌آموزان بدهند. با این کار، میتوان هدایت تحصیلی درستی را هم انجام داد.