دانش پورشفیعی: به طور قطع برای یک مهاجر لحظه‌ای شیرین‌تر و زیباتر از لحظه بازگشت به خانه و وطن نیست. مهاجرت آنگاه تلخ است که خانواده از تنگی معیشت و بیکاری و ناتوان از تامین دخل و خرج ناچار شود از شهر و روستایش به حاشیه شهر دیگری برود و سال‌ها مانند یک دورمانده از وطن در غربت کار و زندگی کند. خانواده‌های مهاجر هر شب و هر روز دور از دیار به آینده‌ای می‌اندیشند که بار دیگر بتوانند در خانه خویش سر بر بالین بگذارند و در کنار دوستان و آشنایان خود عمر را سپری کنند.
به گزارش «وطن‌امروز»، بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در سال‌های اخیر توانسته به این آرزوی خانواده‌های مهاجر جامه عمل بپوشاند و مسیری را هموار کند تا اغلب مهاجران روستاهای شهرستان بیجار به خانه و آشیانه خود بازگردند و ایستاده بر پاهای خود، صاحب کار و پیشه‌ای شوند و با درآمد مکفی روزگار بگذرانند. تحقق این آرزو را در بازدید از چندین روستای شهرستان بیجار استان کردستان از نزدیک دیدم. روز چهارشنبه 26 تیر 1398 فرصتی فراهم شد تا از طرح اشتغال‌زایی خرد بنیاد برکت در روستاهای گَوَندک، خودلان، خسروآباد و بخش چنگ‌الماس بازدید کنم.
7 کیلومتر جاده خاکی تا گوندک
فصل برداشت گندم است و کمباین‌ها در حال دروکردن گندمزارهای دیم روستای گوندک هستند. از هر هکتار حدود یک تا 2/1 تن گندم برداشت می‌شود و بابت هر کیسه گندم مبلغ 10 هزار تومان هزینه کمباین است. هوا بشدت گرم است و اهالی روستا با شوق فراوان در انتظار رسیدن گروه بازدیدکننده هستند.
در این بازدید علاوه بر نیروهای روابط‌عمومی، مدیر طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور، عضو کمیته تحقیق و توسعه و چند تسهیل‌گر بنیاد برکت نیز حضور دارند.
در گوندک از دو طرح اشتغال‌زایی دام سبک بازدید کردم. مجریان هر دو طرح از اهالی روستا هستند که 14 سال پیش از روستا مهاجرت کرده بودند و در حاشیه شهر بیجار کارگری می‌کردند اما اکنون با راه‌اندازی این طرح توانسته‌اند کسب‌وکار خودشان را دایر کنند. به گفته ایشان مهم‌ترین مشکل، تهیه علوفه برای دام‌های‌شان است. البته از خدمات دامپزشکی رایگان برخوردارند و از اینکه اکنون کاری دارند که توانسته‌اند به واسطه آن به روستای‌شان بازگردند و درد مهاجرت را التیام بخشند، خوشحالند. اهالی روستا می‌گویند تا 10 سال پیش بیش از 70 خانوار در گوندک زندگی می‌کردند اما اکنون این آمار به 38 خانوار رسیده که به همت بنیاد برکت و راه‌اندازی طرح اشتغال‌زایی در
 3-2 سال اخیر بالغ بر 10 خانوار که مهاجرت کرده بودند، برگشته‌اند و مشغول به کاری شده‌اند که درآمد دارد. اهالی گوندک، نبود آب آشامیدنی مناسب، نبود مدرسه برای تحصیل فرزندا‌ن‌شان در دوره متوسطه و نداشتن جاده مناسب را که در فصل زمستان عبور و مرور در آن به سختی انجام می‌شود، از مهم‌ترین مشکلات خود برمی‌شمارند. بررسی نگارنده نشان می‌دهد روستا مستعد راه‌اندازی طرح‌های اشتغال‌زایی قالی‌بافی و پرورش و توسعه دام سبک است.
زنده کردن قالی بیجار در خودلان
در ادامه سفر به روستای خودلان رسیدم. روستایی خوش‌ آب و هوا که قابلیت تبدیل شدن به منطقه گردشگری را نیز دارد اما لایروبی نکردن نهر آبی که از کنار روستا می‌گذرد و رهاسازی درختان حاشیه آن نشان از بی‌توجهی اهالی به منابع طبیعی روستا دارد. در خودلان از  2 طرح اشتغال فرش‌بافی و یک طرح فنی – حرفه‌ای (تعمیر ماشین‌آلات کشاورزی) بازدید کردم.
زنان شاغل برخوردار از دار قالی که توانسته‌اند با راهنمایی علمی و پشتیبانی مادی بنیاد برکت مشغول به کار شوند، از درآمد کار خود راضی‌اند، چرا که تداوم این کار در زندگی ایشان و رونق روستا تاثیر گذاشته است.
نکته ویژه در اجرای طرح‌های قالی‌بافی، توسعه اشتغال، افزایش درآمد خانوار، زنده کردن فرش بیجار با قدمت کهن و بازاریابی برای فروش آن در داخل و حتی بازارهای بین‌المللی و توانمندسازی زنان روستاست که مورد توجه قرار گرفته است.
 خسروآباد، روستای هدف گردشگری
روستای خسروآباد پایان سفر بود. مجری طرح پرورش شترمرغ از روزگاری می‌گوید که به دلیل نبود شغل و درآمد، روستا را ترک می‌کند و به حاشیه شهرستان کرج می‌رود. 15 سال آنجا می‌ماند و با کارگری زندگی را می‌چرخاند اما اکنون صاحب یک واحد پرورش شترمرغ به همراه دستگاه جوجه‌کشی مرغ و شترمرغ است. او علاوه بر خود 2 نفر دیگر را نیز مشغول به کار کرده و با وامی که از بنیاد برکت گرفته نزدیک به 3 سال است از کرج به روستایش بازگشته، کار می‌کند و از درآمد ماهانه‌اش راضی است. او از اینکه دیگر درد غربت دوری از روستا ندارد و با روزها و شب‌‌های سختی که باید بدون شغل و درآمد، خانواده را سرپرستی می‌کرد و عرق شرم خود را از آنها پنهان می‌کرد، خداحافظی کرده، خوشحال است و به روزهایی فکر می‌کند که می‌خواهد ظرفیت واحد پرورش شترمرغ خود را که اکنون دارای 40 جوجه است به 2 تا 3 برابر افزایش دهد. روستای خسروآباد، روستای هدف گردشگری است با طبیعتی زیبا و آب فراوان. مسجد جامع خسروآباد با قدمت 350 ساله که متعلق به دوره زندیه است با بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رو به رو شده و در حال تخریب است. اهالی خسروآباد مستعد پذیرش گردشگر هستند و این را از روحیه شاد و برخورد میهمان‌نواز‌شان می‌توان فهمید و شایسته است مدیران محلی و استانی با درایت بیشتر و توجه به استعدادهای محلی، ایشان را در این راه پشتیبانی و حمایت کنند.
چرا بیجار؟
شاید پرسیده شود چرا در بین شهرهای استان کردستان، شهرستان بیجار مورد توجه خاص بنیاد برکت قرار گرفته، اگرچه بنیاد در دیگر شهرهای کردستان نیز طرح اشتغال‌زایی به اجرا در آورده است. نگاهی به اجرای طرح‌های سه‌گانه اشتغال‌زایی و توانمندسازی اقتصادی در استان کردستان نشان می‌دهد بنیاد، اجرای طرح توسعه پایدار شهرستان‌های سروآباد و بیجار را با تکیه بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌مدت 2 سال و با اعتباری بالغ بر 200 میلیارد تومان شامل اجرای طرح‌های توانمندسازی اقتصادی به مبلغ 180 میلیارد تومان و نیز اجرای پروژه‌های زیربنایی، سلامت و حمایت از اقشار محروم به مبلغ 25 میلیارد تومان در دست اقدام دارد. اما نکته برجسته این طرح آن است که از این مبلغ، 80 میلیارد تومان آن در طرح‌های اقتصادی سروآباد و بیجار و 100 میلیارد دیگر در دیگر مناطق استان هزینه خواهد شد. اختصاص نزدیک به 50 درصد از این اعتبار به بیجار و سروآباد، نشان از زنگ خطری دارد که از سال‌ها پیش در بیجار به صدا در آمده است.
شهرستان بیجار اگرچه دارای بیشترین وسعت جغرافیایی استان کردستان و بالاترین سطح سواد است اما در یکی دو دهه اخیر به‌دلیل مهاجرت زیاد ساکنان آن به مرکز استان و دیگر استان‌ها بویژه تهران و البرز در حالت بحرانی قرار گرفته است. محرومیت روستاهای بیجار، بیکاری فزاینده و پایین بودن سطح اشتغال و تنگی معیشت سبب کوچ ساکنان روستاها شده به طوری که جمعیت شهرستان از 97913 در سال 1385 به 89 هزار نفر در سال 1395 رسیده است. بنیاد برکت در تلاش است و البته توانسته با راه‌اندازی طرح اشتغال‌زایی خرد و کوچک در چند سال اخیر، زمینه‌ساز مهاجرت معکوس شود و ساکنان رفته از روستاها را به دیارشان بازگرداند.
اجرای طرح‌هایی از جمله پرورش دام سبک (گوسفندداری و پرورش بز)، زنبورداری، قالی‌بافی، مرغداری، صنایع دستی، گلیم‌بافی ، پرورش گاو، پرورش بوقلمون، پرورش شترمرغ و نیروگاه خورشیدی خانگی توانسته سبب اشتغال‌زایی روستاییان شود. مرتضی نیازی، مدیر طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکت در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» 3 چالش اصلی خانوار در شهرستان بیجار و دیگر نقاط محروم را «بهره‌وری پایین»، «مهاجرت برای دسترسی به اشتغال» و «بالا بودن میزان تحت تکفل (پایین بودن نسبت اشتغال به جمعیت)» بر می‌شمرد.
نیازی می‌گوید توزیع فرصت‌های شغلی در ایران، نامتوازن است و از آنجا که در همه دولت‌های پس از انقلاب تمرکز روی اشتغال صنعتی بوده، به روستاها توجه نشده به طوری که سهم جمعیت روستایی در افق سال 1405 به 18 درصد کاهش پیدا می‌کند. وی در پاسخ به «وطن‌امروز» که جایگاه سند توسعه روستایی در این میان کجاست، تصریح می‌کند: سند توسعه روستایی مدل اجرایی ندارد و ارگان و دستگاه مشخصی متولی اصلی روستا نیست. مدیر طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکت درباره نقش تسهیل‌گران در طرح‌های اشتغال‌زایی اظهار می‌کند که تسهیل‌گر واسط میان بنیاد برکت و مجری پروژه است و حقوق و مزایای خود را از مجری می‌گیرد. وی تهیه و انتشار کتابچه‌های «مهتاب» و «سحاب» را راهگشایی مناسب برای کسانی می‌داند که می‌خواهند یک طرح را راه‌اندازی کرده و توسعه دهند. به گفته نیازی در سال 97 بالغ ‌بر 6 جلد از این کتاب‌ها چاپ شده و برای سال 98 نیز 10 جلد در دست چاپ است.
طرح‌های اشتغال‌زایی بنیاد
بنیاد برکت برای نخستین‌بار در کشور اقدام به طراحی مدل جامع توسعه مناطق محروم و روستایی کرده و در این مدل توسعه به اجرای 3 طرح «آسمان» (آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی بر پایه تولید خانگی و خرد)، «سحاب» (سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال‌زایی برکت) و «آفتاب» (آیین‌نامه فقرزدایی و توان‌افزایی برکت بر پایه پشتیبانی و تامین چرخه تولید) پرداخته است. در طرح سحاب در چارچوب ظرفیت‌های محلی ابتدا زمینه‌های ایجاد کسب‌وکار تعیین و پس از سنجش و تطبیق اهلیت فنی افرادی که تمایل به کسب‌وکار تعریف‌شده دارند، فرآیندهای تامین منابع و گرفتن مجوزهای قانونی طی می‌شود. در این مسیر فرد متقاضی در همه مراحل فنی، مالی و اجرایی مشارکت می‌کند و یکی از موضوعات مهم در پیشبرد آن، نظام مدیریتی و اجرایی پیش‌بینی شده است که به‌واسطه آن همه مراجع رسمی عهده‌دار نقشی معین در پیشبرد هدف اجرایی طرح هستند. طرح آسمان با بهره‌گیری از چارچوب معیشت پایدار که ناظر بر رویکردی فراگیر در امر فقرزدایی است، بر همه ابعاد معیشتی جوامع تمرکز می‌کند. سپس با بهره‌گیری از عاملیت مستقیم اعضای جوامع محلی، اقدام به توسعه عوامل اثرگذار بر معیشت می‌کند. در این رویکرد اعضای جامعه محلی با تشکیل گروه‌های توسعه‌ای، ضمن تقویت توانمندی‌های فردی و ارتقای سطح درآمدی خود با ایجاد هم‌افزایی، زمینه ارتقای سطح معیشت دیگر اعضای جوامع محلی و بهره‌وری محیط را فراهم می‌آورند. در طرح آفتاب تمرکز روی توانمند‌سازی اعضای جوامع محلی و تکمیل زنجیره‌های مربوط به کسب و کارها با هدف فقرزدایی است. بدین ترتیب در اقدامی مشارکتی هم در بخش سرمایه‌گذاری و هم در بخش مدیریتی، اعضای جامعه محلی با همکاری بنیاد برکت، کسب و کاری متوسط را شکل داده و با بهره‌مندی از کارکرد آن از دیگر کسب و کارهای مرتبط با ظرفیت‌های محیط حمایت می‌کنند. با اجرای این طرح‌ها بنیاد برکت توانسته است در سال 97 بالغ بر 10 هزار طرح اشتغال‌زایی با 40 هزار فرصت شغلی ایجاد کند که بیشترین طرح‌ها در قالب «سحاب» در مناطق محروم و روستایی راه‌اندازی شده و برای سال 98 نیز عملیاتی کردن 30 هزار طرح اشتغال‌زایی با 72 هزار فرصت شغلی با اولویت مناطق سیل‌زده در دستور کار است. این تعداد طرح در 26 استان، 155 شهرستان و 6 هزار روستا به اجرا درخواهد آمد.
 آنچه در استان کردستان انجام شد
در سال‌های اخیر 19 طرح مشارکتی توانمندسازی اقتصادی با حجم سرمایه‌گذاری 236 میلیارد و 900 میلیون تومان و ایجاد 15 هزار و 890 فرصت شغلی و خروج از 15 طرح و واگذاری آن به شرکای کارآفرین در قالب طرح‌های اقتصادی بنگاه‌محور در استان کردستان اجرا شده است. در قالب طرح سحاب در سروآباد و بیجار تعداد 231 طرح با سرمایه‌گذاری 19 میلیارد و 500 میلیون تومان و اشتغال‌‌زایی 554 نفر نهایی شده و 10 طرح نیز در دست بررسی است. همچنین در سال 97 اجرای طرح‌های اقتصادی تسهیلات محور سبب شده 16 طرح با سرمایه‌گذاری 17 میلیارد و 100 میلیون تومان مورد بررسی قرار گیرد که 4 طرح با سرمایه‌گذاری 5 میلیارد و 200 میلیون تومان و اشتغال‌زایی برای 50 نفر نهایی شده و به اجرا درآمده است. همچنین بنیاد برکت با مشارکت بنیاد مسکن ساخت 1500 واحد مسکن محرومان را با اعتبار 5/4 میلیارد تومان در دست اجرا دارد.