در شرایطی که 3 کشور اروپایی عضو برجام تعهدات یازده‌گانه خود در برجام را به اینستکس خلاصه کردند، سریال ناکارآمد خواندن این سازوکار مالی توسط دولتی‌ها ادامه دارد. در دور تازه این اظهارنظرها، وزیر نفت بار دیگر تاکید کرد اینستکس بدون پول نفت فایده‌ای ندارد. بیژن زنگنه که روز گذشته در جلسه‌ای، وزرای نفت ادوار مختلف پس از انقلاب را گردهم جمع کرده بود تا درباره وضعیت فروش نفت و روش فروش گفت‌وگو کنند با حضور در جمع خبرنگاران با اشاره به موضوع اینستکس گفت: قبلا هم گفته‌ام در صورتی این راهکار اروپایی‌ها جواب می‌دهد که از طریق آن پول نفت به کشور بیاید و در غیر این صورت اینستکس اصلا فایده‌ای ندارد.
به گزارش «وطن‌‌امروز»، پیش از این هم وزیر نفت روز دوشنبه 10 تیرماه که برای نشست اوپک به وین رفته بود، در بدو ورود به هتل کوبورگ، در جمع خبرنگاران اذعان کرد: اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز 3 یا 4 میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود. این اظهار نظر بیژن زنگنه در شرایطی صورت می‌پذیرد که محمدجواد ظریف به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی در تناقض با گفته‌های بخش زیادی از مسؤولان دولتی و حتی اعضای وزارت امور خارجه، اینستکس را دارای اهمیتی استراتژیک خوانده بود که به گفته وی موجب شکاف میان اروپا و آمریکا خواهد شد! محمدجواد ظریف 10 تیرماه در مراسم روز صنعت و معدن گفت: «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن این است که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آمریکا هستند». این موضع تامل‌برانگیز ظریف حکایت از آشفتگی و سردرگرمی در سیاست خارجی دولت دوازدهم دارد، چرا که حتی سخنگوی وزارت امور خارجه هم در گفت‌وگو با یک رسانه عربی اظهاراتی برخلاف آنچه ظریف ادعا کرد بر زبان آورد؛ در این راستا سیدعباس موسوی بتازگی در گفت‌وگو با روزنامه الاخبار، با اشاره به اینستکس گفت: این سازوکار بدون خرید نفت ایران نمی‌تواند توقعات ما را به‌طور کامل برآورده کند. سخنگوی وزارت امور خارجه ادامه داد: همچنین کشورهای اروپایی به دنبال تخصیص اعتباراتی برای این مکانیزم هستند. این عملیات به‌رغم تاخیر اگرچه کمتر از توقعات ما اما آغاز شده است؛ بی‌شک بدون خرید نفت ایران و اختصاص دادن اعتبارات این مکانیزم نمی‌تواند به طور کامل توقعات ما را برآورده کند بنابراین از کشورهای اروپایی می‌خواهیم با جدیت موضوع فروش نفت ایران را بررسی کنند؛ تا به امروز انتظارات ما به‌طور کامل بر آورده نشده است.
ظریف خلاف جهت دولت!
ادعای خلاف واقع ظریف البته فقط توسط سخنگوی وزارت امور خارجه و وزیر نفت به چالش کشیده نشد. روز پس از راهبردی خواندن اینستکس توسط ظریف، این حسن روحانی بود که در جلسه هیأت دولت اینستکس را پوچ و به درد نخور نامید. رئیس‌جمهور تاکید کرد: «امروز اینستکس تنها سازوکاری بدون پول است و اینستکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد». دبیر شورای عالی امنیت ملی هم دیگر مقام مسؤولی بود که موضع ظریف درباره شکاف میان اروپا و آمریکا را صریحا رد کرد. بر این اساس، علی شمخانی طی یادداشتی با اشاره به بدعهدی‌‌های طرف‌‌های اروپایی برجام نوشته بود: «با گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و «صبر» ایران برای فرصت دادن به دیپلماسی، کشورهای اروپایی نشان دادند اگرچه در کلام، مواضع متفاوتی نسبت به آمریکا اتخاذ می‌کنند اما در عمل به تقویت بردارهای فشار واشنگتن علیه ایران یاری رساندند». با همه اینها، ظریف در تناقض با موضع قبلی خود 24 تیرماه موضعی متفاوت در قبال اروپا گرفت و اعلام کرد اروپا هنوز برای حفظ برجام حاضر به سرمایه‌‌گذاری نیست. وزیر امور خارجه در بدو ورود به نیویورک به منظور شرکت در نشست سطح عالی شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در جمع خبرنگاران درباره اینکه آیا اروپا اراده‌ای برای حفظ برجام دارد؟ گفت: اروپایی‌ها ادعا می‌کنند تمایل دارند برجام را نگه دارند ولی هنوز شاهد این نبودیم که اروپا برای حفظ برجام حاضر به سرمایه‌‌گذاری باشد. وی اضافه کرد: اینکه شما ابراز علاقه و اعلام اراده برای حفظ یک توافق بین‌المللی کنید با اینکه شما آمادگی داشته باشید سرمایه‌‌گذاری لازم را انجام دهید، تفاوت جدی دارد و اروپایی‌ها هنوز این را نشان نداده‌‌‌اند. فارغ از اینکه ظریف در ابتدا درباره اینستکس گفته بود مکانیزم ایجاد شده صرفاً مقدمه بوده و به معنای واقعی کلمه مکانیزم مالی نیست، آدرس غلط دادن وزیر خارجه با ادعای شکاف میان اروپا و آمریکا می‌تواند در یک وضعیت حساس ضربه جدی به منافع ملی کشور وارد کند در غیر این‌صورت مرور اتفاقات اخیر در منطقه به تنهایی برای کارشناسان و ناظران در خط بطلان کشیدن بر فرضیه وزیر امور خارجه در جدایی آمریکا از شرکای غربی‌اش کافی است، جایی که دولت انگلستان با وجود اینکه در برجام متعهد شده فروش نفت ایران را تضمین کند در اقدامی کاملا غیرقانونی برای همسویی بیشتر با دولت ترامپ محموله نفتی ایران در نفتکش گریس یک را توقیف می‌کند. ظریف در چهارمین سالگرد برجام اظهار کرد اگر به عقب بازگردد مجددا برجام را امضا خواهد کرد(!) شاید توصیف غلو‌آمیز و غیرواقع‌بینانه وزیر امور خارجه از اینستکس به عنوان نتیجه نهایی برجام ریشه در این نکته داشته باشد که ظریف نمی‌خواهد باور کند و بپذیرد که پروژه‌اش شکست خورده است.