کد خبر: 212245تاریخ: 1398/8/13 00:00
بلای دلار 4200 را چه کسی بر سر ما آورد؟
شام آخر اقتصاد ایران
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر شاهد فراز و نشیب‌های فراوانی بوده که اغلب مولود تصمیم‌های سیاسی بوده و هیچ فکر کارشناسی اقتصادی در پی این تصمیمات نبوده است. نمونه این رفتار در سال گذشته سیاست تک‌نرخی کردن ارز و اعلام دلار 4200 تومانی بود. در آخرین ساعات 20 فروردین 97 اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور پس از پایان یک جلسه ویژه مقابل دوربین خبرنگاران قرار گرفت و حکم تعطیلی تمام صرافی‌ها و فعالان بازار ارز را اعلام کرد و گفت از فردا دیگر هیچ قیمتی جز 4200 تومان برای هر دلار آمریکا رسمیت ندارد و کسانی که به غیر از این قیمت بخواهند خرید و فروش کنند به جرم قاچاق دستگیر خواهند شد! پس از این تصمیم، قیمت دلار به شکل عجیبی شروع به افزایش کرد، وارد‌کنندگان دست به سوداگری زدند و صادر‌کنندگان هم رو به کم‌اظهاری آوردند. شرایط به قدری بغرنج شد که تمام ارکان دولت شروع به نقد این سیاست کردند و هیچ‌کس مسؤولیت این تصمیم را بر عهده نگرفت. حتی کارشناسان اقتصادی طرفدار دولت هم به نقد این موضوع پرداختند. حسن روحانی، متهم اول این تصمیم، نخستین کسی بود که خود را از این موضوع تبرئه کرد و در یکی از سفرهای استانی خود در این‌باره، گفت: این تصمیم به اتفاق آرای اقتصاددانان و مشاوران اقتصادی گرفته شد. اما امروز هیچ مشاور اقتصادی و هیچ اقتصاددانی وجود ندارد که بگوید در این تصمیم‌گیری مشارکت داشته است. جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور هم در فرار از مسؤولیت این تصمیم، گفت: این تصمیم یک «جمع اقتصادی» بوده و بنده فقط خبر آن را اعلام کردم! حسام‌‌الدین آشنا هم در این‌باره اظهار داشت: در جلسه تصمیم‌گیری برای دلار 4200 تومانی، رئیس‌جمهور با جمع‌بندی آن جمع اقتصادی 100 درصد مخالف بوده است اما گفته اگر همه شما موافق هستید، من هم موافقم!
سوال این است؛ این تصمیم نادرست را که منجر به کاهش دوسوم قدرت خرید مردم، آشفتگی بازار، اغتشاش در قیمت‌ها، وهن ارزش پول ملی کشور و ضرر و زیان به میلیون‌ها ایرانی شده، چه کسی گرفته است؟ وقتی می‌گویند یک «جمع اقتصادی»، منظور چه کسانی هستند؟ کارشناسان بانک مرکزی که همگی این موضوع را رد کرده‌اند. کارشناسان وزارت دارایی هم جزو منتقدان بودند. رئیس‌جمهور هم که 100 درصد با آن مخالف بوده است. جهانگیری هم می‌گوید من فقط تصمیم جمع را اعلام کردم. در ادامه مجموعه‌ای از روایت‌های افراد حاضر در جلسه ویژه‌ای را که ارز 4200 تومانی در آن متولد شد، می‌خوانید:
ارز 4200 تومانی چگونه متولد شد؟
روز 20 فروردین‌ماه بدون برنامه قبلی به یکباره اعلام شد که آقای روحانی می‌خواهد جلسه بگذارد و همه وزرا، معاونان و مشاوران رئیس‌جمهور بر اساس ساعت تعیین شده در جلسه حاضر شدند.
در ابتدای جلسه روحانی با صدای بلند و حالتی نزدیک به فریاد انتقادات زیادی به بانک مرکزی و شخص رئیس‌کل مطرح کرد و بعد از آن گفت: «ما خودمان (یعنی دولت) باید کاری بکنیم». بعد از صحبت روحانی، اسحاق جهانگیری گزارشی از جلسات خود با مسؤولان اقتصادی و بانک مرکزی را ارائه کرده و می‌گوید: نظر بانک مرکزی این است که 2 راه بیشتر وجود ندارد؛ یا باید واقعیت نرخ‌های جدید ارز را بپذیریم و سیاست‌گذاری براساس نرخ‌های بازار باشد یا اینکه سیاست کنترل نرخ ارز را اجرا کنیم و نرخ ارز کنترلی را در نظر بگیریم.
بعد از ارائه این گزارش، روحانی گفت: نرخ ارز کنترلی بازگشت به دهه 70 است اما حالا که همه موافق هستید، باشد، سیستم کنترلی را اجرا می‌کنیم. نکته جالب این است که به‌رغم آنکه پس از گفته‌های جهانگیری کسی با تصمیم ارز کنترلی ابراز موافقت نکرده است، روحانی این تصمیم را به موافقت همه حاضران نسبت داده است. چنانکه بعد از این صحبت روحانی، یکی از مشاوران اصلی اقتصادی رئیس‌جمهور با این نظر مخالفت کرد و در بین بحث‌ها 3-2 بار وقت گرفت و در نقد سیستم کنترلی برای نرخ ارز صحبت کرد.
روحانی در واکنش به این مخالفت چند باره به شوخی یا جدی گفت: «حالا نمی‌خواهد بیش از این به کُفرت اذعان کنی». در این نشست به غیر از مشاور اقتصادی، ولی‌الله سیف، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی و نماینده وزارت اطلاعات نیز با این نظر و تصمیم اعلام مخالفت کردند اما سایر اعضای حاضر در جلسه هیچ نظری را در مخالفت یا موافقت مطرح نکردند. به عبارت دقیق‌تر رئیس دولت دوازدهم سکوت بقیه اعضای جلسه را به معنای موافقت آنها تعبیر کرده است. بعد از اینکه جلسه از این مرحله عبور کرد نوبت به نرخ پیشنهادی برای ارز کنترلی رسید که روحانی نرخ 3800 تومان را برای دلار پیشنهاد کرد.
با طرح این پیشنهاد زمزمه‌ها درباره این نرخ در جلسه بالا رفت. روحانی در واکنش به این زمزمه‌ها گفت: وقتی من رئیس‌جمهور شدم نرخ ارز در جایی قرار داشت و در حال کاهش بود اما آقای سیف نگذاشت نرخ پایین بیاید. برخی افراد حاضر در جلسه به تکاپو افتادند و ارقام و پیشنهادات متفاوتی مطرح شد. در ادامه یکی از حاضران مطرح کرد که پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس هم نرخ 4200 تومان را پیشنهاد کرده است.
معدودی دیگر نیز این مطلب را تایید می‌کنند. در واکنش به این اظهارات، به‌رغم آنکه اجماعی شکل نگرفته بود، روحانی گفت: خیلی خوب، همان 4200 تومانی که همه موافق هستند. در ادامه جلسه مقرر می‌شود سیف، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی این تصمیم را اعلام کند اما سیف مخالفت کرده و می‌گوید من با این تصمیم مخالفم و آن را اعلام نمی‌کنم. وقتی روحانی با مخالفت سیف مواجه شد، گفت: اهمیت موضوع در حدی است که معاون اول رئیس‌جمهور باید آن را اعلام کند. جهانگیری که از نرخ نهایی برای ارز اطمینان نداشت و به دلیل سرعت بالای تصمیم‌گیری رئیس دولت در جلسه مطمئن نبود روی چه عددی تصمیم‌گیری شده است از روحانی پرسید: آقای دکتر! 4300 تومان؟ روحانی پاسخ داد: دیگر برو 4200 را اعلام کن.
در واقع تا لحظه‌ای که جهانگیری برای مصاحبه با صداوسیما و اعلام رسمی نرخ از روی صندلی خود برمی‌خاست، از نرخ نهایی اطمینان نداشت. بعد از تعیین نرخ 4200 تومان برای ارز و با توجه به اینکه قرار بود همه نیازهای ارزی کشور براساس نرخ 4200 تومان تأمین شود، روحانی به رئیس‌کل وقت بانک مرکزی گفت: «از فردا باید پیش‌فروش سکه بر مبنای نرخ 4200 تومان باشد و با ابزار پیش‌فروش سکه قیمت ارز را بشکنید. بدون هیچ محدودیتی به هرکس که می‌خواهد سکه بفروشید». سیف با پیشنهاد روحانی مخالفت می‌کند اما با توجه به اینکه این پیشنهادات به تصویب هیات دولت می‌رسد، بانک مرکزی هم آن را اجرا می‌کند.