محمد‌علی ناصری: دستگیری غیرقانونی پروفسور مسعود سلیمانی در خاک آمریکا و تعلل در روند رسیدگی به پرونده وی باعث شد بار دیگر مساله نوع مواجهه دولت ایران با پدیده گروگانگیری شهروندانش در خارج از کشور تبدیل به مطالبه‌ای ملی در میان نخبگان و مردم کشور شود.

تعدد دستگیری‌های اینچنینی و تبدیل شدن آن به یک شیوه غیرانسانی برای دولت‌های غربی با نیت افزایش فشار سیاسی بر جمهوری اسلامی باعث شد به بررسی تجربیات مشابه دیگر کشورها در مواجهه با چنین رویکردی بپردازیم. تحولاتی که در رابطه با دستگیری مدیرمالی شرکت «هوآوی» چین توسط دولت کانادا و «نگار قدس‌کنی» توسط دولت استرالیا رخ داد، می‌تواند مدل خوبی برای دولت و دستگاه دیپلماسی باشد که بعضا مواضع منفعلانه‌ای نسبت به شهروندان ایرانی‌ای دارند که به بهانه‌های واهی در کشورهای خارجی بازداشت می‌شوند.

بر این اساس سعی شده با چنین قیاسی راه را برای اصلاح رویه‌های ناکارآمد تثبیت‌شده در نوع مواجهه دولت ایران با گروگانگیری شهروندانش گشوده و به آسیب‌شناسی پروسه تثبیت شده پیرامون این انفعال بپردازیم.

***

پرده‌ اول: چگونه گروگانگیری ایرانیان تبدیل به یک سنت آمریکایی شد؟

26 خردادماه 96 خانم نگار قدس‌کنی به درخواست آمریکا در استرالیا بازداشت شد. اتهام وارد‌شده به این خانم، صادرات اقلام و تجهیزات ممنوعه آمریکایی به ایران بود. خانم نگار قدس‌کنی از سوی آمریکا متهم شد به‌عنوان کارگزار شرکت «گرین ویو» در مالزی، قوانین تحریمی ایالات متحده در رابطه با کنترل صادرات اقلام حساس را نقض کرده و در صادرات تجهیزات حساس به مقصد نهایی شرکت «فناموج» در ایران دست داشته است.

به گفته‌ حسین پناهی‌آذر، معاون وقت امور ایرانیان و مجلس وزارت امور خارجه، قدس‌کنی از تاریخ دستگیری در بازداشت قرار داشت و دعوای حقوقی بین وکیل خصوصی وی و دادگاه استرالیا برای استرداد ایشان به آمریکا در جریان بود و هنوز حکمی صادر نشده بود. اسفبار اینکه خانم قدس‌کنی در زمان بازداشت، باردار بوده و به‌رغم تلاش‌های زیادی که شد، دستگاه قضایی استرالیا اجازه آزادی وی را نداد و او در زندان فرزند خود را به دنیا آورد. پس از آن نیز دفعات دیدار با فرزندش که 2 بار در هفته بود، متاسفانه به یک بار در هفته کاهش یافت و دائما از سوی دولت استرالیا اعلام می‌شد طبق مقررات زندان عمل می‌شود. در نهایت به علت فشارهای روحی‌ای که به خانم قدس‌کنی وارد آمد، وی با بازپرسان آمریکا توافق کرد در ازای کاهش مجازات، به دور زدن تحریم‌ها اعتراف کند. وی تیرماه 98 به زندان مینه‌سوتای آمریکا مسترد و مجازاتش حداکثر 5 سال زندان و پرداخت 250 هزار دلار جریمه تعیین شد. در این مدت 2 ساله واکنش‌هایی از سوی دستگاه‌های ایران صادر شد. حسن قشقاوی، معاون وقت امور مجلس وزارت امور خارجه مهرماه 96 با اشاره به زندانی شدن نگار قدس‌کنی در زندان زنان استرالیا به بهانه نقض تحریم‌های آمریکا گفت: «با توجه به شرایط جسمانی خاص خانم کنی، مبنی بر بارداری وی، وزارت امور خارجه طی این چند ماه، چه از داخل کشور و چه از طریق نمایندگی ایران در استرالیا، به طور جدی پیگیر موضوع بوده و رایزنی‌هایی را انجام داده است، حتی سفیر استرالیا نیز احضار شده اما متاسفانه شاهد بی‌اعتنایی شگفت‌انگیز دولت استرالیا نسبت به این امر انسانی هستیم». محمدجواد لاریجانی، رئیس ستاد حقوق‌بشر قوه‌قضاییه ایران نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرد ایران مخالف بازداشت و استرداد نگار قدس‌کنی است.

بهرام قاسمی، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه  در تاریخ 6 آبان 96 درباره آخرین وضعیت نگار قدس‌کنی، شهروند ایرانی محبوس در استرالیا اظهار کرد: «از نخستین روزهایی که این تراژدی اتفاق افتاد، وزارت امور خارجه با تمام توان در سطوح مختلف از وزیر خارجه تا مقامات سفارتخانه ایران در کانبرا پیگیر این موضوع بودند و حتی مسؤولان وزارت امور خارجه با سفارت استرالیا در تهران تماس‌های خود را برای حل این مسأله ادامه می‌دهند».

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه نیز در سفر اردیبهشت‌ماه 98 خود به نیویورک موضوع تبادل نگار قدس‌کنی با نازنین زاغری را مطرح کرد اما از آنجا که برداشت دولت آمریکا از این اقدام چراغ سبزی برای مذاکره بود، به این درخواست اعتنایی نکرد. وزارت خارجه استرالیا 20  شهریورماه اعلام کرد در حال رایزنی برای آزادی شهروندان دستگیرشده استرالیایی در ایران است و اینکه اطمینان حاصل کند با شهروندان دستگیر شده برخورد منصفانه، انسان‌دوستانه و طبق موازین بین‌المللی می‌شود. تقریبا 14 روز بعد از این خبر، اعلام شد نگار قدس‌کنی از آمریکا آزاد شده و به خانه بازگشته است.

***

پرده‌ دوم: تجربه موفق چینی در پاتک گروگانگیری

خانم «منگ وانژو» مدیر مالی شرکت هوآوی (Huawei)چین و همچنین دختر موسس شرکت هوآوی، توسط پلیس کانادا به درخواست آمریکا در تاریخ 14 آذرماه 97  بازداشت شد. دلیل  بازداشت مدیر ارشد یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فناوری ارتباطات چین نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران عنوان شد و برخی رسانه‌ها اعلام کردند در صورت اثبات جرم مدیر هوآوی در دادگاه، وی به 30 سال حبس محکوم می‌شود. دولت چین که بتا‌زگی بر سر جنگ تجاری با آمریکا به صلح رسیده بود، در واکنش به این اقدام کانادا، آن را محکوم و کانادا را تهدید کرد اگر مدیر ارشد اجرایی شرکت هوآوی را فورا آزاد نکند، با تبعات بزرگی مواجه خواهد شد. بعد از 10 روز حبس، خانم وانژو طبق تصمیم دادگاهی که در آن محاکمه شده بود، آزاد شد.

آزادی مدیر ارشد هوآوی در حالی اتفاق افتاد که قبل از آن، دولت چین 13 تبعه‌ کانادایی از جمله «مایکل کووریگ» دیپلمات سابق کانادا را در چین بازداشت کرده بود و دیپلمات‌های کانادا هشدار می‌دادند چین ممکن است دست به اقدام‌های تلافی‌جویانه بزند و باز هم دیپلمات‌های کانادایی را بازداشت کند.

***

درمان قطره‌چکانی دیپلماسی و لزوم تغییر مسیر

2 پرده از واکنش‌های تقابلی نسبت به اقدامات خصمانه‌ غرب نشان داده شد. در واکنش اول، دولت جمهوری اسلامی ایران و دیگر دستگاه‌های مسؤول صرفا به ابراز اعتراض دیپلماتیک و سیاسی بسنده کردند. نتیجه این واکنش‌ها این شد که نگار قدس‌کنی به آمریکا استرداد و محاکمه شد و آزادی نگار قدس‌کنی زمانی به‌وقوع پیوست که 3 شهروند دوتابعیتی استرالیایی در ایران بازداشت شده بودند.

در پرده‌ دوم نشان داده شد دولت چین بعد از مراتب اعتراض شدید در سطح دیپلماتیک و بسیج افکار عمومی، دست به اقدام متقابل زد و از این اقدام متقابل جواب هم گرفت. دولت چین در مواضع رسمی ارتباط بین بازداشت‌های انجام شده در چین را با بازداشت مدیر مالی هوآوی تکذیب می‌کرد اما همه می‌دانستند که این «های» در جواب همان «هوی» است.

هم‌اکنون شهروندان ایرانی دیگری در بازداشت دولت آمریکا هستند که  دکتر مسعود سلیمانی یکی از آنهاست. ایشان یکی از ۱۰۰ دانشمند برتر جهان به لحاظ استنادهای علمی است که با دعوت رسمی موسسه مایوکلینیک (از موسسات مشهور علمی در آمریکا و جهان) مهرماه سال ۱۳۹۷ به صورت قانونی و با روادید رسمی تحقیقاتی وارد کشور آمریکا شد اما در بدو ورود بدون انجام محاکمه و در شرایط غیرانسانی و سخت- هم‌بند با مجرمان و قاچاقچیان موادمخدر و اراذل و اوباش خیابانی- بازداشت شده و در حبس به‌سر می‌برد. متاسفانه ایشان در وضعیت جسمی بشدت نامناسبی هم قرار دارد.

خیلی مهم و حیاتی است که دستگاه‌های حاکمیتی جمهوری اسلامی بویژه دولت، مسأله‌ ایرانی‌های بازداشت شده در آمریکا و دیگر کشورهای غربی را دنبال کنند. آمریکا در نظر دارد با اعمال مجازات سنگین علیه شهروندان ایرانی و افراد مرتبط با ایران، دیگران را از تعامل با ایران بترساند و این مسأله هزینه‌ها را در تعاملات خارجی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی افزایش خواهد داد. بویژه در شرایط تحریم که با بالا رفتن هزینه‌های دور زدن تحریم، فشار اقتصادی بیشتری روی کشور ایجاد خواهد شد. از طرف دیگر افرادی که به دنبال تجارت خارجی و کمک به اقتصاد کشور هستند، با دیدن اینگونه برخوردها و انفعال دولت ایران، سعی خواهند کرد وارد عرصه‌ دور زدن تحریم‌ها نشوند و متعاقبا این مسأله نیز برای کشور هزینه خواهد داشت.