گروه سیاسی: در فاصله یک هفته تا برگزاری کمیسیون مشترک برجام در وین، سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه از بی‌عملی اروپایی‌ها نسبت به تعهدات‌شان انتقاد کرد و گفت: «درسی که از برجام گرفتیم این است که مقاومت، بیش از تمایل برای همکاری جواب می‌دهد». به گزارش «وطن امروز»، عراقچی که سال گذشته و بعد از گذشت چند ماه از خروج آمریکا از برجام، توافق هسته‌ای را در ‌آی‌سی‌یو توصیف کرده بود، پنجشنبه گذشته و در شرایطی که 19 ماه از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد، به رویکرد اروپا نسبت به توافق هسته‌ای انتقاد کرد و ضمن آن برخی درس‌های برجام برای دستگاه دیپلماسی را مرور کرد.

عراقچی در مصاحبه با وبگاه هلندی «ان.آر.سی» با بیان اینکه برجام هم‌اکنون در شرایطی مانند «مراقبت‌های ویژه» قرار دارد، اعلام کرد: «می‌خواهم تأکید کنم یکی از درس‌هایی که ما از مسأله برجام گرفتیم، این است که نتیجه این توافق و پایبندی به آن، ظاهرا اعمال تحریم‌های جدید بود. اگر قرار است چنین باشد ما نیز شاید مجبور به تغییر رویه شویم؛ اینکه چطور را فعلا نمی‌توانم بگویم. دیگر درسی که گرفتیم این است که مقاومت، بیش از تمایل برای همکاری جواب می‌دهد».

وی در ادامه اظهار داشت: «کاملا طبیعی است که مردم از سیاست دولت ناراضی باشند و آن را نشان دهند. مردم کاملا حق دارند بحث کرده و خواسته‌های خود را بگویند. این در هر جامعه دموکراتیکی رخ می‌دهد. شما هر شنبه این را در پاریس می‌بینید اما کسی نمی‌پذیرد که این مسأله با توسل به خشونت و آتش زدن ساختمان‌های عمومی همراه شود».

معاون وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که اروپا در چه زمینه‌ای موفق عمل نکرده، گفت: «اینکه [اروپا] با ایران تجارت کند، کاملا قانونی و مشروع است اما کمپانی‌های اروپایی بعد از تحریم‌های آمریکا از ایران رفتند. کشورهای اروپایی می‌گویند می‌خواهند به برجام پایبند باشند اما اروپا نشان داده یا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد در برابر تسلط آمریکا به سیستم مالی [آنها] مقاومت کند». عراقچی با بیان اینکه اروپا باید از حاکمیت و استقلال خود دفاع کند، تصریح کرد: «[اروپا] باید صندوقی ایجاد کند که از کمپانی‌های خود در برابر تنبیه آمریکا محافظت کند، با وجود اینکه تجارت با ایران کاملا قانونی است. اروپایی‌ها باید از خودگذشتگی بیشتری نشان دهند. هر چیزی بهایی دارد. یک ضرب‌المثل ایرانی می‌گوید نمی‌توانید بدون خیس شدن، شنا کنید». وی در پاسخ به سوالی درباره فرصت‌های باقی‌مانده برای حفظ برجام، گفت: «به نظرم این فرصت وجود دارد، اگر طرف دیگر به تعهداتش ذیل توافق کاملا عمل کند. ایران تاکنون هزینه‌های خود را پرداخت کرده و حالا نوبت دیگر طرف‌هاست که چنین کاری را انجام دهند. ما پذیرفتیم که برنامه هسته‌ای خود را محدود کنیم. [اما] ما در شرایط فشار حداکثری از سوی آمریکا قرار گرفتیم. ما از تحریم‌ها آسیب می‌بینیم. راهکارهای عملی برای خلاص شدن از تحریم‌ها باید ایجاد شود». معاون دستگاه دیپلماسی ایران درباره تلاش‌های «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه برای حفظ توافق هسته‌ای نیز گفت: «ما از تلاش‌های او قدردانی می‌کنیم اما سوال بزرگ‌تر اینجاست که آیا آمریکا هم قدر آن را می‌داند؟ راستش را بخواهید، من فعلا هیچ فرصت بزرگی [برای اقدامات مکرون] نمی‌بینم». عراقچی در پایان، به این سوال که آیا ایران تمایل دارد درباره توافق گسترده‌تری همان‌طور که آمریکا می‌خواهد مذاکره کند، اینگونه پاسخ داد: «خیر! ما نمی‌خواهیم دوباره بر سر برجام مذاکره کنیم. همچنین ما بر سر برنامه موشکی خود به هیچ‌وجه مذاکره نمی‌کنیم. موشک‌ها برای امنیت ما ضروری است».

 

* اعترافات عراقچی و یادآوری 3 نکته

انتقادات عباس عراقچی از 3 کشور اروپایی طرف برجام در شرایطی مطرح می‌شود که اردیبهشت‌ماه 97 و پس از خروج آمریکا از برجام، بسیاری از جریان‌های سیاسی و کارشناسان سیاسی و اقتصادی بر تمرکز دولت روی توانمندی‌های داخلی برای مقابله با تحریم‌ها تاکید داشتند اما در مقابل این دستگاه سیاست خارجی و دولتمردان بودند که بر ادامه برجام با طرف‌های باقی‌مانده آن تاکید داشتند. با این حال و پس از گذشت 19 ماه از مذاکرات موسوم به «برجام اروپایی» نه‌تنها وعده‌های یازده‌گانه آلمان، فرانسه و انگلیس به ایران عملیاتی نشده که در موارد متعددی شاهد همراهی حداکثری اروپا با سیاست فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران بوده‌ایم. بی‌توجهی دستگاه دیپلماسی به انتقادات پیرامون سیاست وقت‌کشی و فرصت‌سوزی تروئیکای اروپایی تا جایی پیش رفت که در مقاطعی حتی محمدجواد ظریف اقدام به توجیه بی‌تعهدی اروپایی‌ها کرده بود. او پاییز سال گذشته مدعی شده بود اروپایی‌ها جهت جلوگیری از کارشکنی آمریکا، اقدامات برای راه‌اندازی کانال مالی میان ایران و اروپا را به‌صورت محرمانه پیش می‌برند! هرچند خود ظریف هم پس از گذشت چند ماه اذعان کرد اروپایی به یک درصد تعهدات‌شان در برجام نیز عمل نکرده‌اند. حالا نیز عراقچی از وضعیت برجام در شرایط مراقبت‌های ویژه سخن می‌گوید. نکته دوم پیرامون اظهارات عراقچی اذعان به نقش برجام در ایجاد نارضایتی‌ها در کشور است. هرچند تا پیش از این موضوع سهم سوءمدیریت دولت روحانی در ایجاد اوضاع فعلی اقتصادی به تایید ناظران و کارشناسان رسیده بود حالا اما نفر دوم برجام به صراحت از ایجاد تحریم‌های جدید پس از برجام سخن گفته و تاکید می‌کند مردم از این سیاست دولت ناراضی‌اند. نقش برجام در وضع تحریم‌های بیشتر برای کشور و تشدید مشکلات اقتصادی برای مردم موضوعی است که «وطن امروز» پیش از این به تفصیل به آن پرداخته و در شماره امروز نیز در گزارش مجزایی مورد اشاره قرار گرفته است. موضوع سوم در حاشیه اظهارات جالب عراقچی به نوع مواجهه دولت با منتقدان بازمی‌گردد. دولتی‌ها و بویژه مدیران ارشد دستگاه دیپلماسی در زمان انعقاد برجام و در واکنش به انتقادات کارشناسی منتقدان، عموما تلاش می‌کردند با برچسب‌زنی و تمسخر، ایرادات فنی توافق هسته‌ای را تحت‌الشعاع قرار دهند. حالا و با بروز تبعات توافق هسته‌ای بر توانمندی‌های هسته‌ای و همچنین معیشت مردم، مشخص است که انتقادات برجامی کارشناسان و منتقدان دولت تا چه میزان درست بوده است. مباحث مرتبط با بند موسوم به مکانیسم ماشه در متن توافق هسته‌ای از جمله همین انتقادات بود که با اظهارات اخیر وزیر خارجه فرانسه بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. 

 

* چگونه زیر بار رفتند؟

چهارشنبه گذشته وزیر خارجه فرانسه، ایران را به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های سازمان ملل تهدید کرد. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه روز چهارشنبه با اشاره به احتمال اعمال مکانیسم ماشه علیه ایران گفت: «ایران هر 2 ماه یک‌بار یک شکاف جدید ایجاد می‌کند و اوضاع به جایی رسیده است که من به صراحت می‌توانم بگویم ما به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تحریم‌های اقتصادی فکر می‌کنیم»! بر اساس متن برجام [2 بند 36 و 37 که مربوط به سازوکار حل و فصل اختلافات است] در صورتی که ایران به عدم اجرای مفاد قطعنامه توسط سایر کشورها اعتراض داشته باشد یا اینکه کشورهای 1+5 ادعا کنند ایران مفاد توافقنامه را رعایت نکرده است، امکان بازگشت تحریم‌ها طی 65 روز وجود دارد. طبق این گزارش در ایام بررسی برجام در کمیسیون ویژه مجلس، یکی از اصلی‌ترین نقدهای منتقدان دلسوز این بود که طبق مکانیزم حل اختلاف توافق هسته‌ای- بند 36 و 37-  اگر آمریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی‌تواند نسبت به این مسأله شکایت کند چون در نهایت تحریم‌ها علیه خود ایران برمی‌گردد اما تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای این مسأله را رد می‌کرد و در تریبون‌های مختلف به تمجید از مکانیزم حل اختلاف موجود در برجام می‌پرداخت. به‌عنوان یک نمونه از دفاع تیم مذاکره‌کننده از این مکانیزم، می‌توان به اظهارات همین آقای عباس عراقچی ‌اشاره کرد که بهمن‌ماه سال 96 در برنامه جهان‌آرا گفته بود: «در بند 36 اگر ادعا کنیم طرف مقابل نقض تعهدات کرده، مکانیسمی وجود دارد که کمیسیون مشترک را در سطح معاونان و در قدم بعدی در سطح وزرا فعال می‌کنیم و اگر قانع نشدیم دوباره برنامه‌مان را فعال می‌کنیم. به همین آسانی! در صورتی که طرف مقابل به تعهداتش عمل نکند، ناظر و مجری خودمان هستیم!» گفتنی است سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به اظهارات وزیر خارجه فرانسه گفت: برجام در شرایط کنونی اساسا به طرف‌های اروپایی اجازه نمی‌دهد در قبال اعمال حق مشروع ایران در پاسخ به اقدامات غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده به این مکانیزم استناد کنند. به گزارش ایسنا،‌ سیدعباس موسوی در واکنش به اظهارات وزیر خارجه فرانسه درباره برجام و همچنین امکان بهره‌گیری از مکانیزم حل‌و‌فصل اختلافات این سند تصریح کرد: این اظهارات غیرمسؤولانه و غیرسازنده بوده و شدیدا، کارآمدی ابتکارات سیاسی برای اجرای کامل برجام توسط همه طرف‌ها در راستای نظام رفع تحریم‌های برجام و مصوبات کمیسیون مشترک را مخدوش می‌سازد. سیدعباس موسوی درباره امکان بهره‌گیری فرانسه و دیگر اعضای باقی‌مانده برجام از مکانیزم حل‌وفصل اختلافات نیز گفت: منطق و هدف مکانیزم حل‌وفصل اختلافات پیش‌بینی شده در برجام در نظر گرفتن اقدامات جبرانی برای 2 طرف است و اقدام جمهوری اسلامی ایران هم اجرای حق خود در ماده ۳۶ است، لذا برجام در شرایط کنونی اساسا به طرف‌های اروپایی اجازه نمی‌دهد در قبال اعمال حق مشروع جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به اقدامات غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده و نقض اساسی تعهدات طرف‌های اروپایی، به این مکانیزم استناد ورزند.

******