علی آران: جمع‌شان جمع بود. همه آنهایی که آمده بودند تا پیرمرد 73 ساله یانکی را دست بیندازند و حساب‌های‌شان با درشت‌گویی‌ها و یک‌دندگی‌های او در جاهای دیگر را اینجا در حومه شمالی لندن تلافی کنند.

برخلاف اجلاس پیشین اعضای پیمان آتلانتیک شمالی، این فعالان ضدجنگ، مخالفان جهانی‌سازی و سبزها در اطراف محل برگزاری اجلاس نبودند که متلک بار رئیس‌جمهور ایالات متحده می‌کردند. برعکس، چالش اصلی در خود محل نشست، داخل هتل گروو واتفورد بود؛ جایی که در مراسم 70 سالگی ناتو، ناتو‌ترین سیاسیون غرب در هر گوشه‌ای گعده می‌کردند تا در گوشی و زیر جلکی، جلوی دوربین یا پشت دوربین، رو در روی ترامپ یا پشت سرش، او را مفتضح کنند؛ کسی را که نه‌تنها سکان فرماندهی ارشد این تشکیلات در معرض انقراض بازمانده از عصر یخبندان جنگ سرد را به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا در اختیار دارد بلکه «مادر خرج» آن نیز هست. می‌توان گفت آنها سر بزرگ‌ترین ائتلاف نظامی تاریخ را هدف گرفته بودند، سری که البته به وضوح از تنه جدا بود. ماه پیش امانوئل مکرون گفته بود ناتو دچار مرگ مغزی شده است و ترامپ در راه این نشست حرف‌های همتای فرانسوی را تقبیح کرده بود اما هفته پیش شاهد بودیم که مهم‌ترین کشورهای عضو ناتو اصلا قائل به وجود مغز در رأس آمریکایی سازمان نبودند. در حقیقت آنچه در هتل گروو رخ می‌داد، نه شوخی و شنگی نامتعارف سران کشورهای همپیمان واشنگتن بلکه یک شورش نه‌چندان دیپلماتیک علیه نقش رهبری ایالات متحده در جهان غرب بود. نشان به آن نشان که همه شوخی‌های لفظی و دستی جشن 70 سالگی ناتو در روز چهارم دسامبر، فقط و فقط متوجه یک نفر بود. حتی بوریس جانسون، اشبه‌الناس به ترامپ در جهان سیاست و تنها رئیس دولت در یک کشور مهم غربی که دست‌کم در سیاست‌ورزی پوپولیستی و برخی رویکردهای راستگرایانه اشتراکاتی با تاجر نیویورکی دارد، به وضوح از اینکه در آستانه انتخابات حیاتی 12 دسامبر بریتانیا، در پایتخت پذیرای فامیل دور آنگلوساکسون دردسرساز خود باشند ناخرسند بود. اینکه نشست امسال با همه خاص بودنش به خارج از لندن تبعید شد، هیچ دلیلی نداشت جز اینکه دولت محافظه‌کار انگلیس نمی‌خواست در آستانه انتخابات حیثیتی، بهانه‌ای برای تظاهرات بزرگ در لندن بدهد و اینگونه با دست خود افکار عمومی متنفر از ترامپ را به سمت حزب کارگر و رهبر محبوبش «جرمی کوربین» هل دهد.

این دلیل استقبال سرد جانسون از میهمان آمریکایی‌‌اش بود و اینکه تلاش می‌کرد طی 2 روز اجلاس، کمتر با ترامپ در یک قاب دیده شود. جانسون حتی مشتاقانه در کودتای تمسخر رئیس‌جمهور آمریکا نیز شرکت کرد که با نقش‌آفرینی «جاستین ترودو»ی جذاب تبدیل به مشهور‌ترین صحنه این همایش شد. نخست‌وزیر جوان کانادا که پس از پیروزی در انتخابات ماه گذشته بر متحد ابرمحافظه‌کار ترامپ در کشورش، اعتماد به نفس زیادی به دست آورده، علاوه بر اینکه از فشار آمریکا برای افزایش بودجه نظامی کانادا و پرداخت حق عضویت بیشتر به ناتو ناراحت بود، در عین حال می‌خواست توهین اخیر رئیس‌جمهور آمریکا را که او را به «دورویی» متهم کرده بود تلافی کرده باشد. او وسط روده‌درازی‌های مرد یانکی در سالن همایش، نقش شومن را در میان گعده‌ای متشکل از مکرون، جانسون و مارک روت نخست‌وزیر هلند بازی کرد و با اشاره معنادار به ترامپ، لطیفه‌ای تعریف کرد: «می‌دانید او چرا دیر کرده؟ چون قبل از اینجا یک منبر 40 دقیقه‌ای دیگر داشت!» 

ساعتی بعد فیلم این گعده با ترند # تمسخر ترامپ در اجلاس ناتو، کل توئیتر را برداشته بود. این مساله واکنش خشمگینانه رئیس‌جمهور توئیتری ایالات متحده را چه روی گوشی همراهش و چه به صورت رودررو با ترودو در سالن اجلاس به همراه داشت.

اما به نظر می‌رسد این مشتی از خروار بوده است. ترامپ به وضوح به سوژه تمسخر رهبران غربی تبدیل شده بود. حتی دونالد توسک، رئیس لهستانی کمیسیون اروپا که یک آمریکاگرای دوآتشه است تلاش کرد از این کارناوال جا نماند. او تصویری از خود مربوط به نشست جی 20 سال 2017 را توئیت کرد که در آن دستش را همانند هفت‌تیر پشت ترامپ گرفته است.

نخست‌وزیر پیشین لهستان در توضیح این عکس توهین‌آمیز نوشت: «به‌رغم همه تلاطمات فعلی، دوستی فراآتلانتیکی‌مان باید پابرجا بماند.» اما روزنامه دیلی‌اکسپرس پیام توسک به ترامپ را چنین تعبیر کرد: «تو یک رذل ناچیز کوچک هستی!»

این شد که به قول نیوریورک‌تایمز، ایرفورس وان- هواپیمای ویژه رئیس‌جمهور آمریکا- که روز سه‌شنبه سوم دسامبر فرشته نجات ترامپ برای فراغتی 48 ساعته از جهنم استیضاح و استنطاق واشنگتن محسوب می‌شد، روز چهارشنبه چهارم دسامبر مرکبی شد برای فرار زودتر از موعد مقرر او از جهنم شرمساری و تحقیر در محفل رندان ناتو. ترامپ برای دومین سال پیاپی مهم‌ترین نشست امنیتی با متحدان غربی‌اش را نیمه‌کاره رها کرد و به کاخ سفید بازگشت اما اگر پارسال او این کار را از موضع قدرت و بویژه در جهت به هیچ انگاشتن دیدگاه‌های مخالف 2 رجاله انگلیسی و آلمانی، «ترزا می» ‌و «آنگلا مرکل» درباره آینده  همکاری‌های نظامی و امنیتی دوسوی اقیانوس اطلس انجام داده و مقتدرانه به واشنگتن بازگشته بود، امسال  مشخصا دمش را روی کولش گذاشته و از جزیره به کاخ سفید، آخرین سنگرش در غرب آتلانتیک عقب‌نشینی کرد؛ در حالی که کمی آن طرف‌تر در سوی دیگر خیابان پنسیلوانیا، بر فراز تپه اعظم، دموکرات‌های کنگره ساعاتی پیش از بازگشت رئیس‌جمهور از اروپا، پرونده او را در کمیته قضایی خانه نمایندگان، یعنی آخرین ایستگاه روند استیضاحش به جریان انداخته بودند. 

این شوخی‌ها به قدری جدی تلقی شدند که در هر دوسوی اقیانوس اطلس، رسانه‌های شرکتی غرب که خود دهه‌هاست رسانه‌های ناتو خوانده می‌شوند، این‌بار تلاشی برای روتوش کردن ماجرا به خرج ندادند و از همان نخستین لحظات پس از وایرال شدن سوژه‌های ترامپی، بشدت نسبت به آنچه در بطن این سازمان می‌گذرد ابراز نگرانی کردند.

جان کریس، تحلیل‌نویس برجسته روزنامه انگلیسی گاردین نخستین کسی بود که با اشاره به ترک اجلاس توسط ترامپ پیش از کنفرانس مشترک مطبوعاتی پایانی رهبران حاضر، از عنوان «فرار از ناتو» در تیتر مقاله‌اش استفاده کرد.  او نوشت: «متحدان، ترامپ را دست انداختند. او از هتل بیرون آمد و به زمین گلفی در همان حوالی منطقه واتفورد رفت و بعد هم مذاکرات لندن را پیش از موعد ترک کرد... برای نخستین‌بار در حافظه زنده ما، یک رئیس‌جمهور آمریکا زبانش بند آمده بود». روزنامه «مترو»ی انگلیس هم تیتر زد: «ترامپ تُرش کرد و به خانه بازگشت».

«آنی کارنی» و «کیتی راجرز»، فرستادگان ویژه روزنامه نیویورک تایمز نیز نخستین گزارشگرانی بودند که فاش کردند، ترامپ مشخصا به‌خاطر پیچیدن فیلم جوک ترودو درباره او آنچنان عصبانی شده که عنان از کف داده و بعد از گرفتن یقه خصم کانادایی در حالتی بین شوخی و جدی، سالن اجلاس را ترک کرده تا به واشنگتن بازگردد.  بی‌بی‌سی که پیش از آغاز نشست، در گزارشی از بروز دسته‌بندی‌های جدی میان رهبران ناتو پیش‌آگهی داده بود، بعد از آن کنایه زد که حالا با سنگربندی‌هایی علیه یکدیگر در طول یک جبهه خاکریز مواجهیم.

پیمان آتلانتیک شمالی اساسا فسیلی از عصر یخبندان جنگ سرد است که برای چندین دهه موجودیتش به عنوان بدل غربی پیمان ورشو میان اقمار اتحاد جماهیر شوروی معنا پیدا می‌کرد اما حالا با چنین تعارضاتی، خصم مشترک بیرونی جایش را به خطر شورشی درونی داده و طبیعتا معنا و مفهوم اولیه ناتو رنگ می‌بازد. 

فحوای این پیمان مبنی بر اینکه حمله به یک عضو ناتو، حکم تهدید برای همه اعضا را داشته و آنها موظف به دفاع جمعی در مقابل نیروی مهاجم هستند، در واقع چیزی جز درخواست استمداد بازار مشترک اروپا از ایالات متحده در مقابل خطر نفوذ کمونیسم و تهاجم ارتش سرخ در روزگار جنگ سرد نبود.

کشورهای اروپای غربی و کانادا در سال‌های پس از جنگ دوم جهانی در حقیقت از آمریکا قول گرفته بودند که در مواجهه با بلوک شرق، نقش برادر بزرگ‌تر و فرمانده ارشد را در سازماندهی جهان سرمایه‌داری ایفا کند.

کافی است به دستورکار جشن تولد 70 سالگی این سازمان پیر نیم‌نگاهی بیندازیم تا بیش از پیش متوجه تعبیر تاریخی مکرون شویم.

در چنین شرایطی فقط سر فاقد مغز ناتو 

ـ بر پیکره رئیس‌جمهور آمریکا ـ و رهبران معدود کشورهای اروپای شمالی و شرقی مثل لهستان و نروژ، دانمارک یا لتونی بود که به تعبیر پر آب و تاب ینس استولتنبرگ، دبیرکل دانمارکی در نشست خبری مشترک با ترامپ از قدرت نظامی بی‌سابقه سازمان در مرزهای شرقی‌اش با روسیه پوزخند نزد. 

انگیزه خبیثانه سرمایه‌داری که ناتو را به چشم ارتش خود برای اشغال تدریجی کل کره زمین می‌نگرد، باعث شده این سازمان از 2 دهه پیش دایره فعالیتش را تا عمق خاورمیانه و حتی فلات پامیر (افغانستان) در یک قدمی مرزهای ایران، چین و هند توسعه دهد. این توسعه‌طلبی نظامی افراطی باعث شد به‌رغم پا برجا ماندن تهدید خرس سیبری در شرق، دشمنان بزرگ دیگری نیز وارد فهرست تهدیدات رسمی سال 2019 این سازمان شوند. طبق دستورالعملی که هفته گذشته در اختیار 29 کشور عضو ناتو- که همین روزها منتظر ورود مقدونیه به عنوان سی‌امین عضو هستند- قرار گرفت آنها باید  چین، توسعه انقلاب اسلامی در خاورمیانه (به محوریت ایران)، طیف وسیعی از آنچه خطر تروریستی خوانده می‌شود، دشمنان سرشناس اما ناشناخته سایبری و طیف وسیعی از گروه‌های معترض داخل اروپا و آمریکا را نیز علاوه بر روسیه، تهدید تلقی کنند. جالب‌تر اینکه ناتو رسما سر شوخی را با افکار عمومی باز کرده و گفته که از این پس جبهه پنجم خود را در فضا می‌گشاید!

در حالی که مسأله همیشگی سازمان پس از 7 دهه حل نشده و تازه کابوس روسیه قدرتمند بازگشته، مسائل بغرنج‌تر دیگری نیز اضافه شده‌اند که برخی از آنها مثل چین به هیچ عنوان ماهیت نظامی ندارند بلکه صرفا در چارچوب جنگ اقتصادی ترامپ می‌گنجند.

در شدت سرگیجه‌ها و اختلافات داخل ناتو همین بس که تقریبا معضل خروج احتمالی ترکیه از این پیمان که خطر دومینوی فروپاشی آن از سمت شرق را در پی دارد در نشست اخیر به فراموشی سپرده شده بود. 

5 سال پیش بود که در مراسم پایانی اجلاس ناتو در ترکیه، نمایندگان کشورهای عضو از جمله همین دبیرکل فعلی استولتنبرگ، همه پروتکل‌های دیپلماتیک را به کناری نهاده و در حالت مستی به پایکوبی دسته‌جمعی پرداخته و ترانه‌ای برای پیروزی خواندند. این‌بار در لندن اردوغان باز هم با فضایی غیر دیپلماتیک در اجلاس ناتو مواجه شد اما فضایی سیرک‌گونه نه حماسی.

طرفه آنکه ترکیه به عنوان آسیایی‌ترین کشور عضو پیمان امنیتی فراآتلانتیک، یدی طولا در طنز و فکاهی دارد و اصلا ترک‌ها شخصیت ملانصرالدین را متعلق به خود دانسته و هر ساله جشنواره بین‌المللی طنز و کاریکاتور به همین نام برگزار می‌کنند. اما هفته پیش در هتل گروو لندن، بازار دلقک‌بازی چنان داغ بود که نماینده رسمی کشور ملانصرالدین، جناب رجب طیب اردوغان با آن ظاهر غلط‌انداز و گره کراوات ناطورش و چهره‌ای که باب دندان کاریکاتوریست‌هاست، در زمینه نمک ریختن در مقابل همتایان موبور خود بور بور شده بود. رئیس‌جمهور ترکیه به شکلی بی‌سابقه، جزو معدود شخصیت‌های جدی در جمع رهبران 29 کشور عضو پیمان آتلانتیک شمالی به نظر می‌رسید. او با توپ پر به لندن رفته و قبل از رسیدنش نیز اتهام همدستی رژیم فرانسه با تروریست‌های داعش را بار امانوئل مکرون و شوک ادامه خرید سامانه‌های موشکی مدرن از روس‌ها را حواله دونالد ترامپ کرده بود.  اما اردوغان که با تاکتیک عصبانیت با هدف طلبکاری آمده بود وقتی دید در حلقه رندان ناتو، آش شوخی و شنگی چنان شور شده که دونالد ترامپ، تنها و مهم‌ترین حامی‌اش هم به سخره گرفته شده، ترجیح داد خود نیز نشست ناتو را بی‌اعتبار و  جلسه‌اش با همتای آمریکایی در حاشیه مراسم 70 سالگی این سازمان را به شکل کاملا خصوصی برگزار کند، البته به نظر می‌رسید ملاقات او با ترامپ پشت درهای بسته از اول هم هیچ ارتباطی با دغدغه‌های اروپا و آمریکا نسبت به چرخش آنکارا به شرق نداشت و  چیزی نبود جز دنباله سلسله مذاکرات اخیر این دو در واشنگتن بر سر منافع خودشان. 

او چهارشنبه پیش لندن را در حالی ترک کرد که رهبران پراگماتیک غربی، اصول ماکیاولیستی را به کناری گذاشته و راه و رسم ملانصرالدین را دنبال می‌کردند.