گروه سیاسی: محمدجواد ظریف که هفته گذشته بی‌عملی اروپا در انجام تعهدات برجامی‌شان را بی‌کفایتی بدبختانه کشورهای اروپایی توصیف کرده بود، روز گذشته پیوستن ادعایی 6 کشور اروپایی به اینستکس را مثبت خواند.

به گزارش «وطن امروز»، ابزار پشتیبان مبادلات تجاری ایران و اروپا موسوم به اینستکس هرچند بهمن‌ماه سال گذشته توسط 3 کشور اروپایی کلید خورد اما همچنان روی کاغذ مانده است و تنها هرچند ماه یک بار خبر پیوستن یک یا چند کشور اروپایی به آن به گوش می‌رسد. اینستکس البته هیچ شباهتی به وعده‌های یازده‌گانه اروپا به ایران در سال گذشته بویژه در حوزه تضمین فروش نفت ایران ندارد و همین موضوع اختلافاتی را در میان مسؤولان دولت روحانی به‌وجود آورده است.

روز گذشته وزیر امور خارجه با بیان اینکه از میزان تعهد اتحادیه اروپایی به اجرای برجام ناراضی هستیم، پیوستن 6 کشور اروپایی به اینستکس را مثبت خواند و در عین حال بر عملیاتی شدن این سازوکار تأکید کرد. به گزارش فارس، محمدجواد ظریف روز گذشته در بدو ورود به استانبول برای شرکت در هشتمین کنفرانس «قلب آسیا»، در ارزیابی نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام در وین گفت: ما حتما از میزان تعهد اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن به اجرای برجام ناراضی هستیم، این موضوع در جلسه اخیر کمیسیون مشترک برجام در وین به صورت واضح از سوی ایران، روسیه و چین با صراحت و هماهنگی قابل توجهی مطرح شد.

وی همچنین اقدام جدید 6 کشور عضو اتحادیه اروپایی در پیوستن به اینستکس را اقدام مثبتی خواند و یادآور شد: «ولی آنچه لازم است شاهد آن باشیم، عملیاتی شدن اینستکس است که با امضای تفاهمنامه بین طرف ایرانی و طرف اروپایی اینستکس، احتمال اینکه این مکانیسم به اجرا تبدیل شود، در آینده وجود دارد».

ظریف پیش از این نیز یک بار به صورت ویژه از اینستکس تعریف و تمجید کرده بود. وزیر امور خارجه تیرماه امسال  در مراسم روز صنعت و معدن گفت: «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن اینکه نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آن کشور هستند!».

اظهارنظر ظریف البته شباهتی با نظر سایر مقامات دولتی درباره اینستکس ندارد، چنانکه وزیر نفت پیش از این در اظهارنظری به پاسخگو نبودن اینستکس اذعان کرده و در این‌باره گفته بود: «اگر اینستکس را به‌عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز 3 یا 4 میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود». پیش از او البته حسن روحانی هم اینستکس را «بدرد نخور» و «پوچ» توصیف کرده بود. 

در ادامه برخی جزئیات پیرامون سامانه موسوم به اینستکس و نقش حداقلی آن در کمک به ایران در مقابل تحریم‌ها را مرور کرده‌ایم.

 

* بررسی ابزار پشتیبان مبادلات تجاری «Instex»

3 کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان پنجشنبه‌شب 11 بهمن 97/ 31 ژانویه 2019 در بیانیه‌ای مشترک ایجاد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری «Instex» را اعلام کردند. در ایران این ابزار با نام سامانه حمایت از تجارت (ساحات) نامگذاری شده است.

نکات زیر در رابطه با ابزار پشتیبان قابل توجه است:

1- ابزار پشتیبان به عنوان یک شرکت خصوصی در فرانسه ثبت شده است.

2- شرکت ثبت شده کار مالی انجام نمی‌دهد و کار ثبت بستانکاری و بدهکاری ایران و تسویه آنها را انجام می‌دهد، لذا نمی‌توان این ابزار را یک ابزار مالی تلقی کرد. تراکنش‌های یورویی مرتبط، در داخل اروپا و تراکنش‌های ریالی مرتبط، در داخل ایران انجام خواهد شد. هیچ ارتباط بانکی میان ایران و اروپا یا رابطه کارگزاری میان بانک‌های ایرانی و اروپایی برقرار نمی‌شود. برای عملیاتی شدن این ابزار، ایران وکالت هزینه‌کرد درآمدهای نفتی خود را به طرف اروپایی خواهد داد و دسترسی مستقیم به آنها نخواهد داشت.

3- در بیانیه صرفا بر «تلاش اروپا برای محافظت از مفاد اقتصادی مندرج در برجام» تاکید شده است و این تلاش نیز مشروط به «اجرای کامل تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران» شده است؛ در صورتی که بر اساس برجام، 3 کشور اروپایی و اتحادیه اروپایی متعهد به برداشتن تحریم به نحوی که ایران بتواند از منافع آن بهره ببرد، شده‌اند. در این بیانیه تعهد اروپا به اجرای مفاد برجام، به تلاش برای اجرای تعهدات تغییر کرده است و این تلاش را نیز مشروط به اجرای کامل تعهدات ایران کرده‌اند. این تغییر، عدم توازن موجود در برجام را تشدید می‌کند. از طرف دیگر هیچ زمان مشخصی برای اجرای کامل تعهدات اروپا مشخص نشده است.

4- بر اساس بیانیه، ابزار پشتیبان از «تجارت مشروع» شرکت‌های اروپایی با ایران حمایت می‌کند و در ابتدا تمرکز بر «ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی» خواهد داشت. تاکنون عبارت «تجارت مشروع» تعریف نشده است و مشخص نیست شامل چه نوع تجارتی خواهد شد. اما در برخی از اظهارنظرهای مسؤولان اروپایی مانند وزیر خارجه آلمان یا مقامات آمریکایی مانند ریچارد نفیو مطرح شده است که این ابزار صرفا خرید اقلامی را که از سوی آمریکا تحریم نشده است، برای ایران میسر خواهد کرد، لذا می‌توان گفت منظور از «تجارت مشروع» تجارتی است که تحریم‌های آمریکا را نقض نکند. در این صورت ایران نمی‌تواند از این ابزار برای خرید اقلام تحریمی از سوی آمریکا شامل تجهیزات و فناوری‌های مرتبط با نفت و گاز، طلا، بنزین، فلزات گرانبها، فلزات پرکاربرد مانند فولاد و آلومینیوم و... استفاده کند. 

5- با توجه با نکته فوق، ایران نمی‌تواند با استفاده از ابزار پشتیبان، بیشتر از معافیت‌های موردی و موقت داده شده از سوی آمریکا به کشورهای خاص نفت بفروشد. 

6- با توجه به آنکه شرکت ثبت شده یک شرکت خصوصی است، براحتی از سوی آمریکا تحریم خواهد شد، لذا طبیعی است این شرکت دقت و وسواس زیادی برای عدم نقض تحریم‌های آمریکا انجام دهد.

7- در موضوع خرید اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی نیز به دلیل آنکه برخی از این اقلام، از جمله برخی مواد موثره که برای ساخت دارو استفاده می‌شود یا برخی تجهیزات پیشرفته پزشکی، به عنوان اقلام با کاربرد دوگانه شناخته می‌شوند، شرایط بسیار سخت‌تری نسبت به اقلام غذایی خواهند داشت و باید از مسیر «کانال خرید برجام» تهیه شوند که با توجه به اینکه در کانال خرید تایید شورای امنیت نیاز است، به احتمال زیاد با مخالفت آمریکا روبه‌رو خواهد شد.

8- سه کشور اروپایی بیان کرده‌اند که برای ایجاد نهاد متناظر در ایران همکاری خواهند کرد. تاکید شده است که این نهاد «موثر» و «شفاف» باید باشد و وجودش برای عملیاتی شدن ابزار پشتیبان ضروری دانسته شده است. تاکید بر «شفاف» بودن نشان از انگیزه اروپایی‌ها برای کنترل تبادلات در داخل ایران دارد، چراکه تجارت اقلام بشردوستانه اصولا نگران‌کننده نیست و نیاز به شفافیت نهاد متناظر در داخل ایران برای اروپایی‌ها ندارد. اگر این ابزار به مرور زمان بخش مهمی از تجارت خارجی ایران را پوشش دهد، نگرانی اشراف اروپایی‌ها بر مبادلات داخلی کشور جدی خواهد بود.

9- در بیانیه تاکید شده است ابزار پشتیبان «منطبق با بالاترین معیارهای بین‌المللی در زمینه مبارزه با پولشویی، مبارزه با تامین مالی تروریسم (AML/CFT) و تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپایی و سازمان ملل خواهد بود». به عبارت دیگر در ایجاد این ابزار پشتیبان فرض شده است که ایران در بالاترین ریسک پولشویی و تامین مالی تروریسم قرار دارد و لذا بالاترین معیارها مورد توجه قرار گرفته است. این معیارها عبارتند از شناسایی تشدید شده هویت مشتری، شناسایی ذی‌نفع واقعی، شفاف بودن منشأ پول، شناسایی مصرف‌کننده نهایی و شفاف بودن موضوع تجارت. این در حالی است که در حال حاضر ایران از لیست سیاه FATF تعلیق شده است و دارای بالاترین ریسک نیست.

10- اروپا این انتظار را از ایران مطرح کرده است که «فوراً همه عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا کند». این احتمال به صورت جدی وجود دارد که در آینده «انتظار» به «شرط» تبدیل شود، چراکه در بیانیه شورای اروپا مورخ دوشنبه 16 بهمن‌ماه 97، اتحادیه اروپایی از ایران خواسته است برنامه اقدام FATF را به طور کامل اجرا کند. همچنین در انتهای بیانیه 3 کشور اروپایی تاکید شده است پیروی از گام‌های مشخص شده در بیانیه «شرط» عملیاتی شدن ابزار پشتیبان است. انتظار مطرح شده نیز بخشی از گام‌های مشخص شده است.

11- «انتظار» مطرح‌شده در بیانیه اروپا«فنی» نیست، چراکه ابزار پشتیبان با بدبینانه‌ترین فرض ایجاد شده است. یعنی برای کشورهایی که در لیست سیاه FATF قرار دارند، طراحی شده است، لذا در صورت بازگشت ایران به لیست سیاه نیز این ابزار کارآیی خواهد داشت.