گروه سیاسی: مکانیسم ماشه یا سازوکار حل اختلافات این روزها به موضوعی دردسرساز برای دستگاه سیاست خارجی کشورمان تبدیل شده است؛ موضوعی که در زمان مذاکرات هسته‌ای بارها توسط منتقدان پیرامون آن هشدار داده شده بود اما مورد توجه ظریف و همکارانش قرار نگرفت. به گزارش «وطن امروز»، محمدجواد ظریف در یک پیام طعنه‌آمیز به وزارت خارجه آمریکا که مدعی شده واشنگتن به دلیل آنکه یکی از شرکای برجام بوده، اجازه استفاده از «مکانیسم ماشه‌» را دارد، گفت: ترامپ خیلی وقت پیش شراکت آمریکا در برجام را لغو کرده است. وی همچنین در این پیام به توافق میان «تد کروز» عضو کمیته روابط خارجی سنا و «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا برای استفاده از «مکانیسم ماشه» به‌رغم خروج یکجانبه واشنگتن از برجام، واکنش نشان داد. ظریف در یک پیام توئیتری در این‌باره نوشت: «برداشتن گام‌ بی‌سابقه برای تنبیه آنهایی که به دنبال تبعیت از شورای امنیت سازمان ملل هستند، برای این وزارت خارجه آمریکا کفایت نمی‌کند. هم‌اکنون [وزارت خارجه آمریکا] مدعی شده است  آمریکا به‌واسطه آنکه یکی از شرکای برجام بوده، می‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند». وزیر امور خارجه سپس به واشنگتن یادآوری کرد که بیش از یک سال پیش به صورت یکجانبه از برجام خارج شده است و نوشت: «خبر فوری: دونالد ترامپ (رئیس‌جمهور آمریکا) صراحتاً خیلی وقت پیش، «مشارکت آمریکا (در برجام) را لغو کرد». شرم‌آور است». محمدجواد ظریف سپس تصویری از یادداشت ریاست‌جمهوری آمریکا مربوط به تاریخ هشتم مه ‌2018 (18 اردیبهشت 97) منتشر کرد که عنوان آن «لغو مشارکت آمریکا در برجام» بود.  در متن این یادداشت ترامپ نوشته شده بود: «وزیر خارجه آمریکا باید با رایزنی با وزیر خزانه‌داری و وزیر انرژی، تمام گام‌های مناسب را برای لغو عضویت و مشارکت آمریکا در برجام اتخاذ کند». ماجرا از این قرار است که ۲۴ آذرماه خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارشی را منتشر کرد که در آن نوشته شده بود معامله بین «تد کروز» عضو کمیته روابط خارجی سنای آمریکا و مایک پمپئو به روندی منجر شده که می‌تواند باعث شود آمریکا مدعی مکانیسم ماشه یا همان مکانیسم حل اختلافات ذیل برجام شود. وزارت خارجه آمریکا در مقابل دست کشیدن کروز، سناتور تندروی جمهوری‌خواه و دارای مواضع شدیدا ضدایرانی از مخالفتش با انتصاب «استفان بیگان» به‌عنوان نفر دوم وزارت خارجه آمریکا، با انتشار بخشی از یک «نظر حقوقی» این وزارتخانه که می‌گوید به‌رغم خروج واشنگتن از برجام این کشور همچنان حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد، موافقت کرد.

 

* اروپا هم به دنبال استفاده از ماشه

مکانیسم ماشه، بخش نهایی از سازوکار حل اختلاف ذیل برجام است که می‌تواند قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل را که بر اساس قطعنامه 2231 تعلیق شده بودند، بازگرداند. تهدید به استفاده از این سازوکار البته محدود به آمریکا نبوده و اخیرا اروپا نیز به دنبال پیگیری این موضوع است. چنانکه یک ماه پیش 3 کشور اروپایی طرف برجام در بیانیه‌ای تهدید کردند: «ما آماده‌ایم همه مکانیسم‌ها در برنامه جامع اقدام مشترک (توافق هسته‌ای)، از جمله مکانیسم حل مسائل مربوط به اجرای تعهدات ایران در برجام را مدنظر قرار دهیم». 20 روز قبل نیز وزیر خارجه فرانسه، ایران را به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های سازمان ملل تهدید کرد. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه با اشاره به احتمال اعمال مکانیسم ماشه علیه ایران گفت: «ایران هر 2 ماه یک‌بار یک شکاف جدید ایجاد می‌کند. اوضاع به جایی رسیده است که من به صراحت می‌توانم بگویم ما به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تحریم‌های اقتصادی فکر می‌کنیم»! بر اساس متن برجام [2 بند 36 و 37 که مربوط به سازوکار حل‌وفصل اختلافات است] در صورتی که ایران به عدم اجرای مفاد قطعنامه توسط سایر کشورها اعتراض داشته باشد یا اینکه کشورهای 1+5 ادعا کنند ایران مفاد توافقنامه را رعایت نکرده است، امکان بازگشت تحریم‌ها طی 65 روز وجود دارد. طبق این گزارش در ایام بررسی برجام در کمیسیون ویژه مجلس، یکی از اصلی‌ترین نقدهای منتقدان دلسوز این بود که طبق مکانیزم حل اختلاف توافق هسته‌ای- بندهای 36 و 37-  اگر آمریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی‌تواند نسبت به این مسأله شکایت کند چون در نهایت تحریم‌ها علیه خود ایران برمی‌گردد اما تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای این مسأله را رد می‌کرد و در تریبون‌های مختلف به تمجید از مکانیزم حل اختلاف موجود در برجام می‌پرداخت. به‌عنوان یک نمونه از دفاع تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای از این مکانیزم، می‌توان به اظهارات عباس عراقچی ‌اشاره کرد که بهمن‌ماه سال 96 در برنامه «جهان‌آرا» گفته بود: «در بند 36 اگر ادعا کنیم طرف مقابل نقض تعهدات کرده، مکانیسمی وجود دارد که کمیسیون مشترک را در سطح معاونان و در قدم بعدی در سطح وزرا فعال می‌کنیم و اگر قانع نشدیم دوباره برنامه‌مان را فعال می‌کنیم. به همین آسانی! در صورتی که طرف مقابل به تعهداتش عمل نکند، ناظر و مجری خودمان هستیم!» در نتیجه همین سهل‌انگاری بود که اکنون کار به جایی رسیده است که به‌رغم انجام بیشتر تعهدات هسته‌ای توسط کشورمان، آمریکا که اساسا از برجام خارج شده یا اروپا که به گفته ظریف کمتر از یک درصد تعهداتش را انجام داده، از تهدید ایران به استفاده از مکانیسم ماشه سخن می‌گویند. این موضوع البته پیش از این به اثبات رسیده بود، چنانکه دستگاه دیپلماسی به جای شکایت از آمریکا به کمیسیون مشترک برجام، شکایت خود را به دادگاه لاهه برد.

 

* گرای ماشه‌ای رسانه آمریکایی به ترامپ

در ادامه فضاسازی‌های رسانه‌های غربی علیه ایران در موضوع هسته‌ای، روزنامه آمریکایی وابسته به جمهوری‌خواهان در گزارشی علیه ایران از دولت «دونالد ترامپ» خواست برای کشاندن تهران به میز مذاکرات جدید با واشنگتن، از «مکانیسم ماشه» در برجام استفاده کند. به گزارش فارس، «وال استریت ژورنال» در ادامه گمانه‌زنی‌های رسانه‌ها و برخی مقام‌های آمریکایی درباره استناد احتمالی واشنگتن به یکی از بندهای برجام برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، گزارشی منتشر کرده و در آن از دولت دونالد ترامپ خواسته است از مکانیسم ماشه برای اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران استفاده کند. این رسانه آمریکایی می‌افزاید: «طبق این قطعنامه (قطعنامه ۲۲۳۱)، هر «کشور عضو برجام» که «عدم اجرای بارز» [تعهدات] این توافق را شناسایی و کشف کند، می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی شدید علیه ایران را که این کشور قبل از برجام از آن آسیب می‌دید، دوباره برگرداند. این همان مکانیسم «ماشه» است که مذاکره‌کنندگان آمریکایی توافق ۲۰۱۵ (برجام) از آن به عنوان تضمین‌کننده هر گونه نقض مواد توافق از سوی ایران تمجید کرده بودند». به ادعای این روزنامه، «طبق قطعنامه (۲۲۳۱) شورای امنیت سازمان ملل که هرگز اصلاح یا ابطال نشده است، ایالات متحده حتی بعد از خروج آقای ترامپ از توافق (برجام) هنوز هم یک بازیگر است».

***

***