گروه اقتصادی: اشتیاق بدون توجیه نمایندگان مجلس به تکثیر بیقاعده مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بهرغم انتقادات متعدد به این مناطق و همچنین گزارشهای متعدد مبنی بر شکست این مناطق در دستیابی به اهداف تعیینشده همچنان ادامه دارد.
به گزارش «وطن امروز»، اخیرا مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «اظهارنظر کارشناسی درباره طرح ایجاد مناطق ویژه اقتصادی»، انتقاداتی را به این طرح و همچنین اصلاحات بعدی کمیسیون اقتصادی بر آن، وارد کرد. این انتقادات به طور خلاصه در 2 محور خلاصه شده است: «واگذاری اختیار قانونی مجلس به دولت» و همچنین «تحمیل هزینه بدون تامین منابع مالی برای تامین آن». این ایرادات به ترتیب برخلاف اصول 85 و 75 قانون اساسی است.
مصوبه مجلس جهت ایجاد مناطق ویژه اقتصادی که پیش از این 2 بار (یک بار در قالب لایحه و یک بار در قالب طرح) به تصویب صحن علنی مجلس رسیده و با ایراد شورای نگهبان مواجه شده بود، پس از بررسی و اصلاح در صحن علنی، برای بار سوم به موجب اظهارنظر شورای نگهبان در تاریخ 18 دیماه 98 مغایر قانون اساسی شناخته شد. این مصوبه در جلسه 23 دیماه کمیسیون اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت و به منظور رفع ایرادات شورای نگهبان، مواردی جهت اصلاح آن به تصویب رسید.
***
تخلف اول: واگذاری اختیار مجلس به دولت
در بند اول اظهارنظر شورای نگهبان تصریح شده است: «ایجاد مناطق ویژه اقتصادی بدون تعیین محدوده جغرافیایی آن مناطق توسط مجلس شورای اسلامی مغایر اصل 85 قانون اساسی شناخته شد». در تبیین ایراد مذکور باید توجه داشت مناطق ویژه اقتصادی دارای یکسری احکام خاص قانونی به عنوان حمایت از فعالیتهای اقتصادی واقع در آن مناطق هستند که نسبت به نظامات عام تقنینی حاکم بر مناسبات اقتصادی در کشور دارای تفاوتهایی است، بنابراین با تعیین مناطق ویژه عملاً برخی از فعالیتهای اقتصادی که تا قبل از آن مشمول نظامات عام اقتصادی بودهاند، از احکام خاص ناظر بر فعالیتهای اقتصادی واقع در مناطق ویژه برخوردار میشوند. بر این اساس مشخص است که همچون صلاحیت ایجاد این مناطق، تعیین قلمرو جغرافیایی آنها نیز بر گستره شمول قوانین عام اقتصادی و احکام خاص ناظر بر فعالیتهای اقتصادی واقع در مناطق ویژه تأثیر مستقیم خواهد داشت. بنابراین تعیین قلمرو مناطق ویژه نیز ماهیتاً یک عمل تقنینی محسوب میشود. بر این اساس مصوبه حاضر به دلیل آنکه مستلزم آن است که قلمرو و محدوده این مناطق نیز بهرغم آنکه ماهیت تقنینی دارد، توسط دولت تعیین شود، مغایر اصل 85 قانون اساسی است.
مطابق تبصره یک و 2 ماده یک قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی، مجوز ایجاد مناطق ویژه اقتصادی با مجلس شورای اسلامی و تعیین محدوده، برخلاف مناطق آزاد با هیات وزیران است. به عبارت دیگر نکته صحیحتر این است که اگر دولت محدوده جغرافیایی مناطق ویژه اقتصادی را هنگام ارائه لایحه به پیوست لایحه ارائه نکند (اگر چه مجلس نمیتواند محدوده را تغییر دهد)، خلاف اصل 85 قانون اساسی است، بنابراین درباره تمام مناطق ویژه اقتصادی باید دولت محدوده را تعیین کند.
به منظور رفع این ایراد، کمیسیون اقتصادی پیشنهاد کرده است یک تبصره به عنوان تبصره 4 به ماده واحده موضوع مصوبه الحاق شود که به موجب آن مقرر شده است: مطابق تبصره یک ماده یک قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 5/9/84 مجمع تشخیص مصلحت نظام، تعیین محدوده جغرافیایی، طرح جامع و کالبدی، نوع و حدود فعالیت مجاز هر یک از آنها با پیشنهاد دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و تصویب هیات وزیران انجام میشود.
به نظر میرسد پیشنهاد کمیسیون رافع ایراد شورای نگهبان نباشد، چرا که حکم موضوع تبصره یک ماده یک قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه (مصوب مجمع تشخیص مصلحت) ناظر بر واگذاری صلاحیت تعیین محدوده جغرافیایی... آن دسته از مناطق ویژهای است که از قبل تا تاریخ تصویب قانون مذکور در مجمع (یعنی 5/9/84) توسط دولت ایجاد شده بود. در حقیقت این یک حکم مصلحتگرایانه بوده که از جهت تعیین تکلیف اصل ایجاد و تعیین محدوده مناطق ویژهای که تا آن زمان دولت بدون اخذ مصوبه قانونی از مجلس ایجاد کرده بود به تصویب رسیده است. مشخص است با این توضیح، مجلس نمیتواند مستند به آن حکم قانونی صلاحیت تقنینی تعیین محدوده مناطق ویژهای از آن تاریخ به بعد و از جمله در زمان فعلی ایجاد شده یا قرار است ایجاد شود را به دولت تفویض کند.
***
تخلف دوم: هزینهتراشی بدون تأمین منابع
در قسمت دوم گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، به مورد دیگری از ایراد شورای نگهبان به مصوبه اخیر مجلس پرداخته میشود. ایراد دیگر شورای نگهبان، به طور خلاصه هزینهتراشی بدون تامین منابع لازم است که برخلاف اصل 75 قانون اساسی است.
در بند دوم اظهارنظر شورای نگهبان به دلیل آنکه ایجاد مناطق ویژه اقتصادی جدید مستلزم اعطای برخی معافیتهای مالیاتی و گمرکی است و نیز باعث افزایش هزینههای عمومی به دلیل تکلیف دستگاههای دولتی به تأمین خدمات عمومی مطابق با اقتضائات این مناطق میشود و در متن مصوبه مجلس هیچ راهی جهت جبران این کاهش درآمد و افزایش هزینهها پیشبینی نشده است، ماده واحده مذکور مغایر اصل 75 قانون اساسی قلمداد شده است.
به منظور رفع این ایراد، کمیسیون اقتصادی پیشنهاد کرده است یک تبصره به عنوان تبصره 5 به ماده واحده (بودجه) الحاق شود. به موجب این تبصره، مقرر شده است «به منظور کاهش درآمدهای مالیاتی دولت در مناطق ویژه اقتصادی که به موجب این قانون ایجاد میشوند، صرفا واحدهای تولید و معدنی که پس از ایجاد مناطق مذکور، جواز تاسیس و پروانه بهرهبرداری اخذ میکنند، میتوانند از مالیات با نرخ صفر موضوع ماده 31 قانون رفع موانع تولید رقابتپذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب 1/2/94 با اصلاحات و الحاقات بعدی بهرهمند شوند».
به نظر میرسد الحاق تبصره مذکور در رفع ایراد شورای نگهبان وافی به مقصود نباشد، چرا که همچنان بحث افزایش هزینههای عمومی به دلیل تکلیف دستگاههای دولتی به ارائه خدمات عمومی در این مناطق مطابق با اقتضائات مناطق ویژه به قوت خود باقی خواهد بود. در حقیقت پیشنهاد کمیسیون تنها به مسأله کاهش درآمد مالیاتی دولت توجه کرده است و به مسأله افزایش هزینههای عمومی به سبب ایجاد این مناطق دقت نظر نداشته است.
بنا بر مراتب فوق، اصلاحات پیشنهادی کمیسیون متاسفانه نه رافع ایراد اول شورای نگهبان قلمداد میشود و نه در رفع بند دوم ایراد این شورا وافی به مقصود است.