گروه سیاسی: عملکرد اروپا در طول 22 ماه گذشته در قبال تعهدات برجامی و وعده‌های یازده‌گانه‌ای که به ایران داده بود روشن‌تر از آن است که نیاز به توضیح یا بازخوانی داشته باشد، با این حال اظهارات مکرر رئیس‌کل بانک مرکزی درباره ناکارآمدی سازوکارهای ادعایی اتحادیه اروپایی، مصداق روشنی از ناکارآمدی دستگاه سیاست خارجی تحت مدیریت ظریف در پروژه موسوم به برجام اروپایی تلقی می‌شود.

به گزارش «وطن امروز»، عبدالناصر همتی در یادداشت جدیدی که دیروز در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد، به بیان نکاتی درباره کانال مالی سوییس پرداخت. رئیس‌کل بانک مرکزی در این‌باره نوشت: «در خصوص کانال مالی معروف به سوییس، طبق اعلام سفیر سوییس، ظاهراً دولت آمریکا معافیت لازم را در مورد استفاده بخشی از منابع ارزی بانک مرکزی ایران برای تأمین واردات کالاهای اساسی و دارو صادر کرده است. باید روند کار را در عمل دید. تاکنون نیز دولت آمریکا غیرقانونی و با اعمال فشار به کشورها، منابع بانک مرکزی را مسدود کرده است». ماه گذشته سوییس اعلام کرده بود سازوکار بشردوستانه‌ برای صادرات مواد غذایی و دارو به ایران از هفتم بهمن فعال شده و در گام نخست محموله‌ای شامل داروهای ضدسرطان و داروهای مورد نیاز برای پیوند اعضای بدن به ایران منتقل شده است. مقام‌های کشورمان نیز تأیید کرده‌اند که مبادله‌ای به ارزش 5/2 میلیون دلار برای خرید دارو از طریق یک شرکت سوییسی در چارچوب این سازوکار انجام شده است. این در حالی است که خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده بر اساس مجوزی که داده، این سازوکار مالی می‌تواند اجرایی شود و شرکت‌های اروپایی امکان خواهند یافت دارو، مواد غذایی و دیگر اقلام انسان‌دوستانه را از طریق کانال مالی سوییس به ایران صادر کنند و تسویه‌حساب آن توسط بانک مرکزی ایران انجام شود. کانال بشردوستانه موسوم به «شتا» (SHTA) که زیر نظر خزانه‌داری آمریکا فعالیت می‌کند، از ۳۰ ژانویه ۲۰۲۰ در سوییس آغاز به کار کرده تا دارو و تجهیزات پزشکی، اقلام کشاورزی و خوراکی مستثنا از تحریم‌های ایالات متحده به ایران صادر شود.

با این حال به نظر می‌رسد تاکید همتی بر اینکه نتیجه کانال مالی سوییس را باید در عمل دید و عدم نگاه خوشبینانه او به این موضوع، ریشه در نوع عملکرد سازوکارهای مشابه اروپا طی 2 سال اخیر دارد. 3 کشور آلمان، فرانسه و انگلیس اردیبهشت‌ماه سال 97 و بعد از خروج آمریکا از برجام در مذاکره با مقامات کشورمان وعده‌های یازده‌گانه اقتصادی را در حوزه‌هایی چون مالی، بانکی و خرید نفت مطرح کرده بودند. این وعده‌ها نخست قرار بود در قالب کانال ویژه مالی موسوم به SPV اجرایی شود با این حال پس از گذشت 9 ماه و در شرایطی که تحریم‌های اقتصادی آمریکا، اقتصاد کشورمان را درگیر کرده بود، اروپا از سامانه اینستکس رونمایی کرد؛ سامانه‌ای که صرفا ارسال کالاهای بشردوستانه چون غذا و دارو به ایران را در بر می‌گرفت اما بعد از گذشت بیش از یک سال و تبلیغات فراوان درباره آن، این سامانه نیز اجرایی نشد. 

همین رویکرد بود که موجب شد همتی در ماه‌های اخیر به دفعات علیه سازوکارهای پیشنهادی اروپا موضع بگیرد. رئیس‌کل بانک مرکزی 4 دی‌ماه در گفت‌وگو با فارس درباره چشم‌انداز کانال ویژه مالی اروپا- موسوم به اینستکس- برای ایران گفته بود: ما از نظر مقررات و سازماندهی همه چیز را آماده کرده‌ایم. رئیس‌کل بانک مرکزی در ادامه هم اعلام کرده بود: «تا زمانی که از ما نفت نخرند و درآمد نفت برای ما نیاید آن (اینستکس) فقط حرف است». همتی 14 بهمن‌ماه نیز در واکنش به نمایش داروی وارداتی از طریق شرکت‌های سوییسی توسط سفارت سوییس گفته بود: «واردات دارو و ملزومات پزشکی ما در۱۰ ماه گذشته ۲ هزار برابر حجم واردات انجام‌شده از کانال مالی سوییس است».

هرچند انتقاد از اروپا سکه رایج ادبیات این روزهای مسؤولان دولتی است و از جمله روحانی اینستکس را به‌دردنخور و اروپایی‌ها را ترسو نامیده، با این حال موضع‌گیری‌های همتی از موضع رئیس‌کل بانک مرکزی می‌تواند به عنوان سنجه‌ای فنی و غیرسیاسی درباره خروجی طرح‌های متعدد تروئیکای اروپایی طی 2 سال اخیر باشد. این قضاوت در واقع تحقق پیش‌بینی منتقدان از سرانجام برجام اروپایی است. پس از خروج آمریکا از برجام و تصمیم دولت مبنی بر ادامه توافق هسته‌ای با طرف‌های اروپایی، این نگاه مطرح بود که اروپا با گروگان گرفتن ایران در برجام و تداوم تعطیلی صنعت گران‌قیمت هسته‌ای، اجرای وعده‌های اقتصادی خود در حوزه‌های مالی و بانکی را تا زمان به ثمر رسیدن تحریم‌های ضدایرانی آمریکا و تاثیرپذیری اقتصاد ایران از آن کش خواهد داد. تجربه پیشین مذاکرات هسته‌ای با اروپا در اوایل دهه 80 نیز حاکی از همین رویکرد بود. 

مهم‌ترین خواسته‌های ایران در برجام اروپایی را می‌توان در حوزه بانکی و بازگشت پول فروش نفت به کشور خلاصه کرد. اظهارنظر چندماه پیش زنگنه مبنی بر اینکه اروپایی‌ها پاسخ تلفن او را نمی‌دهند و همچنین موضع‌گیری‌های همتی به‌عنوان متولی امور بانکی و ارزی کشور درباره خروجی ابتکارات ادعایی اروپا، ضرورت تغییر رویکرد دولت در سیاست خارجی و در دستور کار قرار گرفتن سیاست نگاه به شرق را دوچندان می‌کند.

***