گروه سیاسی: گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره راستی‌آزمایی اجرای برجام نشان می‌دهد ایران بدرستی برخی محدودیت‌ها را درباره بازرسان آژانس اعمال کرده است.

به گزارش «وطن امروز»، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر روز سه‌شنبه در گزارش جدید خود درباره برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب برجام، اعلام کرد: نظارت و راستی‌آزمایی آژانس در ایران در رابطه با برجام ادامه دارد و همزمان گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران در حال اجراست.

در بخشی از این گزارش آمده است: «۵ ژانویه ۲۰۲۰ ایران اعلام کرد برنامه هسته‌ای‌اش دیگر «موضوع هیچ‌گونه محدودیت در حوزه عملیاتی نخواهد بود» و اینکه ایران به همکاری با آژانس «همانند گذشته» ادامه خواهد داد. تا این تاریخ، آژانس هیچ‌گونه تغییر در اجرای تعهدات هسته‌ای ایران تحت برجام، مرتبط با این اعلامیه، یا در سطح همکاری ایران با فعالیت‌های نظارت و راستی‌آزمایی آژانس تحت برجام مشاهده نکرده است». در بخش دیگری از گزارش آژانس ادعا شده است: «ایران همچنین به انجام فعالیت‌های غنی‌سازی خاص که مطابق با برنامه تحقیق و توسعه درازمدت خود نیست، آنچنانکه در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ به آژانس اعلام شده بود، ادامه داده است». در ادامه این گزارش آمده است: «در تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۲۰ آژانس راستی‌آزمایی کرد که همه میله‌های سوخت پرتودهی شده در TRR در ایران از میزان پرتودهی کمتر از یک رم بر ساعت (در یک متر در هوا) برخوردار نیستند. ایران هیچ‌کدام از تأسیسات اعلام شده را به منظور تبدیل مجدد صفحات سوخت یا ضایعات به UF6 مورد استفاده قرار نداده و از ساخت تأسیسات جدید بدین منظور به آژانس اطلاعی نداده است». آژانس همچنین در گزارش خود نوشت: «ایران اظهارنامه‌های مربوط به تولید و موجودی لوله‌های روتور سانتریفیوژ و بیلوز (Bellows) را به آژانس ارائه کرده و اجازه راستی‌آزمایی اقلام در موجودی را به آژانس داده است. آژانس نظارت مداوم شامل استفاده از اقدامات نظارتی و مراقبتی را انجام داده و راستی‌آزمایی کرده که تجهیزات اعلام شده برای تولید لوله‌های روتور و بیلوزها برای تولید سانتریفیوژ نه فقط برای فعالیت‌های مشخص شده در برجام، بلکه برای فعالیت‌هایی فراتر از آنچه در برجام مشخص شده است، استفاده شده‌اند». در ادامه گزارش آژانس ادعا شده است: «۱۷ فوریه ۲۰۲۰ آژانس راستی‌آزمایی کرد که ایران با استفاده از فیبر کربن که تحت اقدامات نظارتی و مراقبتی مداوم آژانس نبوده است، لوله‌های روتور تولید کرده است». همچنین در بخش دیگری از این گزارش ادعا شده است: «آژانس ذرات اورانیوم طبیعی ساخت بشر در مکانی که توسط ایران به آژانس اظهار نشده بود را، شناسایی کرده است. تعاملات  بین ایران و آژانس برای حل‌وفصل موضوع ادامه دارد». 

علاوه بر موارد ادعایی در این گزارش آژانس علیه ایران، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بامداد چهارشنبه مدعی شد چنانچه ایران به تعهداتش ذیل برجام عمل نکند بحران ایجاد خواهد شد. رافائل گروسی در مصاحبه با خبرگزاری انگلیسی رویترز ادعا کرد: «چنانچه ایران از پاسخگویی به آژانس درباره فعالیت‌های گذشته اتمی در 3 سایت خود توضیح ندهد وارد بحران جدیدی خواهد شد».  مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: «ما از ایران قدری اطلاعات و دسترسی خواسته‌ایم اما به اطلاعاتی که درخواست کرده‌ایم دست پیدا نکرده‌ایم». وی در ادامه ادعاهای خود گفت: «اصرار کرده‌ایم و به‌رغم همه تلاش‌های‌مان نتوانسته‌ایم به آن اطلاعات دست پیدا کنیم... معنای این موضوع این است که ایران دارد در توانایی آژانس برای انجام کارش مانع‌تراشی می‌کند». گروسی که در پاریس صحبت می‌کرد، گفت: «این موضوع جدی است و امیدواریم ایران بعد از نشست هفته آینده اعضای شورای حکام آژانس به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازگردد». او گفت: «صادقانه امیدوارم ایران به حرف ما و حرف جامعه بین‌المللی در شورای حکام گوش فرا دهد و به این ارزیابی برسد که به نفع خودشان است با ما همکاری کنند». به نوشته خبرگزاری رویترز، گروسی در ادامه گفت: «[اگر چنین نشود] به سمت بحران خواهیم رفت».

 

* می‌خواهیم جلوی بدعت خطرناک آژانس بایستیم

گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اظهارات رئیس آن واکنش جمهوری اسلامی ایران را به دنبال داشت و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: طرح هرگونه درخواست روشنگری یا دسترسی تکمیلی از سوی آژانس مبتنی بر مطالب جعلی، هیچ تعهدی را برای ایران جهت اجابت این درخواست‌ها ایجاد نمی‌کند. کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واکنش به گزارش آژانس در زمینه مسائل پادمانی در ایران اظهار داشت: متأسفانه یک بار دیگر، آمریکا و رژیم اسرائیل در تلاش هستند تا روابط و همکاری‌های فعال و سازنده بین آژانس و ایران را با اعمال فشار به آژانس برای خروج از وظایف اساسنامه‌ای خود، با اخلال مواجه کنند.

نماینده دائم ایران با اشاره به اینکه ایران در حال جلوگیری از ایجاد یک بدعت غیراصولی و خطرناک در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که می‌خواهد به مطالب جعلی سرویس‌های جاسوسی اعتباربخشی کند، افزود: طرح هرگونه درخواست روشنگری یا دسترسی تکمیلی از سوی آژانس مبتنی بر مطالب جعلی سرویس‌های جاسوسی از جمله رژیم صهیونیستی نه‌تنها در مغایرت با اسناد تاسیسی آژانس و نظام راستی‌آزمایی قرار دارد، بلکه هیچ تعهدی را نیز برای ایران در جهت اجابت این درخواست‌ها ایجاد نمی‌کند. غریب‌آبادی تاکید کرد: چنانچه کشورها در مقابل اینگونه توطئه‌ها اقدامات بنیادین صورت ندهند، حاکمیت ملی آنها مخدوش خواهد شد.

 

* واکنش روسیه به ادعای آژانس

گزارش اخیر آژانس درباره ایران با واکنش برخی مقامات در روسیه مواجه شد. مدیر بخش عدم‌گسترش و کنترل تسلیحات وزارت خارجه روسیه گفت: به‌رغم برخی گمانه‌زنی‌ها، ایران به تعهداتش در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متعهد بوده است و صحبتی بر سر هرگونه تخلف از جانب تهران مطرح نیست. «ولادیمیر ارماکوف» در گفت‌وگو با خبرگزاری نووستی  در تفسیر اوضاع کنونی گفت: «در هر صورت، ایران به تعهدات خویش در چارچوب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عمل کرده، بنابراین هیچ صحبتی درباره هرگونه تخلف از طرف ایران مطرح نیست. ایران به نزدیک‌ترین همکاری با آژانس علاقه‌مند است و این یک مسأله اصولی است که تمام سیاست‌های ایران بر اساس آن بنا شده است». 

ارماکوف تأکید کرد: «ممکن است گمانه‌زنی‌های مختلفی وجود داشته باشد ولی نکته اصلی این است که ایران کاملاً به تعهدات خویش در برابر آژانس انرژی اتمی عمل می‌کند. هرگونه تخمین احتمالی در این رابطه در رسانه‌های گروهی تنها حدس و گمان است».

 

* ایران گام جدید کاهش تعهدات را برداشت؟

گزارش جدید آژانس انرژی اتمی درباره ایران و اشاره به برخی محدودیت‌های ایجاد شده توسط ایران برای بازرسان آژانس در شرایطی است که از مدت‌ها قبل و با توجه به خلف‌وعده غرب در انجام تعهدات برجامی، مطالبه کاهش نظارت‌های آژانس بر تاسیسات هسته‌ای ایران شکل گرفته بود. 

جمهوری اسلامی ایران از اردیبهشت‌ماه امسال و پس از یک سال صبر استراتژیک در شرایطی که 3 کشور اروپایی برجام به هیچ یک از تعهدات خود پس از خروج آمریکا از این توافق عمل نکرده بودند، کاهش تعهدات هسته‌ای را در دستور کار خود قرار داد. در بیانیه ۱۸ اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی تصریح شده بود ایران دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های «نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخایر آب سنگین» نمی‌داند اما به کشور‌های باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد. در ادامه بیانیه شورای عالی امنیت ملی تاکید شده بود: هر زمان که خواسته‌های ما تامین شود، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد.

در ادامه این روند، ایران روز دوشنبه ۱۶ تیر ۹۸ گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپا، برداشت. طبق بند ۵ برجام، ایران باید تا ۱۵ سال، غلظت اورانیوم غنی‌شده خود را در سطح 67/3 درصد نگه دارد با این حال ایران از یکشنبه ۱۶ تیر ۹۸ در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، درصد یا خلوص غنی‌سازی اورانیوم را از سقف 67/3 درصد بالاتر برد. اقدامی که به گفته بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک روز و به صورت دفعی انجام شد.

2 ماه بعد در راستای کاهش تعهدات هسته‌ای در گام سوم، انجام ۴ اقدام از روز جمعه ۱۵ شهریور شروع شد. «تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اختلاط»، «آغاز گازدهی ماشین «IR6  s» (۷ سال زودتر)»، «آغاز گازدهی به زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR6  (2 ماه زودتر)» و «راه‌اندازی زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR4» اقدامات ایران در گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای بود.

با همه اینها و با توجه به عدم تغییر در رویکرد اروپایی‌ها برای انجام تعهدات‌شان، 18 آبان گذشته آغاز تزریق گاز به سانتریفیوژها در تأسیسات هسته‌ای فردو در دستورکار قرار گرفت. در نهایت جمهوری اسلامی ایران شامگاه یکشنبه ۱۵ دی‌ماه گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای برجام را به طور رسمی برداشت و تعهدات باقیمانده‌اش در چارچوب برجام از جمله درباره تعداد سانتریفیوژها را کنار گذاشت.

در واکنش به این اقدام ایران، 3 کشور آلمان، انگلیس و فرانسه اجرای مکانیسم ماشه را در دستورکار قرار داده و متقابلا مقامات دولتی نیز (روحانی و ظریف) تهدید خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی را روی میز گذاشتند؛ هرچند برخی معتقد بودند بهتر است ایران به جای تهدید به خروج از NPT، بازرسی‌های آژانس انرژی اتمی را محدود کند. «وطن امروز» در همین رابطه طی گزارشی در تاریخ سوم اسفندماه گذشته نوشت: «برخی کارشناسان معتقدند خروج از «ان‌پی‌تی» یک آدرس غلط برای نگه داشتن جسم به کما رفته برجام است. خروج عاقلانه و بر اساس مکانیسم حقوقی ایران از برجام یا لغو رژیم گسترده بازرسی‌ها شامل پروتکل الحاقی و اقدامات شفاف‌ساز از جمله اقدامات متناسب ایران در این زمینه به حساب می‌آید. ضمن اینکه به دلیل چسبندگی دولت به برجام، روحانی و تیم دیپلماسی دولت در واکنش به اقدام اروپا راه سخت‌تر، دورتر و پرهزینه‌تر خروج از «ان‌پی‌تی» را مطرح می‌کنند. در صورتی که راه آسان‌تر و نزدیک‌تر لغو نظارت‌هایی چون اقدامات شفاف‌ساز یا پروتکل الحاقی است که می‌تواند اقدامی بازدارنده در ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت باشد».

در همین راستا به نظر می‌رسد ایران بین خروج از ان‌پی‌تی یا محدودسازی بازرسی‌های آژانس، دومی را انتخاب کرده و با این تصمیم درست، پیامی روشن و قاطع به طرف‌های غربی داده است. پیش از این و بعد از اجرای گام چهارم کاهش تعهدات، فدریکا موگرینی، مسؤول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپایی مدعی شده بود ایران هنوز اقدام قابل ملاحظه‌ای انجام نداده تا نیاز به واکنش اروپا باشد. حالا به نظر می‌رسد ایران به دنبال کنار گذاشتن همه محدودیت‌های برجامی، کاهش بازرسی‌های آژانس را هم به عنوان گام جدید خود برداشته است، بویژه اینکه بازرسان آژانس در حافظه جمعی ملت ایران سابقه خوب و مثبتی نداشته و به دفعات موضوع انتقال برخی اطلاعات حساس ایران از طریق این بازرسان به برخی سرویس‌های جاسوسی دشمنان گزارش شده است.