رحمان حبیبی: وام‌های اعطایی از سوی صندوق بین‌المللی پول نه‌تنها به بهبود اقتصاد کشور دریافت‌کننده وام کمکی نخواهد کرد، بلکه مشروط بودن اعطای این وام‌ها به انجام برخی اقدامات اقتصادی و سیاسی مدنظر آمریکا، آسیب‌پذیری کشور را دوچندان خواهد کرد.

پس از آنکه کریستالینا گئورگیوا، رئیس صندوق بین‌المللی پول (IMF)، از یک بسته وام اضطراری ۵۰ میلیارد دلاری برای کشورهای درگیر با ویروس کرونا خبر داد، حدود ۸۰ کشور عضو صندوق از جمله ایران برای استفاده از این وام اعلام نیاز کردند.  ظریف، وزیر امور خارجه در توئیتی از رئیس صندوق بین‌المللی پول درخواست کرد کشورهای متأثر از کرونا از طریق ابزار تامین مالی سریع حمایت شوند. عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز درخواست ایران برای دریافت ۵‌میلیارد دلار وام را تأیید کرد.  اما پرداخت این وام با چه اما و اگرهایی همراه است؟!

 

* دریافت تسهیلات RFI مستلزم پذیرش شروط IMF است

روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی مدعی شد صندوق بین‌المللی پول وام‌هایی اورژانسی را برای کشورهای درگیر با ویروس کرونا در نظر گرفته است که در این راستا «RCF (تسهیلات اعتباری سریع) و RFI (ابزار تأمین مالی سریع) کمک‌های مالی ضروری را برای کشورهای عضو بدون نیاز به ارائه یک برنامه کامل اقتصادی، مهیا می‌کند». ادعای دریافت وام بدون پیش‌شرط از IMF در حالی مطرح می‌شود که در وب‌سایت رسمی IMF آمده است: «کشور دریافت‌کننده تسهیلات باید نشان بدهد که بدهی آن قابل پرداخت است و نسبت به سیاست‌های اقتصادی که به غلبه بر شرایط اضطراری کمک می‌کند تعهد بدهد». در واقع طبق مکانیزم IMF، کشور دریافت‌کننده وام باید با اجرای سیاست‌های تعدیل ساختاری و بهبود عملکرد، قدرت بازپرداخت تعهدات خودش را به دست آورد. 

چنانچه دولت سازندگی نیز سیاست‌های اقتصادی خود را با سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی هماهنگ کرد که نتیجه آن تورم، بیکاری، نوسانات شدید نرخ ارز، کاهش ارزش پول ملی، افزایش واردات و گسترش فقر و به طور کلی آسیب‌پذیری بیشتر کشور بوده است. به طوری که در ابتدای سال ۱۳۷۴ ایران با تورم ۵۰ درصدی و بحران بازپرداخت بدهی خارجی ۳۰ میلیارد دلاری روبه‌رو شد. همانطور که مشاهده می‌شود، شروط IMF برای پرداخت وام به کشورهای در حال توسعه با هدف بهبود شرایط اقتصادی این کشورها نیست، بلکه برای ایجاد تضمینی جهت بازپرداخت این وام‌هاست. لذا IMF با ترویج نظم لیبرالی و اقتصاد بازار آزاد که از جمله خواسته‌های آمریکا در نظام بین‌الملل است، کشورهای درگیر بحران را به ورطه سقوط می‌کشاند.

 

* آمریکا شرایط اعطای وام IMF را سخت‌تر کرده است

شروط IMF برای اعطای وام صرفا به سیاست تعدیل اقتصادی و توانایی بازپرداخت بدهی توسط کشور دریافت‌کننده وام ختم نمی‌شود، بلکه شروط دیگری هم وجود دارد که از طریق نفوذ قدرت‌های خارجی از جمله آمریکا بر کشور دریافت‌کننده وام تحمیل می‌شود. از آنجا که میزان رأی کشورها در IMF بر اساس سهم مشارکت آنها در صندوق تعیین می‌شود و آمریکا نیز با دارا بودن سهم رأی 51/16 درصدی، بیشترین سهم را نسبت به کشورهای دیگر دارد، تصمیمات این کشور در IMF درباره اعطای وام به سایر کشورها بسیار تأثیرگذار است. به طوری که آمریکا با نفوذ خود در IMF توانسته است مانع از اعطای وام به دولت قانونی نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا شود، چراکه آمریکا به سازمان‌های بین‌المللی از جمله IMF فشار آورده است تا «خوان گوایدو» رهبر مخالفان دولت کاراکاس را به عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا به رسمیت بشناسند. علاوه بر این، به دلیل نگرانی آمریکا از پروژه جاده ابریشم که بخشی از آن از پاکستان می‌گذرد و همچنین برای وادار کردن پاکستان به صلح افغانستان، IMF شرایط سخت‌تری را برای اعطای وام به پاکستان در نظر گرفته است. افزایش 20 درصدی قیمت برق، افزایش ۶ درصدی مالیات، رعایت الزامات گروه ویژه اقدام مالی (FATF) و کاهش 4 درصدی بودجه نظامی، از جمله شروط IMF برای اعطای وام به پاکستان بوده است. 

حتی مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا نیز در اظهاراتی بیان داشت: «از پاکستان می‌خواهیم حمایت خود از گروه‌های افراطی را کنار بگذارد. صندوق بین‌المللی پول تا زمانی که پاکستان شرایط خواسته شده را محقق نکند به اسلام‌آباد وام پرداخت نخواهد کرد». همان طور که مشاهده می‌شود میزان نفوذ و تأثیرگذاری آمریکا در این نهاد بین‌المللی بسیار زیاد است و به همین دلیل می‌توان گفت IMF یک نهاد مستقل نیست، بلکه تحت نفوذ سیاسی آمریکاست.

 

* آمریکا مانع اعطای تسهیلات RFI به ایران است

با توجه به سیاست فشار حداکثری که آمریکا در قبال ایران در پیش گرفته است و همچنین به دلیل نفوذ آمریکا در IMF، اعطای هر گونه تسهیلات و کمک‌های خارجی از سوی این نهاد به ایران بدون انجام درخواست‌های مدنظر آمریکا غیرممکن است. بر این اساس می‌توان پیش‌بینی کرد آمریکا تنها درصورت اجرا شدن توصیه‌های FATF از سوی ایران و همچنین ایجاد محدودیت در فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی ممکن است با اعطای تسهیلات RFI به ایران موافقت کند. چنانچه مقامات آمریکایی بارها خواستار اجرای توصیه‌های FATF از سوی ایران شده‌اند. برای نمونه پمپئو، وزیر خارجه آمریکا طی اظهاراتی در خرداد ۹۸، خواستار تصویب فوری لوایح الحاق ایران به کنوانسیون‌های پالرمو و CFT شد، لذا بدون توجه به این شروط اعطای وام به ایران غیرممکن خواهد بود.

همچنین این نکته را هم باید خاطر نشان کرد، در صورتی ‌که ایران موفق به دریافت تسهیلات RFI شود، صرفا می‌تواند کالاهای غیرتحریمی و بشردوستانه را آن هم در قالب سازوکار اینستکس وارد کند که ممکن است این کالاها در اولویت وارداتی کشور نبوده یا امکان تأمین آنها از مسیرهای دیگری نیز وجود داشته باشد، بنابراین ضروری است مسؤولان نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری داشته باشند.