به گزارش «وطن امروز»، از همان لحظات ابتدایی وقوع زلزله خیابان‌ها و بوستان‌های تهران شاهد هجوم مردم بود و باز هم چالش شلوغی پمپ‌بنزین‌ها به وجود آمد. 2 سال و نیم پیش نیز وقوع یک زمین‌لرزه 2/5 ریشتری در پایتخت موجب ترافیک سنگین و قفل شدن شهر شد و حتی با وجود سرما در خیابان ماندند. اما این بار اوضاع فرق می‌کرد؛ کرونا موجب شد با وجود زلزله، بسیاری از شهروندان به خانه بازگردند و از ازدحام دوری کنند. مصاف زلزله و کرونا در کنار ایجاد نگرانی در میان مردم، دستمایه طنازی‌های مجازی شد و از همان دقایق ابتدایی وقوع زمین‌لرزه در تهران، سیل مطالب طنز‌آمیز کاربران شبکه‌های اجتماعی روانه تلفن‌های همراه شد. زلزله موجب شد برای ساعاتی شعار ‌«در خانه بمانید» به فراموشی سپرده شود و اعضای خانواده فرصتی برای گشت و گذار خیابانی شبانه بیابند. هر چند چادرهای مسافرتی برپا شد و بسیاری در خودرو خوابیدند اما همان طور که محسوس بود این بار تهرانی‌ها خیلی زود خطرات زلزله را به خطرات کرونا ترجیح دادند و به خانه بازگشتند. ساعتی پس از وقوع زلزله مشخص شد که مرکز زلزله تهران، روستای گیلاوند شهرستان دماوند بوده و در استان‌های قم، البرز، مازندران، قزوین و زنجان هم احساس شده است. زلزله بامداد دیروز 23 مصدوم و 2 کشته برجا گذاشت که همه این حوادث به علت ترس از زلزله و مصدوم شدن حین فرار رخ داده است. از همان ساعات ابتدایی تمام نهادهای امدادی در آماده‌باش قرار گرفتند و با وجود 40 پس‌لرزه، گزارش‌ها حکایت از خسارت جدیدی نداشت.

 

*  خطر زلزله در تهران هنوز رفع نشده است

با توجه به شرایط موجود، هنوز خطر رفع نشده است و تهرانی‌ها باید آماده باشند. رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر در گفت‌وگو تسنیم با اشاره زلزله بامداد روز گذشته تهران اظهار کرد: بر اساس آخرین آماری که در این زمینه اخذ شده، هیچ خسارت جانی و مالی در پی این زلزله ثبت نشده همچنین در تهران نیز گزارشی در این زمینه اعلام نشده است. مرتضی سلیمی تصریح کرد: پس از وقوع زلزله در دماوند 7 تیم ارزیابی به محل اعزام شدند و با توجه به شرایط موجود هنوز خطر رفع نشده است و تهرانی‌ها باید آماده باشند. سلیمی با اشاره به آماده‌باش نیروهای امدادی هلال‌احمر گفت: همچنان نیروها در آماده‌باش قرار دارند، ضمن اینکه سایر دستگاه‌ها نیز با هلال‌احمر همکاری و همراهی دارند و این فرآیند همچنان ادامه دارد و  در صورت بروز هر حادثه‌ای، هیچ مشکلی در امدادرسانی وجود نخواهد داشت. رئیس سازمان امداد و نجات کشور درباره آمار مصدومان این حادثه نیز گفت: با توجه به تقسیم کاری که صورت گرفته، آمار در این حوزه توسط اورژانس اعلام می‌شود.

 

* آیا زلزله می‌آید؟

بزرگ‌ترین سوالی که درباره زمین‌لرزه در ایران وجود دارد این است که آیا در تهران باز هم زلزله می‌آید؟ کارشناسان و مسؤولان می‌گویند با وجود اینکه نمی‌توان زمان زلزله را پیش‌بینی کرد اما مطالعات زمین‌شناسی نشان می‌دهد امکان وقوع زلزله وجود دارد و درصد این احتمال کم نیست. 

امکان وقوع زلزله از یک طرف و آماده نبودن شهر تهران از سویی، موجب نگرانی‌هایی شده است. قطعا برای مدیریت شهر تهران مسأله آمادگی در برابر زلزله یا هر نوع بلیه طبیعی دیگر در اولویت قرار ندارد، چرا که عملکرد شهرداری‌چی‌ها نشان می‌دهد حاشیه بیش از متن برای آنها اهمیت دارد. 

حتی مدیران دولتی نیز به موضوع آماده نبودن شهر تهران برای یک زلزله مهیب اذعان دارند و آن را خطری بزرگ می‌دانند. علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی درباره امکان وقوع زلزله و عدم آمادگی پایتخت به «وطن امروز» می‌گوید: زمین‌لرزه‌های خفیف با ریشتر پایین، موجب می‌شوند انرژی زمین در آن منطقه خالی شود، این در حالی است که جز زلزله 2 سال گذشته ملارد و بامداد دیروز تهران، اتفاق خاصی از این دست در پایتخت رخ نداده است. در چنین شرایطی نگرانی‌هایی وجود دارد که زلزله‌ای مهیب در زمانی نامعلوم، پایتخت را بشدت تکان دهد. وقوع زلزله به خاطر وجود 30 گسل در تهران دور از ذهن نیست. بخش عمده‌ای از ساختمان‌های پایتخت، روی 30 گسل موجود این شهر قرار گرفته‌اند که 5 گسل از این گسل‌ها جوان بوده و بعضا طولی به اندازه 10 کیلومتری دارند. 

او با بیان اینکه در نیم قرن اخیر هیچ زلزله‌ای با شدت بالا در کلانشهر تهران رخ نداده است، می‌گوید: اکنون در کلانشهر تهران 230 هزار پلاک ساختمان در محدوده بافت‌های فرسود قرار دارند که یک میلیون و 100 هزار نفر در این مناطق ساکن هستند، همچنین 17 هزار ساختمان ساخته شده در حریم گسل‌های این شهر بنا شده که 225 مرکز مهم تاسیساتی نظیر انبار سوخت، بیمارستان، مدرسه و. . . در آن جای گرفته است. محدوده شمال شرقی شهر تهران به غرب دارای گسلی بزرگ است که بیش از 100 آسمان‌خراش و 1000 ساختمان بیش از 12 طبقه در این محدوده ساخته شده است. منطقه دارآباد، فرحزاد و گلاب‌دره در شمال تهران نیز جزو بافت‌های فرسوده قدیمی است که نه‌تنها ساختمان‌های بی‌کیفیت زیادی در این منطقه وجود دارد، بلکه در حریم گسل ساخته شده‌اند. 

او می‌افزاید: محاسبات و تحقیقات فراوانی برای پیش‌بینی وقوع احتمالی زلزله در پایتخت انجام شده و این دستاوردهای علمی حاصل سال‌ها تلاش و تحقیقات علمی است. از طرفی وجود 30 گسل در پهنه شهر تهران که 5 گسل آن جوان بوده و به نوعی جزو کانون‌های اصلی زلزله به شمار می‌روند، به خودی خود، معرف وقوع زلزله‌ای ویرانگر در آینده‌ای نامعلوم است. همچنین شکستگی گسل‌ها در ابعاد بزرگ و کوچک در طول تاریخ، جا را برای خروج انرژی زمین در تهران که منجر به تکانه‌های زلزله می‌شود باز کرده است و در صورت تحریک گسل‌های اطراف شهر تهران وقوع چنین حادثه فاجعه‌باری دور از ذهن نیست. 

 

* فاجعه عظیم

اگر باز هم در تهران زلزله با ریشتر بالا بیاید چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ مهم‌ترین مسأله وجود زیرساخت‌های مقابله با زلزله است؛ آیا تهران آمادگی دارد؟ 

پاسخ مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی به این سوال خیر است. بیت‌اللهی در توضیح این موضوع می‌گوید: با توجه به عدم آمادگی دستگاه‌ها و نهادهای خدمت‌رسان و نبود زیرساخت‌های لازم، در کنار فشردگی جمعیت و ساختمان‌های بزرگ، پیش‌بینی می‌شود در صورت وقوع زلزله با ریشتر بالا در کلانشهر تهران، علاوه بر کشته و زخمی شدن هزاران نفر در ساعات اولیه، آواربرداری‌های ناشی از تخریب چنین پدیده‌ای نیز بسختی انجام شود و جمع کردن آن برای رسیدن به شرایط عادی سال‌ها به طول انجامد. نمونه آن آواربرداری ساختمان پلاسکو بود که فقط برای تخلیه نخاله‌های آن 20 روز طول کشید. مطابق تحقیقات و برآوردهای علمی انجام شده از سوی مرکز بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی کشور به همراه محاسبات دقیق یک گروه زمین‌شناس و زلزله‌شناسی ژاپنی، وجود جمعیت بالا در کنار ساختمان‌های غیرمقاوم و درهم تنیده پایتخت بیانگر آن است که درصورت وقوع چنین حادثه احتمالی در تهران، به بیش از یک میلیون نفر آسیب جدی وارد می‌شود و بیش از 400 هزار واحد ساختمان مسکونی نیز تخریب خواهد شد. 

 

* چه باید کرد؟

در شرایط بغرنج عدم آمادگی شهر برای مواجهه با زلزله احتمالی چه باید کرد؟ مدیر زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی در پاسخ به این سوال می‌گوید: توصیه ما به مسؤولان و متولیان امر این است که در زمان غیر بحران، آمادگی لازم را برای کاهش اثرات ناشی از وقوع احتمالی زلزله داشته باشند و نسبت به آموزش شهروندان بی‌توجه و سهل‌انگار نباشد. نمونه سهل‌انگاری و عدم آموزش به مردم، اتفاق اخیر آذربایجان است که بیشتر مصدومان، به خاطر دستپاچگی، وحشت و فرار دچار حادثه شده بودند. علاوه بر مخاطرات اولیه زلزله، مخاطرات ثانویه آن نیز مشکلات بسیاری را منجر می‌شود. مخاطرات ثانویه زلزله مانند آتش‌سوزی‌هایی که بر اثر گسیختگی لوله‌های گاز رخ می‌دهد، می‌تواند جان بسیاری را بگیرد. 

وی می‌افزاید: مجلس بویژه کمیسیون عمران باید در وهله اول برای کل کشور برنامه عملیاتی پیشگیری و کاهش خطرپذیری را مصوب کند. سازمانی مشخص باید مسؤول اولویت‌بندی‌ها در راستای تخصیص بودجه محدود در راستای کاهش خطرپذیری‌ها شود. 

مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی در پایان می‌گوید: متاسفانه در قانون جدید مدیریت بحران توجه چندانی به موضوع نظارت و کنترل در ساخت و سازها شهری نشده است. با توجه به شکستگی گسل‌های تهران، این شهر استعداد زلزله را دارد و اگر خدایی نخواسته زلزله‌ای در تهران رخ دهد، فاجعه‌ای تاریخی شکل می‌گیرد. تلفات جانی در زلزله احتمالی پایتخت بیشتر در محدوده بازار تهران خواهد بود؛ به دلیل فرسوده بودن مغازه‌ها و خانه‌های آن منطقه و از سویی تراکم بالای جمعیت. 

 

* وضعیت قرمز

شواهد و اظهارات کارشناسان نشان می‌دهد آمادگی برای مواجهه با یک حادثه بزرگ و فاجعه‌آمیز در تهران در صورت وقوع زلزله اجتناب‌ناپذیر است اما شهر تهران با مدیرانی که به حاشیه علاقه بسیاری دارند فعلا در مسیر ایجاد زیرساخت‌های مقابله با زلزله نیست. کارشناسان می‌گویند به احتمال زیاد زلزله بالاخره روزی می‌آید اما شهر آماده مقابله نیست؛ اصلا آماده نیست.

 

* زلزله تهران، تلنگری به مدیران

مسؤولان و خود مردم به جای ترس از احتمال وقوع زلزله یا فعال شدن گسل‌ها در مناطق زلزله‌خیز، باید نسبت به ساخت و سازهای اصولی بناهای ساختمانی توجه ویژه کنند. رئیس هیات مدیره انجمن امداد ایرانیان گفت: زلزله 1/5 ریشتری بامداد دیروز به دلیل وقوع پس‌لرزه‌های فراوان آن موجب شد انرژی داخل زمین تا حدی تخلیه شود و مانع زمین‌لرزه احتمالی مهیب در آینده در این منطقه می‌شود.

حسام‌الدین نراقی در گفت‌وگو با «وطن امروز» به حرکت زمین در مسیر گسل‌های فعال شمال شرق تهران اشاره کرد و افزود: هر چند زلزله حتی با ریشتر پایین نگرانی‌هایی را برای مردم ایجاد می‌کند اما وقوع چنین حوادثی، تلنگری به مدیران شهری و دست‌اندکاران ساخت و ساز است تا نسبت به ساخت اصولی سازه‌ها و بناهای ساختمانی، اداری و... بسیار حساس شوند. وی با بیان اینکه رفتار زمین و فعل و انفعالات آن قابل پیش‌بینی نیست، گفت: البته با توجه به قرار گرفتن تهران روی گسل‌های فعال و زلزله‌خیز بودن این استان، وقوع زلزله با ریشتر بالا دور از ذهن نیست اما نمی‌توان بروز چنین حادثه شومی را پیش‌بینی کرد. نراقی خاطرنشان کرد:  از طرفی وجود بافت‌های ناپایدار و ساختمان‌های فشرده در بافت‌های فرسوده و متراکم بودن بناها، تهدیدی است که در صورت وقوع زلزله با بالای 6 ریشتر فاجعه‌آفرین خواهد بود.

وی اضافه کرد: از آنجا که رفتار زمین متغیر است و نمی‌شود درباره آن پیش‌بینی دقیق کرد، بنابراین وقوع زلزله‌هایی با ریشتر پایین، هشداری به مردم و مسؤولان است تا در رفتار آنها نسبت به ساخت و ساز یا صدور مجوز پروانه‌های ساختمانی و... تجدید‌نظر شود. وی افزود: دولت باید علاوه بر نظارت‌های سفت و سخت در نحوه ساخت و سازها، ساماندهی بافت‌های فرسود را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهد، از طرفی دستگاه قضا نیز باید با مجرمان و خاطیانی که اصول ایمنی را رعایت نمی‌کنند بشدت برخورد کند.

* خبرنگار