در توضیح این موضوع باید یادآوری کرد که ما هم‌اکنون تحت تحریم‌های نفتی هستیم. در طول مدت تحریم نفتی، اگر می‌خواستیم نفت یا دیگر فرآورده‌های نفتی را به کشوری صادر کنیم از دو حالت خارج نبود؛ یا تحریم‌ها را دور می‌زدیم و به نام یک کشور دیگر و با پرچم یک کشور دیگر نفت را حمل می‌کردیم و به کشور طرف مقابل می‌فروختیم، یا اینکه کشور مقصد از تحریم نفتی ایران با اجازه آمریکا معاف شده بود و با این معافیت از ایران نفت می‌خرید و ایران هم بدون هیچ مشکلی نفتش را به آن کشور صادر می‌کرد. اما در مورد اخیر، ایران علنا و بدون هیچ پنهانکاری محموله خود را روانه ونزوئلا کرده است. مقصد این محموله هم کشوری است که خودش تحت تحریم‌های آمریکاست. آمریکایی‌ها مدت‌هاست با تحریم اقتصادی و طراحی کودتا و التهابات سیاسی به دنبال ساقط کردن دولت فعلی ونزوئلا هستند؛ کشوری که تا مدت‌ها حیاط خلوت آمریکایی‌ها بوده است.  این نحوه حرکت کشتی حامل بنزین با پرچم برافراشته ایران به مقصد کشور تحت تحریم آمریکا، مانور قدرت ایران و هتک حیثیت آمریکا است. این مسأله برای مقامات آمریکایی یک بی‌حیثیتی آشکار است، چرا که علنا نشان می‌دهد تحریم‌های این کشور فاقد کارآمدی است. آمریکا در تلاش است به دنیا نشان بدهد تحریم علیه ایران هم اجرایی است، هم اثرگذار و هم دارای ضمانت اجرایی. آمریکا لازم دارد به دنیا نشان دهد هر کشوری تحریم‌های این کشور را بشکند با تنبیه مواجه خواهد شد. این اقدام ایران تمام نقشه آمریکایی‌ها را نقش برآب خواهد کرد و اگر این کشتی به مقصد برسد یک بی‌آبرویی و بی‌حیثیتی بزرگ برای آمریکایی‌ها خواهد بود.  به مقصد رسیدن این کشتی یک سوال بزرگ برای همه کشورهای دنیا ایجاد می‌کند؛ اینکه اگر به دستورات آمرانه آمریکا گوش ندهیم و از سوی آمریکا تحریم شویم، چه ضمانت اجرایی برای تحریم‌های آمریکا وجود دارد؟! به همین خاطر است که این اقدام ایران یک نمایش قدرت است. نحوه رفتار آمریکا در برابر این اقدام ایران کاملا طبیعی است، چرا که جایگاه خود را در نظام بین‌الملل با یک خدشه حیثیتی بزرگ مواجه می‌بیند. طبیعی است این کشور واکنش نشان دهد و خط و نشان بکشد و حتی بخواهد دست به اقدامی علیه این کشتی ایرانی بزند. برای پیش‌بینی رویدادهای احتمالی در این‌ باره باید 2 فرض را در نظر بگیریم، یا این کشتی با اسکورت نظامی راهی کشور ونزوئلا می‌شود که اگر آمریکا بخواهد این کشتی را توقیف کند به ناچار باید با اسکورت نظامی درگیر شود که این کار هزینه‌های آمریکا را برای این اقدام بالا می‌برد و تصمیم‌گیری را برای آنها سخت، دشوار و پیچیده خواهد کرد یا اینکه این کشتی اسکورت نظامی ندارد که البته خود این موضوع قابل انتقاد خواهد بود که چرا یک کشتی تجاری با این ماموریت مهم اسکورت نظامی نداشته؟ اما بر فرض عدم اسکورت نظامی و توقیف این کشتی توسط آمریکایی‌ها، دست ایران برای اقدام متقابل علیه کشتی‌های تجاری آمریکا در سراسر دنیا و بویژه تنگه هرمز باز خواهد بود. به این نکته دقت داشته باشید که ما در حوزه مسائل تحریم، یک واژه «sanction» داریم و یک واژه «block». اگر تحریم‌های یک کشور از نوع sanction باشد این کشور حق فروش کالای خود را ندارد و کشور خریدار مورد تحریم قرار می‌گیرد. اما با این وجود کشور تحریم‌کننده حق دخالت نظامی برای جلوگیری از فروش کالای کشور تحریم شده را ندارد. تحریم‌های ایران از نوع sanction است و آمریکا از نظر حقوقی این امکان را ندارد که برای اعمال تحریم‌های خود دست به یک کنش نظامی بزند. اگر آمریکایی‌ها دست به چنین اقدامی علیه ایران بزنند، از لحاظ قانونی این حق برای ایران پیش‌بینی شده که با ادله حقوقی دست به اقدام متقابل علیه کشتی‌های تجاری آمریکایی بزند؛ مسأله‌ای که براحتی برای ایران امکان‌پذیر است تا بویژه در تنگه هرمز اقدام به چنین کنش متقابلی بزند. این نکته را هم باید مورد توجه داشت که در هر دو صورت افزایش تنش بین ایران و آمریکا بر بازارهای اقتصادی دنیا بویژه بازار نفت اثر خواهد گذاشت. نکته آخری را هم که درباره فروش بنزین به ونزوئلا نباید مورد غفلت قرار بدهیم این است که ما در سال‌های گذشته توانمندی تولید بنزین را نداشتیم و در این حوزه واردکننده بودیم. جالب اینجاست که در آن دوره، ما 50 درصد نیاز کشور به بنزین را از ونزوئلا وارد می‌کردیم، اما اکنون به سطحی از خودکفایی و توانمندی رسیده‌ایم که نه‌تنها نیازهای داخلی خودمان را برآورده می‌کنیم، بلکه به یک صادرکننده بنزین تبدیل شده‌ایم. این درجه از خودکفایی که خریدار دیروز بنزین به فروشنده امروز تبدیل شده است نکته بااهمیتی است که در جریان تحلیل مسائل پیرامونی، این موضوع نباید به فراموشی سپرده شود. 

* استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی