مهدی محمدی: چندان خوشایند نیست اما معلوم نیست خیلی هم بد باشد. پس از 17 سال که از آغاز پرونده هسته‌ای ایران می‌گذرد، دوباره در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که گویی این پرونده مجددا در حال آغاز شدن است. ژوئن 2020 از این حیث چندان تفاوتی با ژوئن 2003، یعنی زمانی که آژانس در دوره مدیرکلی «البرادعی» اولین قطعنامه را علیه ایران صادر کرد، ندارد. بازیگران هم تقریبا شبیه هم هستند: یک نهاد بین‌المللی که از خود اراده‌ای ندارد و به عنوان «سگ نگهبان» قدرت‌های بزرگ عمل می‌کند، دولتی در داخل ایران که غربی‌ها را از خودشان هم قوی‌تر می‌داند و یک برنامه امنیت ملی که توقف یا کند شدن آن به اولویت غرب مبدل شده. برخی چیزها هم البته متفاوت است: شرایط بین‌المللی بویژه مناسبات میان قدرت‌های بزرگ هیچ شباهتی به سال 2003 ندارد؛ بر اثر تجربه برجام، مدل اعتمادسازی به طور کامل اعتبار خود را از دست داده، برنامه هسته‌ای ایران اگر چه بر اثر برجام آسیب ‌دیده اما بسیار بزرگ‌تر از چیزی است که سال 2003 بود و از همه مهم‌تر، تجربه 7 سال همکاری فنی با آژانس و مذاکرات سیاسی با غربی‌ها، پیش روی ما است که باید ببینیم چیزی از آن آموخته‌ایم یا نه. 

من چند درس را واجد اهمیت بنیادین در هر گونه طرح‌ریزی برای آینده می‌دانم. 

درس اول این است که تا جایی که به ایران مربوط می‌شود، آژانس یک نهاد پرونده‌ساز است نه یک نهاد حل مسأله. تحقیقا ایران هرگز -تاکید می‌کنم هرگز- از طریق صرف همکاری فنی و حقوقی با آژانس نتوانسته هیچ مسأله‌ای را حل‌وفصل کند. وظیفه آژانس همواره این بوده که پرونده را قطور‌تر کند تا ایران را به سمت معامله‌ای که مطلوب غربی‌هاست سوق بدهد. نه سال 2003 و نه الان، داستان غیر از این نیست. معامله‌های سیاسی با ایران هم که عمدتا زیر عنوان اعتمادسازی انجام شده، نه با هدف رسیدن به یک توافق مرضی‌الطرفین، بلکه با هدف گرفتن مولفه‌های قدرت ایران از آن و فراهم کردن زمینه برای فشارهای بیشتر و امتیازخواهی‌های افزون‌تر در موضوعات گسترده‌تر انجام شده است. از توافقات تهران، بروکسل و پاریس در فاصله سال‌های 2004-2003 تا برجام، این قواعد صادق است. اساسا توافق‌های بزرگ‌تر با ایران با هدف «ایجاد یک زیرساخت تغییر از درون و رسیدن به معامله‌های بعدی درباره ارکان قدرت ملی ایران» انجام می‌شود نه با هدف حل مسأله، احیای اعتماد یا استیفای حقوق ایران. این اصول و درس‌ها در رفتار اخیر آژانس به نحو بسیار بارزتری قابل رهگیری است. آژانس برای نخستین بار به اطلاعات پنهان جاسوسی (نه حتی اطلاعات فاش شده) استناد کرده و خواستار دسترسی به مکان‌هایی است که هدف از آن چیزی جز تبدیل شدن آژانس به بخشی از سیستم جمع‌آوری اطلاعات موساد نیست. آژانس همان جای سابق ایستاده؛ سوال این است: جایگاه ما چه تغییری کرده؟

درس دوم این است که تا قدرت تولید نکرده‌اید مذاکره نکنید. از سال 2003 تاکنون ایران تنها زمانی توانسته موضوعی را حل‌و‌فصل کند یا امتیازی از طرف مقابل بگیرد که اهرم قدرتی در دست داشته و با آن طرف مقابل را از هزینه فشار بیشتر یا عدم توافق ترسانده است. من بارها گفته‌ام ـ و این اصل هنوز هم صادق است ـ که پرونده هسته‌ای ایران اساسا یک معامله وحشت است و هر طرف به میزانی که بترسد و نگران شود امتیاز خواهد داد و فقط هم امتیاز همین ترس را خواهد داد نه چیز دیگر. این موضوعی است که در پرونده منطقه‌ای، حاج‌‌قاسم سلیمانی بخوبی درک و پیاده‌سازی کرده بود و می‌گفت آموخته است که آمریکایی‌ها در منطقه فقط به یک چیز پاسخ می‌دهند و آن ترس است. همین حالا هم لازم نیست باب مذاکره بسته شود اما مذاکره زمانی مفید خواهد بود که طرف مقابل درک کند در موضع قدرت هستید والا اگر مذاکره به معنای «ابزاری برای جلوگیری از فشار بیشتر» تحلیل شود، فقط به فشار بیشتر خواهد انجامید. 

درس سوم این است که به رفتار خصمانه باید هزینه تحمیل کرد. ایران لااقل در 2 مقطع 84 تا 87 در موضوع هسته‌ای و از اردیبهشت تا دی‌ماه 98 در موضوعات هسته‌ای و منطقه‌ای، نشان داد توان فوق‌العاده‌ای برای تحمیل هزینه به رفتارهای خصمانه طرف مقابل دارد. در هر 2 مورد، نتایج فوق‌العاده بوده است؛ در اولی در زمانی حدود 2 سال، اروپا خط قرمز غنی‌سازی صفر را کنار گذاشت و در دومی استراتژی مقاومت فعال ایران، همه بازیگران را به التماس واداشت تا اینکه آشوب‌های مشکوک بنزینی در آبان 98 معادله را تغییر داد. متقابلا هر وقت ایران در هزینه‌مند کردن رفتارهای خصمانه دشمنان خود کوتاهی کرده - حالا به نام اعتماد‌سازی یا صبر استراتژیک یا هر چیز دیگر- فشارها به نحو بی‌سابقه تشدید شده است. راهبرد فشار حداکثری ترامپ اگر فقط یک منشا داشته باشد همین است که دولت آقای روحانی با اعتماد ساده‌دلانه به اروپا، هزینه خروج از برجام را لااقل به مدت یک سال برای آمریکا صفر کرد. 

چهارمین درس این است که همیشه به جای اتفاقی که جلوی چشم‌تان است به گام بعدی نگاه کنید. پدیده‌های راهبردی همان‌هایی نیستند که به نظر می‌رسند و معنای واقعی آنها را تنها زمانی می‌توان درک کرد که آنها را به عنوان بخشی از یک روند تحلیل کنید و گام بعدی را حدس بزنید. سوال مهمی که الان باید به آن جواب داد این است: گام بعدی آمریکا و اروپا چیست؟ همین که این سوال را به طور جدی بپرسید ناگهان مسأله ساده می‌شود. آمریکا مسیر تحریم‌های شورای امنیت را تا انتها رفته، در آژانس اجماع ندارد، حتی اگر پرونده دوباره به نیویورک ارجاع شود، مقاومت‌های بی‌سابقه سیاسی از جانب روسیه و چین و دیگر اعضا مقابل آن وجود خواهد داشت و از همه اینها مهم‌تر اینکه تشدید تنش با ایران قبل از انتخابات نوامبر به هیچ وجه به نفع آمریکا نیست. وقتی اینگونه به مسأله نگاه کنید درخواهید یافت که فقط کافی است دستگاه محاسباتی خود را از هضم شدن در دستگاه محاسباتی‌‌ای که طرف مقابل می‌خواهد ایجاد کند مصون نگه دارید. آن وقت می‌توانید تصمیم‌های بسیار مهم بگیرید و محاسبه‌ای واقعی از هزینه‌ها و فواید آن داشته باشید.

و درس آخرـ و شاید مهم‌ترین درس ـ این است که عامل داخلی همیشه مهم‌ترین فاکتور در طرح‌ریزی راهبردی غرب علیه ایران است. همیشه یک عامل داخلی (یا شبکه همکار) در ایران وجود داشته که فشار را تبدیل به نتیجه می‌کند، دشمن را قوی‌تر از آنچه هست جلوه می‌دهد، جامعه را شرطی می‌کند، سعی می‌کند توان داخلی را ضعیف جلوه بدهد، جلوی اجماع داخلی مقابل دشمن را می‌گیرد و نفع سیاست داخلی خود را در مصالحه با آمریکا می‌بیند. آمریکایی‌ها به این عامل داخلی، محاسبات، طرح‌ریزی‌ها و انگیزه‌های آن، اشراف کافی دارند و بر اساس آن برنامه‌ریزی می‌کنند. همیشه بزرگ‌ترین خسارت‌ها زمانی وارد شده که عامل داخلی موفق شده بخش‌هایی از جامعه و نظام را با سیستم محاسباتی غرب تنظیم کند. توافقات 84-82 از دل محاسبات خاص دولت خاتمی بیرون آمد، تحریم‌های فلج‌کننده پس از 1389 محصول فتنه بود، برجام از دل انتخابات ریاست ‌جمهوری 92 و شرطی‌سازی جامعه بیرون آمد و حالا هم چون دولت روحانی پالس‌های ضعف پی‌در‌پی به غرب ارسال کرده، دشمن به فکر فشار بیشتر افتاده است. داخل را مدیریت کنید، خارج خود مدیریت می‌شود.

******

گروه سیاسی: شورای حکام آژانس انرژی اتمی پس از 8 سال قطعنامه جدیدی علیه برنامه هسته‌ای ایران به تصویب رساند. به گزارش «وطن امروز»، شورای حکام آژانس انرژی اتمی روز جمعه قطعنامه‌ای تصویب کرد که از ایران می‌خواهد عدم اعطای دسترسی به 2 محل را برای آژانس متوقف کرده و به طور کامل با این نهاد همکاری کند. 

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی به محورهای قطعنامه تصویب‌شده از سوی شورای حکام درباره ایران و روند تصویب آن اشاره کرد. در گزارش آژانس انرژی اتمی آمده است: شورای حکام امروز [دیروز جمعه] قطعنامه‌ای را تصویب کرد که از ایران می‌خواهد در اجرای توافقنامه پادمانی و پروتکل الحاقی آن کاملا با آژانس همکاری کرده و بدون تاخیر خواسته‌های آژانس را اجابت کند. در ادامه این گزارش آمده است: این قطعنامه که از جانب فرانسه، آلمان و انگلیس ارائه شد، با نسبت رأی ۲۵ به ۲ و ۷ مورد پرهیز از رأی‌‌دهی تصویب شد. 

این قطعنامه پیرو گزارش‌های مدیرکل آژانس در ماه‌های مارس و ژوئن ارائه شده است که بیانگر اقدامات آژانس و تعامل آن با ایران برای شفاف‌سازی اطلاعات مربوط به‌درستی و کامل بودن اظهارات ایران تحت معاهده پادمانی و پروتکل الحاقی آن است، از جمله عدم دسترسی به 2 محل مشخص‌شده از جانب آژانس و عدم شفاف‌سازی درباره سوال‌های آژانس درباره مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده احتمالی در ایران. قطعنامه مربوط بر اهمیت پایبندی کامل کشورها به تعهدات پادمانی‌شان و تسهیل دسترسی لازم در مواقع مورد توجه آژانس تأکید کرد. همچنین در این قطعنامه بر «نقش ضروری و مستقل» آژانس در راستی‌آزمایی پایبندی ایران به تعهدات پادمانی آن در زمینه تضمین معتبر ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران نیز تأکید شد. در همین حال بنا بر گزارشی که در خبرگزاری فارس منتشر شده، ۲۵ کشوری که به این قطعنامه رأی مثبت دادند شامل استرالیا، بلژیک، برزیل، کانادا، اکوادور، مصر، استونی، فرانسه، آلمان، غنا، یونان، مجارستان، ایتالیا، ژاپن، کویت، مراکش، نیجریه، نروژ، پاناما، عربستان سعودی، سوئد، انگلیس، آمریکا، اروگوئه و آرژانتین هستند. روسیه و چین به این قطعنامه رأی منفی دادند. براساس این گزارش، کشورهای آذربایجان، هند، مغولستان، نیجر، پاکستان، آفریقای جنوبی و تایلند به این قطعنامه رأی ممتنع دادند. پاراگوئه نیز غایب بود. 

 

* شورای حکام چه نقشی دارد؟

شورای حکام (Board of Governors) آژانس، شامل نمایندگان ۳۵ کشور عضو آژانس بین‌المللی اتمی است. ماده «۶» اساسنامه آژانس، مقرر می‌دارد اعضای شورای حکام از طرف کنفرانس عمومی (General Conference) (عالی‌ترین نهاد سیاست‌گذار در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که متشکل از نمایندگان دولت‌های عضو آژانس است) انتخاب می‌شوند. شورای حکام با توجه به مسؤولیت‌هایی که در برابر کنفرانس عمومی دارد، عهده‌‌دار انجام وظایفی است که به موجب اساسنامه تعیین شده است. وظایف آن شامل تایید عضو جدید، تایید توافق‌های مربوط به پادمان‌ها، انتشار استانداردهای پادمان‌ها و انتصاب مدیرکل آژانس با تایید کنفرانس عمومی است. این شورا هر سال، 4 یا 5 اجلاس برگزار می‌کند. 

شورای حکام به همراه کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هر سال یک بار برگزار می‌شود، 2 نهاد تصمیم‌ساز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند. 

 

* اما شورای حکام چه ارتباطی با شورای امنیت سازمان ملل پیدا می‌کند؟ 

بر اساس جزء «۴» بند «ب» ماده «۳» اساسنامه، آژانس خواهد توانست در صورت طرح مسائلی که در صلاحیت شورای امنیت است، این رکن را مطلع سازد. همچنین طبق بند «ج» ماده «۱۲» اساسنامه آژانس، بخشی از تصمیم‌های شورای حکام متوجه دولت‌‌ها نیز می‌شود، زیرا در این ماده آمده است: «چنانچه در جریان بازرسی‌ها، بازرسان آژانس دریافتند فعالیت‌های هسته‌‌ای یک دولت عضو به اهداف نظامی انجام پذیرفته یا اینکه مطابق با شرایط و مفاد موافقتنامه ضمانت نباشد، [بازرسان] باید هرگونه عدم پایبندی را به مدیرکل گزارش کرده و مدیرکل به شورای حکام و شورای حکام این موارد عدم پایبندی را به دولت‌های عضو، شورای امنیت و مجمع عمومی گزارش کند». چیزی که از آن با عنوان «قطعنامه شورای حکام» نام برده می‌شود، در واقع نوعی گزارش‌دهی محسوب شده و نقش واسطه را ایفا می‌کند. به عبارتی گزارش‌های بازرسان آژانس را به دولت‌های عضو، شورای امنیت و مجمع عمومی انتقال می‌دهد که البته سرنوشت انتقال آن به شورای امنیت به عنوان رکنی سیاسی در سازمان ملل متحد و نفوذ و اعمال فشار کشورهایی چون آمریکا، مسائل و شیوه‌های حقوقی تا حدود زیادی تحت‌الشعاع قرار گرفته است. 

 

* واکنش ایران به قطعنامه شورای حکام

اقدام شورای حکام انرژی اتمی در تصویب قطعنامه جدید علیه ایران با واکنش نماینده ایران در آژانس مواجه شد. کاظم غریب‌آبادی در بیانیه خود که در صحن عمومی آژانس انرژی اتمی قرائت شد، آورده است: جمهوری اسلامی ایران، بالاترین سطح از همکاری و پذیرش بازرسی‌های آژانس در میان کشورهای عضو را دارد. در حالی که سالانه بیش از ۳۳ دسترسی تکمیلی از ایران انجام می‌شود، بزرگنمایی 2 درخواست دسترسی آژانس، در حالی که ایران ابهامات و نگرانی‌های اصولی در این‌ باره دارد و گفت‌وگوها نیز در این زمینه در جریان است و همچنین تلاش‌ها در جهت ایجاد یک بحران غیر‌ضروری بر سر راه این همکاری‌ها، اقدامی کاملاً غیر‌سازنده و سیاسی است. 

در ادامه این بیانیه آمده است: باید به این نکته مهم اشاره کنم که ما وضعیت موجود را دامی آمریکایی- اسرائیلی نیز تلقی می‌کنیم که ظرف 2 سال گذشته نه ‌تنها از هیچ تلاشی برای ویرانی برجام فروگذار نکردند، بلکه از انواع فشارها بر آژانس، از جمله با ارائه ادعاهای واهی و بی‌اساس، استفاده کردند تا مسیر صحیح همکاری‌ها را منحرف کرده و توجهات را از عدم پایبندی به تعهدات بین‌المللی مرتبط با خود یا خارج ماندن از ترتیبات و اسناد مهم بین‌المللی مرتبط با خلع سلاح و کنترل تسلیحات، تغییر جهت دهند. 

غریب آبادی تصریح کرد: اینکه اظهار شود این قطعنامه برای حمایت از نظام پادمانی و راستی‌آزمایی آژانس است، خود یکی از تناقضات مهم در رفتار و عمل هم آژانس و هم بانیان این قطعنامه است. اگر می‌خواهید رژیم پادمان و راستی‌آزمایی حفظ شود و به مخاطره نیفتد، به شما توصیه اکید می‌کنیم یک رهیافت حرفه‌ای و بی‌طرفانه اتخاذ کنید. اینکه از یک سو، گزارش اجرای پادمان ۲۰۱۹ مدیرکل و همچنین گزارش وی درباره اجرای پادمان در شرایط «کووید- ۱۹» حاکی از وجود مشکلات عدیده پادمانی در تعدادی از کشورها یا عدم ارائه مناسب همکاری است و از سوی دیگر، دبیرخانه آژانس و نهادهای سیاست‌گذار آژانس، بویژه شورای حکام، درباره وضعیت رژیم صهیونیستی و رژیم سعودی که هیچ بازرسی‌ای را نمی‌پذیرند در وضعیت بی‌اقدامی به سر می‌برند، حاکی از یک استاندارد دوگانه و رهیافت تبعیض‌آمیز دارد. 

نماینده ایران در آژانس تأکید کرد: این قطعنامه نه موجب ترغیب ایران به ارائه دسترسی به آژانس بر اساس ادعاهای واهی و بی‌اساس می‌شود و نه موجب اعمال فشار به آن. جمهوری اسلامی ایران، این قطعنامه را کاملا رد می‌کند و اقدام مقتضی و مناسب را در واکنش به آن اتخاذ خواهد کرد که مسؤولیت و عواقب آن، بر عهده بانیان چنین قطعنامه‌ای خواهد بود. 

وزیر امور خارجه نیز روز سه‌شنبه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «سرگئی لاوروف» همتای روس خود با اشاره به جلسه شورای حکام سازمان انرژی اتمی گفت: دولت ترامپ کارش خروج از پیمان‌ها و نهادهای بین‌المللی است و ما اجازه نخواهیم داد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ابزار دست دولت ترامپ برای نابودی برجام شود. 

ظریف گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره با شفافیت کامل با آژانس رفتار کرده و ۱۵ گزارش آژانس نشان داده است ایران همه تعهدات خود را انجام داده است. اجازه نخواهیم داد ایران موضوع بررسی‌هایی شود که اسناد آن ادعاهای جاسوسی است. وی گفت: اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بخواهد از روش‌های غیرمنطقی استفاده کند، برخورد مناسبی خواهیم داشت. ظریف گفت: بسیار تأسف‌بار خواهد بود اگر دبیرخانه ملل متحد و دبیرخانه آژانس در جهت نابودی برجام حرکت کنند. 

 

* 3 کشور اروپایی به فکر شورای امنیت

تصویب قطعنامه جدید شورای حکام علیه ایران علاوه بر ایران با واکنش نمایندگان سایر کشورها مواجه شد. وزارت خارجه فرانسه که یکی از طراحان تصویب قطعنامه جدید علیه ایران است، روز گذشته از دیدار وزرای خارجه تروئیکای اروپا برای رایزنی پیرامون همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد. وزارت خارجه فرانسه اعلام کرد انگلیس، فرانسه و آلمان روز جمعه استراتژی‌شان را برای مذاکرات مهم در سازمان ملل و آنچه تخطی‌های ادامه‌دار ایران از توافق هسته‌ای عنوان شده است، تشریح خواهند کرد. طبق بیانیه این 3 کشور، وزرای خارجه این‌ کشورها که در برلین دیدار می‌کنند همچنین درباره همکاری ایران با دیده‌بان [هسته‌ای] سازمان ملل پس از درخواست نمایندگان این کشورها از تهران برای همکاری کامل و سریع با بازرسان آژانس رایزنی خواهند کرد. 

در همین حال چین و روسیه به عنوان 2 کشوری که به قطعنامه شورای حکام رأی منفی دادند، نسبت به تصویب این قطعنامه واکنش نشان دادند. 

میخائیل اولیانف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین پس از تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس انرژی اتمی درباره ایران در پیامی توئیتری نوشت: شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را تصویب کرد که از ایران می‌خواهد به 2 محل مشخص‌شده از طرف آژانس دسترسی ایجاد کند؛ روسیه و چین رأی مخالف دادند. 

اولیانف در ادامه نوشت: با تأکید بر ضرورت حل بدون تأخیر این مشکل از جانب تهران و آژانس، ما باور داریم این قطعنامه می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. 

نمایندگی دائم چین در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز در پیامی توئیتری نوشت: چین عمیقا از قطعنامه تصویب شده در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اجرای [تعهدات] پادمانی ایران با در نظر گرفتن اهمیت زیاد آن در چشم‌انداز برجام[توافق هسته‌ای] متأسف است. چین و روسیه علیه این قطعنامه رأی دادند.

***

پاسخ ایران چه باید باشد؟

شورای حکام آژانس انرژی اتمی در حالی ایران را به علت عدم همکاری با بازرسان آژانس «توبیخ» کرده است که ایران فراتر از پادمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (سیستم نظارت و بازرسی آژانس) به آژانس و بازرسانش اجازه بازرسی داده است. آنگونه که نماینده ایران در آژانس انرژی اتمی اعلام کرده است از اجرای برجام تاکنون 33 دسترسی تکمیلی از سوی ایران در اختیار آژانس قرار گرفته است اما آژانس بدون توجه به بازرسی‌های انجام‌شده، ایران را متهم به عدم همکاری با آژانس کرده است. تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران به ریاست ظریف در جریان توافق هسته‌ای به صورت داوطلبانه پذیرفته بود دسترسی‌های فراتر از پادمان و حتی فراتر از پروتکل الحاقی در اختیار بازرسان آژانس قرار بدهد. در نتیجه این سطح دسترسی، بازرسان آژانس 33 نوبت در قالب پروتکل الحاقی یا فراتر از آن از تأسیسات سری ایران که بعضا شامل تأسیسات نظامی نیز می‌شده است، بازرسی به عمل آوردند، با این حال آژانس نه ‌تنها این اقدام را در چارچوب حسن‌نیت ایران به حساب نیاورد، بلکه از آن به عنوان فرصتی برای ایجاد ابهام یا فشار بیشتر علیه ایران بهره گرفت. نمونه آن اقدام اخیر آژانس در برجسته‌سازی بازدید از 2 مکانی است که توسط سرویس جاسوسی رژیم صهیونیستی به عنوان اماکن مشکوک در دستور کار بازرسی آژانس از ایران قرار گرفته است. مدیرکل آژانس نیز بدون ارائه اسناد و دلایل معتبر، اماکن اعلام شده از سوی رژیم صهیونیستی را به عنوان اماکن مشکوک در نظر گرفته و از ایران درخواست کرد امکان بازرسی از این اماکن را برای ناظران آژانس فراهم آورد. به بیان دیگر، آژانس از فرصت نظارت‌ها برای رفع ابهام‌ها استفاده نمی‌کند، بلکه نظارت‌ها را مقدمه نظارت‌های بیشتر و دسترسی به اماکن سری قرار می‌دهد. در واقع آژانس از ابزار نظارت در خدمت سیاست کشوری چون آمریکا و دولتی مانند رژیم غاصب صهیونیستی به منظور سنگین کردن پرونده اتهامی ایران و دسترسی به افراد و اماکن بیشتر استفاده می‌کند. چنین چرخه‌ای که از نظارت‌های بیشتر، سوالات و ابهام‌های ساختگی بیشتری علیه ایران بیرون می‌آید عملا به ابزاری علیه جمهوری اسلامی بدل شده است. به طور کلی ارتباط جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مقطع فعلی در 2 سطح پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و رژیم بازرسی‌های گسترده تعریف می‌شود. هر چند اواسط دی‌ماه سال گذشته هیأت‌ دولت طی بیانیه‌ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد و بر اساس آن، ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده و تحقیق و توسعه) مواجه نیست اما رژیم بازرسی‌ها علیه ایران کماکان به ‌عنوان بخشی در حال اجرا از توافق هسته‌ای باقی مانده است. کارشناسان معتقدند تجدیدنظر در رژیم بازرسی‌ها تصمیمی منطقی‌تر در قبال بدعهدی‌های 3 کشور اروپایی و آژانس انرژی اتمی است. رژیم بازرسی‌ها آنگونه که در برجام تعریف و به اجرا گذاشته شده است، گسترده‌ترین بازرسی‌ها علیه یک کشور بوده است. بر اساس این رژیم، صنعت هسته‌ای ایران از چرخه تولید گرفته تا غنی‌سازی و سایر مراحل به صورت حداکثری تحت نظارت آژانس قرار دارد و علت اهمیت این بازرسی‌ها برای طرف غربی نیز همین موضوع است. این در حالی است که در جریان 5 گام کاهش تعهدات هسته‌ای که از اردیبهشت‌ماه سال گذشته در دستورکار شورای عالی امنیت ملی کشورمان قرار گرفت، هیچ اقدامی برای کاهش این بازرسی‌ها انجام نشده است. رژیم بازرسی‌ها که در نتیجه برجام علیه ایران به اجرا در آمد، یکی از موضوعات اصلی مورد انتقاد کارشناسان و منتقدان برجام بوده است. در جریان مذاکرات توافق جامع، در 3 سند توافق شده به موضوع بازرسی‌ها از تأسیسات هسته‌ای و حتی تأسیسات غیرهسته‌ای اشاره شده است: 1- توافق نهایی یا همان برجام 2- قطعنامه 2231 شورای امنیت 3- توافق ایران و آژانس درباره حل‌وفصل موضوع PMD. در نتیجه این بازرسی‌های سه‌گانه بازرسان آژانس که اتفاقا سابقه خوبی در نظارت و بازرسی نداشته و ندارند، اجازه دسترسی به نهادهای حساس را پیدا می‌کردند، البته مقامات دولتی از انتشار خبر برنامه بازرسی‌های آژانس عموما طفره رفته‌اند، با این حال برخی اخبار بیانگر آن است که این سیستم نظارتی، بی‌سابقه‌ترین رژیم بازرسی‌ها علیه یک کشور در تاریخ بوده است. در همین راستا بود که نماینده روسیه درباره میزان بازرسی‌های انجام شده در ایران در سال ۲۰۱۸، نوشت: بیشترین بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران انجام شده است. «میخائل اولیانف» در این باره نوشته بود: «واقعیت جالب، بویژه برای آنها که درباره فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران شبهه‌افکنی می‌کنند. سال ۲۰۱۸، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشورهایی که توافقنامه جامع پادمانی (CSA) و پروتکل الحاقی (AP) در آنها اجرا می‌شود، مجموعا ۱۱۲۴ بازرسی انجام داده است». اولیانف افزود: «۹۸۹ مورد از این بازرسی‌ها در ایران انجام شده است. این کشور همچنان راستی‌آزمایی‌شده‌ترین کشور جهان است». بر اساس آماری که این دیپلمات روس داده است، ۸۸ درصد بازرسی‌های پادمانی آژانس در جهان از ایران انجام شده است.