گروه سیاسی: مایک پمپئو در جدیدترین اظهارات درباره تلاش آمریکا به منظور تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تهدید کرد اگر قطعنامه پیشنهادی آمریکا در این باره رأی نیاورد، آمریکا این حق را دارد به طور یک‌جانبه از فرآیند ماشه برای بازگرداندن تمام تحریم‌ها استفاده کند. 

به گزارش «وطن امروز»، چهارشنبه هفته گذشته نشست خبری مایک پمپئو درباره ارائه گزارش سالانه وزارت خارجه آمریکا برگزار شد. پمپئو در این نشست خبری ایران را به «پیشتازی در تروریسم دولتی در جهان» متهم کرد و گفت: اکنون تمرکز ما بر این است که با همکاری اعضای شورای امنیت، قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران به تصویب برسد. وی ادامه داد: حتی اگر این قطعنامه به تصویب نرسد، به جهان یادآور می‌شوم مقامات دولت اوباما خیلی روشن گفتند که آمریکا توانایی آن را دارد که به طور یک‌جانبه با استفاده از مکانیسم ماشه تمام تحریم‌ها را بازگرداند. 

پمپئو همچنین بخشی از اظهارات باراک اوباما را یادآور شد: «هر زمانی که آمریکا به این عقیده برسد که ایران تعهدات خود را انجام نداده است، هیچ دولت دیگری نمی‌تواند مانع توانایی ما در بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه شود».

وی همچنین این جمله از جان‌ کری، وزیر پیشین خارجه آمریکا را تکرار کرد که گفته بود: «اگر ما راضی نباشیم، می‌توانیم به شورای امنیت برویم و به تنهایی تحریم‌ها را علیه ایران بازگردانیم...».

وزیر خارجه ترامپ ادامه داد: گزینه قانونی در شورای امنیت روشن است؛ ترجیح بزرگ ما تصویب قطعنامه تمدید ممنوعیت تسلیحاتی برای ایران است و ما مصمم هستیم مطمئن شویم ممنوعیت تسلیحاتی ادامه خواهد یافت. وی همچنین با بیان اینکه «امروز برایان هوک (نماینده ویژه آمریکا در امور ایران)، اعضای شورای امنیت را درباره دیپلماسی ما برای جلوگیری از پایان یافتن ممنوعیت تسلیحاتی ایران در اکتبر امسال توجیه می‌کند»، مدعی شد: «اگر اقدامی انجام نشود، ایران قادر خواهد بود سیستم‌های پیشرفته تسلیحاتی خریداری کند و به فروشنده سلاح به تروریست‌ها و رژیم‌های خودکامه در سراسر جهان تبدیل شود».  این چندمین بار است که پمپئو و دولت ترامپ ایران را به فعال کردن مکانیسم ماشه تهدید می‌کنند. در آخرین باری که این ادعا از سوی آمریکا مطرح شد، روسیه آن را «توهم» خواند. نمایندگی چین در سازمان ملل متحد نیز 26 اردیبهشت‌ماه سال جاری در واکنش به این ادعا با تأکید بر اینکه «آمریکا ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درباره توافق هسته‌ای ایران است»، اعلام کرد: آمریکا حقی برای تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران یا فعال کردن مکانیسم ماشه ندارد.

 

* مکانیزم ماشه چیست؟

مکانیسم ماشه در واقع همان «ساز‌و‌کار حل اختلافات» است که در بندهای ۳۶ و ۳۷ توافق هسته‌ای برجام گنجانده شده است. در این 2 بند چگونگی حل‌و‌فصل اختلافات میان طرف‌های برجام آمده است. این 2 بند از آنجا که به‌کار‌گیری آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به مکانیسم ماشه معروف شده است. 

بنا بر نظر برخی کارشناسان، مکانیسم ماشه یکی از ضعف‌های جدی و عجیب عملکرد تیم مذاکره‌کننده ایران در برجام به حساب می‌آید؛ چرا که بر اساس این مکانیسم اگر ایران در روند اجرای تعهدات برجامی چه در مقام شاکی قرار بگیرد چه در مقام متهم، در هر 2 صورت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار دوباره فعال می‌شود(!) بندهای 36 و 37 برجام به تشریح فرآیند مکانیسم ماشه پرداخته است. در متن این 2 ماده آمده است:

چنانچه ایران معتقد باشد هر یک یا کلیه گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت نکرده‌اند، می‌تواند موضوع را به منظور حل‌و‌فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه ۱+۵ معتقد باشد ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولت‌های گروه ۱+۵ می‌تواند اقدام مشابه به عمل آورد. 

کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می‌تواند موضوع را به وزیران خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک- همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران– خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیفش موضوع بوده است می‌تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیأت مشورتی که متشکل از 3 عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. هیأت مشورتی باید نظریه غیرالزام‌آوری را درباره موضوع پایبندی ظرف ۱۵ روز ارائه کند. 

چنانچه متعاقب این فرآیند ۳۰ روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیأت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» است، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله‌نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» به شمار می‌آید. 

متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضیحی از تلاش‌های توأم با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرآیند حل‌و‌فصل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد باید منطبق با رویه‌های خود درباره قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رأی‌گیری کند. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجدداً اعمال خواهد شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم‌گیری کند. 

 

* چرا آمریکا حق فعال کردن ماشه را برای خود قائل است؟

دونالد ترامپ از همان ابتدای تکیه زدن بر صندلی ریاست‌ جمهوری آمریکا، برجام را یک «فاجعه» و «توافقی بد» توصیف کرد. این در حالی بود که باراک اوباما به ‌عنوان نماینده حزب رقیب ترامپ، برجام را از بزرگ‌ترین دستاوردهای زمان ریاست ‌جمهوری خودش می‌دانست. ترامپ در هشتمین روز ماه مه/ 18‌اردیبهشت 97، یک سال پس از انتخابش به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، خروج خود از برجام را اعلام کرد. ترامپ از این پس راهبرد ویژه دولتش در برابر جمهوری اسلامی را «فشار حداکثری به منظور تغییر رفتار ایران» عنوان کرد. او به دنبال این بود که بتواند ایران را به پذیرفتن توافقی وادار کند که نه‌‌تنها مسائل هسته‌ای، بلکه برنامه موشکی، مسائل حقوق بشری و رفتار منطقه‌ای ایران را مطابق استانداردهای ایالات‌متحده شکل بدهد. 

به اعتراف بسیاری از کارشناسان و حتی برخی مقامات آمریکایی، با گذشت بیش از 3 سال از سیاست فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران، ترامپ در رسیدن به اهدافش ناکام مانده است. همین مسأله موجب شده تا «مسأله ایران» برای ترامپ تبدیل به یک مسأله حیثیتی در انتخابات پیش روی آمریکا شود؛ مسأله‌ای که بر سرنوشت تبلیغات انتخاباتی او اثر تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. همین ناکامی موجب شده دولت ترامپ تمام ظرفیت‌های موجود خود را علیه جمهوری اسلامی فعال کند تا بتواند قبل از انتخابات ریاست‌‌جمهوری 2020 ایران را پای میز مذاکره بنشاند و از این مسأله به ‌عنوان «برگ زرین» موفقیت دولت 4ساله‌اش استفاده کند؛ موضوعی که در سخنان اخیر ترامپ در جمع هواداران انتخاباتی‌اش نیز مشهود بود. 

 ترامپ شنبه هفته گذشته در جمع اندک هوادارانش در ایالت اوکلاهما مدعی شد ایران منتظر است جو بایدن، سناتور دموکرات آمریکایی و رقیب انتخاباتی او در انتخابات ریاست‌‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا پیروز انتخابات شود. ترامپ ادامه داد: من سریع‌ترین توافق را انجام خواهم داد، بهترین توافقی را که دیده‌اید. قبلا یک توافق [اینچنینی] با چین انجام دادم. 

رئیس‌جمهور آمریکا افزود: رئیس‌جمهور اوباما ۱۵۰ میلیارد دلار را به خاطر هیچ به آنها (ایران) داد. باورنکردنی‌تر این است که او 8/1 میلیارد دلار پول نقد به آنها داد. 

ترامپ ادعا کرد: ایران بشدت خواستار انجام دادن یک توافق است اما جان‌کری و بقیه به آنها می‌گویند منتظر باشید ترامپ ببازد، آن‌ وقت صاحب آمریکا خواهید شد. من گفتم ما می‌توانیم صبر کنیم. شما می‌توانید صبر کنید اما بعدا که من پیروز شوم، هزینه بیشتری را برای توافق خواهید پرداخت. 

این سخنا‌ن به وضوح نشان می‌دهد «ترامپ» برای رسیدن به توافق با ایران عجله دارد و از این محمل می‌خواهد برای خود «یک موفقیت بزرگ در سیاست خارجی» بتراشد؛ مسأله‌ای که به بهانه آن از برجام خارج شد و به مردم آمریکا وعده داد برخلاف اوباما که به «فاجعه برجام» تن داد، به یک موفقیت بزرگ در برابر ایران دست خواهد یافت. تهدید چندباره ایران به فعال کردن مکانیسم ماشه در همین چارچوب قابل تحلیل است.