در 2 سال گذشته با قوی‌تر شدن روند صعودی بازار سرمایه، اقبال عمومی مردم به این بازار با افزایش قابل توجهی مواجه شد. از آنجا که مردم برای فعالیت در بازار سرمایه باید از طریق کارگزاری‌ها که واسط بین سرمایه‌گذار و سازمان بورس هستند، اقدام کنند، فشارها روی کارگزاری‌ها و هسته‌ معاملات افزایش یافت اما کارگزاری‌ها برخلاف افزایش تصاعدی درآمدهای‌شان، هیچ اقدامی در راستای ارتقای زیرساخت‌های مورد نیاز معاملات بر‌خط انجام ندادند. این موضوع با گذشت زمان و بروز اختلال‌های مکرر فزاینده، بیشتر نمایان شد و اعتراض و نارضایتی سراسری سهامداران را به دنبال داشت. قطع و وصل‌های مکرر، خارج شدن از دسترس، ورود صرفا با فیلتر‌شکن و اختلال در نمایش دارایی‌ها بخشی از مشکلات پیش‌آمده در برخی از کارگزاری‌های مطرح کشور است. سهامداران اما با وجود تمام گلایه‌ها و ضررهای فراوان باز با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کردند و در پی یافتن راهی بودند که بتوانند صدای اعتراض‌شان را به جایی برسانند. کارگزاری‌ها نیز همچنان بدون پاسخگویی درست بابت ضررهای وارده به مردم به کار خود ادامه می‌دهند. چهارشنبه چهارم تیرماه این اختلالات رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. بی‌توجهی کارگزاری‌ها به توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری به منظور ارائه هر چه بهتر خدمات به مشتریان خود، در آخرین مورد میلیون‌ها سهامدار را قربانی کرد. صبح چهارشنبه چهارم تیر، مشتریان کارگزاری آگاه متوجه شدند امکان ورود به درگاه شخصی مدیریت سهام خود را ندارند. مشتریان این کارگزاری که برای باز کردن درگاه ورود به سامانه معاملات برخط تلاش می‌کردند، ناگهان با پیامی از سوی این کارگزاری مواجه شدند که طبق آن امکان ورود به صفحه شخصی مدیریت سهام خود را نداشتند. در این پیام آمده بود: «ضمن پوزش از مشتریان عزیز، متأسفانه مجموعه‌ای از دستگاه‌های اصلی احتمالا به دلیل نوسانات برق اخیر در مراکز داده کاملا سوخته و از دسترس خارج شده و بر این اساس سرویس آنلاین دچار اختلال کلی گردیده است». در ادامه پیام کارگزاری آگاه به مشتریان خود، ضمن تکذیب شایعه هک شدن سامانه این کارگزاری، برای رفع این مشکل اطمینان خاطر داده شده بود. این کارگزاری همچنین بدون ارائه هیچ تعهدی صرفا اعلام کرد در تلاش است سفارش‌های عرضه اولیه مشتریان خود را به روش‌های دیگر ارسال کند. این کارگزاری در بخش دیگری از پیام خود نسبت به حفظ اطلاعات سهامداران به مشتریان خود اطمینان‌خاطر داد. پس از این اتفاق، محمدرضا سرافراز ‌یزدی، مدیرعامل کارگزاری آگاه در مصاحبه‌ای اعلام کرد: هیچ مشکلی برای اطلاعات مشتریان این کارگزاری ایجاد نشده و بک‌آپ (نسخه پشتیبان) از اطلاعات مشتریان را در اختیار داریم. سرافراز همچنین با اشاره به عرضه اولیه سهام سرمایه‌گذاری پویا (وپویا) اظهار داشت: تعدادی از مشتریان توانستند و تعدادی به دلیل مشکل فنی موفق نشدند و ما ضمن عذرخواهی از آنها سعی می‌کنیم به نحوی از انحا سیستم جبرانی از طریق باشگاه مشتریان کارگزاری آگاه در نظر بگیریم. مدیرعامل کارگزاری آگاه در پاسخ به گلایه مشتریان از کندی سامانه این کارگزاری گفت: ما در چند سال قبل بشدت دنبال توسعه و بهبود شبکه زیرساخت و نرم‌افزارهای خود بودیم تا خدمات بیشتری به مشتریان موجود و مشتریان جدید ارائه کنیم اما واقعیت این است که استقبال مردم از بازار سرمایه بیش از حد انتظار بود، بویژه در چند ماه اخیر بیش از حد تصور تعداد آنها افزایش یافت و نه‌تنها برای کارگزاری آگاه که برای اغلب کارگزاری‌ها این مشکل کندی سیستم‌ها پیش آمده و این به خاطر استقبال گسترده مشتریان است. وی افزود: در این شرایط تلاش می‌کنیم منابع خود را تجهیز کنیم و به ارتقای خدمات بهتر و با ثبات‌تر مبادرت کنیم که مشتریان راحت‌تر بتوانند کار خرید و فروش سهام را انجام دهند. 

 

* وضع آشفته سایر کارگزاری‌ها

مسأله اختلال در سامانه کارگزاری‌های بورس تنها به کارگزاری آگاه منحصر نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد مشتریان کارگزاری مفید به عنوان بزرگ‌ترین کارگزاری بورس هم دل خوشی از سامانه معاملاتی این کارگزاری ندارند. پاسخگو نبودن وجه مشترک این کارگزاری با دیگر همنوعان خود از جمله کارگزاری آگاه است. جالب آنکه هر بار پس از اختلال در سامانه معاملاتی کارگزاری‌ها، کانون کارگزاری‌های بورس «هستـــه مرکـــزی معاملات» را یگانه مقصر این وضعیت معرفی می‌کند. این در حالی است که اگر هسته مرکزی معاملات دچار مشکل شود، تمام کارگزاری‌ها با مشکل در ارائه خدمات مواجه می‌شوند اما کندی و اختلال در سامانه معاملاتی برای کارگزاری‌های پرمشتری رخ می‌دهد و سایر کارگزاری‌های کم‌طرفدار با این مشکل مواجه نیستند. 

 

* حمایت تمام‌قد کانون کارگزاران و خواب ناز کانون سهامداران

روح‌الله میرصانعی، دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار گفت: روز چهارشنبه 4 تیرماه 99 متأسفانه برای کارگزاری آگاه یک مشکل فنی پیش آمد که سرور اصلی و بک‌آپ این کارگزاری دچار مشکل شد و کار نکرد که این اتفاق در دنیای فناوری اطلاعات چیز عجیب و غریبی نیست. به عنوان مثال اینکه یک روز سرور یک خبرگزاری بسوزد و سایت بالا نیاید، اتفاق عجیبی نیست!

وی افزود:‌ همه کارگزاران طبق استانداردهای سازمان بورس کار می‌کنند و به مشتریان خدمات می‌دهند و اتفاقی که برای یک کارگزاری روی داد، یک امر فنی و طبیعی است، منتها متأسفانه در یکی از سخت‌ترین روزها یعنی روز پایانی معاملات که چهارشنبه بود، رخ داد. در آن روز چون عرضه اولیه سهام شرکت سرمایه‌گذاری پویا نیز انجام می‌شد و مشتریان زیادی به درگاه معاملاتی کارگزاری‌ها مراجعه می‌کردند، لذا این کارگزاری متأسفانه در آن روز نتوانست خدمات مورد نیاز را به مشتریانش بدهد. همکاران ما در کارگزاری آگاه تلاش کردند که با رفع مشکل فنی سرورها خود را آماده کنند تا روز شنبه 7 تیرماه که بازار بورس باز می‌شود، بتوانند خدمات مورد نیاز را به مشتریان خود بدهند. این در حالی است که با گذشت یک هفته از وعده‌ دبیرکل کانون کارگزاران مبنی بر رفع مشکل فنی سرورها تا روز 7 تیرماه، همچنان این مشکل برقرار است. کانون کارگزاران پیش‌تر هم در اقدامی نامتعارف مانع انتشار آمار عملکرد ماهانه‌ کارگزاری‌ها توسط شرکت بورس شد؛ اقدامی که بر خلاف روح شفافیت حاکم بر بازار سرمایه بود. همچنین این کانون در رتبه‌بندی کارگزاران قابلیت امتیاز‌دهی دارد که می‌تواند باعث به وجود آمدن تعارض منافع و سوگیری در امتیاز‌دهی شود. این در حالی است که کانون سهامداران کوچک‌ترین اظهار‌نظری در رابطه با حقوق از دست‌رفته‌ سهامداران در این موضوع نکرد و رسالتش را که حمایت از سهامدار است، انجام نداد. 

 

* مجوز کارگزاری بورس؛ 50 میلیارد تومان ناقابل!

دبیرکل کانون کارگزاران بورس اما روز گذشته در مصاحبه‌ای، هرگونه انحصار در کارگزاری‌های بورس را انکار کرد. میرصانعی گفت: طبق مطالعات ما با توجه به حجم و ارزش بازار بورس ما و مقایسه با بازار بورس کشورهای دیگر، تعداد کارگزاری‌ها نه‌تنها کم نیست، بلکه زیاد هم هست، بنابراین انحصاری در کارگزاری‌های بورس وجود ندارد البته بنده با انحصار مخالفم. وقتی از انحصار حرف می‌زنیم، یعنی رقابتی وجود ندارد. اما الان در صنعت کارگزاری می‌بینیم که کارگزاری‌ها با هم رقابت دارند. در همین راستا کارگزاری‌ها خدمات‌شان را بیشتر می‌کنند؛ نرم‌‌افزارهای‌شان را به‌روز می‌کنند تا پاسخگوی نیاز مشتریان باشند و بتوانند مشتریان بیشتری را جذب کنند و بعضا در کارمزدها تخفیف‌هایی برای مشتریان خود قائل می‌شوند. اینها همه گویای این واقعیت است که در صنعت کارگزاری رقابت داریم. 

میرصانعی دستور وزیر اقتصاد برای بررسی انحصار کارگزاری‌های بورس را تحت تاثیر جوسازی‌های رسانه‌ای عنوان کرد و گفت: یک جو رسانه‌ای درست شده و این جو رسانه‌ای ممکن است حتی رئیس‌جمهور را هم مجبور کند که مواضعی اینچنین اتخاذ کند اما برای من تعجب‌آور است که چرا چنین جوی به راه افتاده است؟ اینکه برای صدور مجوز کارگزاری‌ها یک سری قیمت‌هایی ذکر می‌کنند یا صادر نشدن مجوز کارگزاری در 15 سال اخیر را مصداق انحصار در این حوزه می‌دانند، این مسائل منحصر به کارگزاری‌ها نیست و درباره حوزه‌های دیگر هم هست. درباره بانک آیا در 10 سال گذشته مجوزی صادر شده است؟ آیا درباره بورس صدور مجوز داشتیم؟ می‌دانید ارزش سرقفلی بورس چقدر است؟ ارزش بازار بورس تهران اکنون 24 هزار میلیارد تومان است، در حالی که کل دارایی‌های بورس تهران با بالاترین تخمین 4 هزار میلیارد تومان است. این یعنی ارزش مجوز بورس تهران 20 هزار میلیارد تومان می‌شود. چرا مجوز بورس صادر نمی‌شود؟ ما می‌توانیم بورس‌های دیگری داشته باشیم. همین وضعیت درباره شرکت‌های تامین سرمایه هم هست. ارزش بازار شرکت‌های تامین سرمایه 8 هزار میلیارد تومان است اما دارایی‌های آن حداکثر 500 میلیارد تومان می‌شود. یعنی 7 هزار و 500 میلیارد تومان ارزش مجوز شرکت‌های تامین سرمایه است. بنابراین اینها فقط جو رسانه‌ای است که علیه صنعت کارگزاری درست شده است. حالا که مجوز یک کارگزاری 50 میلیارد تومان معامله می‌شود عجیب است؟

***

از دست رفتن اعتماد عمومی با اهمال‌کاری مسؤولان امر نسبت به وظایف خود

بازار سرمایه از ابتدای فعالیتش تا به حال، با افزایش تدریجی و آرام سرمایه‌گذاران روبه‌رو بوده است اما از انتهای سال 98 با حمایت‌های بی‌سابقه‌ مسؤولان دولتی بویژه مسؤولان وزارت اقتصاد و شخص رئیس‌‌جمهور، اعتماد و اقبال مردم به بازار سرمایه وارد مرحله‌ جدیدی شد و شاهد رشد فزاینده‌ای بود. در همین راستا رئیس‌جمهور با حمایت چندباره از بورس گفت: باز هم خبرهای خوبی در بورس برای مردم داریم. این یکی از راه‌های حرکت اقتصادی است. یکی از راه‌ها بانک‌ها و بازار سرمایه است. وزیر اقتصاد هم تاکید کرد: بازار سرمایه یکی از کانال‌های مهم تحقق مردمی کردن اقتصاد است، بدین معنی که امکان دارد میزان پس‌انداز شخصی کفایت خرید یک واحد اقتصادی از دولت را ندهد ولی می‌توان با خرید بخشی از سهام یک واحد در اقتصاد مشارکت کرد، بنابراین با این روش همه افراد می‌توانند با مقادیر بسیار کم، بنگاه‌های اقتصادی را خریداری و در اقتصاد مشارکت کنند. حال اما با عدم نظارت و پیگیری حقوق از دست رفته‌ مردم توسط مسؤولان، اعتماد عمومی مردم به بازار سرمایه که با زحمت فراوان حاصل شده بود، خدشه‌دار شده و روز‌به‌روز هم کمتر می‌شود. پس از قطعی چند‌روزه‌ سامانه‌ کارگزاری آگاه، مهم‌ترین سوالی که سرمایه‌گذاران تازه‌وارد می‌پرسند این است که با توجه به باز نشدن سامانه‌ آگاه، آیا سرمایه‌ ما از دست رفته و توسط بورس بالا کشیده شده است؟ همچنان با ادامه‌دار بودن قطعی این کارگزاری، باید شاهد کاهش اعتماد عمومی باشیم یا بالاخره عزمی جدی را از سوی مسؤولان برای سامان دادن به این وضعیت مشاهده خواهیم کرد؟

***

گم کردن رد تقصیر در هزارتوی قوانین خودساخته

پاک کردن رد تقصیر و واگذاری مسؤولیت‌ها به سایرین ترفندی است که مسؤولان برای فرار از پاسخگویی از آن بهره می‌برند. در تبصره‌ 1 ماده 3 صورتجلسه 590 سازمان بورس مورخ 06/06/98 آورده شده است که تاییدیه سازمان بورس در ماده 3، رافع مسؤولیت کارگزار درباره تأمین امنیت و قابلیت‌های فنی و عملیاتی و زیرساخت‌ برخط دریافت و ثبت سفارش نیست. با این قانون، سازمان بورس مسؤولیت نظارت و پاسخگویی را از گردن خود ساقط کرده و کارگزار را با وجود صدور تاییدیه فنی توسط سازمان بورس، مسؤول تمام و کمال اشکالات زیرساختی و عملیاتی می‌داند. از سویی دیگر کارگزار با اضافه کردن ماده 15 در قراردادی که مابین سهامدار و کارگزار منعقد می‌شود، تمام مسؤولیت را از خود سلب کرده و در آن بند آورده است در شرایط فورس‌ماژور یا مواردی که در اختیار کارگزار نیست، مانند قطعی سیستم، ارتباط اینترنت، و خرابی سرور، چنانکه سفارشات مشتری انجام نگیرد کارگزار هیچ مسؤولیتی نخواهد داشت. حال پرسش‌هایی که ذهن سهامداران را درگیر می‌کند این است که اگر سازمان بورس و کارگزاری مسؤول قطعی سیستم و خرابی سرور نیست، پس چه کسی مقصر است و برای احقاق حقوق از دست رفته‌ خود، از چه کسی باید شکایت کند و آن شکایت را به کجا باید ببرد؟

***

بررسی پرونده‌های واحد کمیته‌ سازش کانون کارگزاران نشان از آن دارد که در 3 ماه اول سال جاری با افزایش چشمگیر تعداد سهامداران، شکایت با موضوع مطالبه خسارت ناشی از اختلال در سیستم آنلاین و عدم انجام درخواست مشتری بالاترین سهم در بین شکایات را داشته است.  بر این اساس در فصل بهار سال جاری 104 شکایت توسط سهامداران برای کارگزاری‌ها در کانون کارگزاران ثبت شده است که از این بین 31 مورد مربوط به موضوعات فنی و اینترنتی بوده است. پیش‌بینی می‌شود با افزایش تعداد سهامداران خرد این روند شکایتی در هفته‌های پیش‌رو رشد قابل توجهی داشته باشد.

***

اگر نظارت سازمان بورس کارآمد باشد، فعالیت کارگزاری‌ها رقابتی‌تر می‌شود